Erregearen jauregitik euskal aretoetara


2006ko ekainaren 11n
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas

Zarzuela XVII. mendean jaio zen Madrilen, oraindik ere Espainiako erregearen bizilekua den jauregian. Hortik datorkio izena generoari, jakina. Sasitik, azken batean, Zarzuela Jauregiari inguruan zeuden sasiengatik (gazteleraz zarza) jarri baitzioten izen hori. Felipe IVk, etxeko maizterra sasoi hartan, biziro maite zituen antzerkia zein musika. Hala, Madrilgo antzerki taldeak kontratatzen hasi zen, gorteko gau luzeetan kantua eta antzezpena uztartzen zituzten lanak eskain zitzaten. Eta horixe da, hain zuzen, zarzuela: noiz antzeztuz, noiz abestuz egiten den genero lirikoa. Europako beste herrialde batzuetan ere sortu ziren antzekoak, opera ospetsuagoaren itzalean beti ere, baina haiek ez zuten noski «zarzuela» izena hartu.

Gorabehera batzuen ondoren, zarzuela bizirik eta indartsu heldu zen XIX. mendera. Orduan finkatu zituen erroak, ikusleen onespena behin eta betiko jasoz. Gero, XX. mendean, loraldia eta azkentzea ailegatu zitzaizkion, bata bestearen ondotik. "Zarzuelarik garrantzitsuenak 1920-1940 bitartean idatzi ziren", dio Josean Garciak, Sasibil elkarteko presidenteak. Orduko musikariek ez zuten ordea ondorengorik izan, eta apurka-apurka zarzuela amatatuz joan zen. Telebista, zinema... badakizue, lirikarentzat garai txarrak omen dira hauek.


Aretoak beteta

Dagoeneko ez da apenas zarzuela berririk idazten, baina zaharrak behin eta berriro antzezten dira, eta arrakastatsu itxura denez. Madril izan da beti zarzuelaren hiriburua, baina Euskal Herrian ere zale asko dago, Josean Garciaren esanetan. Bere taldea, Sasibil, zarzuela antzezteko sortu zen beren-beregi: "Ez gara profesionalak, hau da, ez gara honetaz bizi, baina iritsi gara urte batean 22 emanaldi egitera, eta gehienak Euskl Herrian izan dira. Aurten dozenara iritsiko gara seguruenik. Eta aretoak beti beteta. Zaletasun handia dago hemen, eta talde berriak ere sortzen hasi dira".

Zale asko, baina gazte gutxi horien artean. "Ikusle gehienak emakumezkoak dira, eta 40-60 urte bitartekoak; arte eszeniko guztietan bezala, hain justu", diosku Gonzalo Centenok. Berak zuzentzen duen Barakaldo Antzokia da, hain zuzen, zarzuelaren sustatzailerik garrantzitsuenetako bat Euskal Herrian. Aurten, hamalaugarrenez egin dituzte Zarzuela Jardunaldiak. Ez pentsa jardunaldi trinkoak direnik, hala ere. "Urtarrila amaieratik Aste Santu ingurura daukagu zarzuela denboraldia, eta epe horretan zazpi emanaldi-edo egiten ditugu. Horiek dira Jardunaldiak". Antzeztutako lanak Barakaldo Antzokiak berak ekoizten ditu eta, zuzendariak dioenez, aretoa bete egiten da jeneralean. Zaletasun handia dago beraz, baina Centenok, Josean Garciak bezala, zarzuela genero "ahaztua" dela salatzen du. Hots, laguntza gutxi jasotzen duela.


El Caserío Baserria ere bada

Sasibil elkartekoek El Caseríoko baserriaren izena aukeratu zuten taldea bataiatzeko, Guridirena delako, seguruenik, euskal zarzuelarik ezagunena. Iaz, Arrasateko Izaskun Murgia elkarteak euskaraz ematea erabaki zuen. "Esaten denagatik, giroagatik... euskaratu beharreko zarzuelarik bada, El Caserío da", adierazi digu Tere Gonzalez elkarteko zuzendariak. Hasieran, zarzuela ospetsua euskaraz egiten zuten lehenengoak zirela iragarri zuten, baina geroxeago jakin zenez, beste saio bat egon zen orain dela hamabost urte-edo, Madrilgo Euskal Etxearen parte hartzeaz. Nolanahi, orduko hark ez zuen oihartzun handirik eduki, edo eduki bazuen mutu da honezkero.


Operarekiko konparazioak

Zarzuelaz galdezka, konturatu gara genero hori aipatzean maiz konparatzen dela operarekin. Eta gehienetan, zarzuela izaten da galtzailea. Gurekin hitz egin dutenek, ordea, generoaren berezkotasuna eta kalitatea azpimarratu dituzte. Josean Garciaren ustez, esaterako, abeslarientzat zailagoa da zarzuela: "Zarzuelan, operan bezain ondo abesteaz gain, aktore ona izan behar da". Horra askoren aldarrikapena: zarzuelak sasitik hartu zuen izena, baina ez da sasi-generoa. Eta are gutxiago sasi-opera.

Euskal Herrian izan da zarzuelagile onik
Euskal Herria aipatzeko moduko hainbat zarzuela ontzaileren sorterria izan da. Garrantzitsuena, beharbada, Pablo Sorozabal donostiarra dugu (1897-1988). Sorozabal XX. mendeko 30eko hamarkadan hasi zen zarzuela idazten, eta beraz genero honetan jardun zuen azken musikagile handietakoa izan zen. Zaleen alerik gogokoenetako batzuk sortu zituen: Katiuska, La tabernera del puerto, La del manojo de rosas...
Jesus Guridi gasteiztarra (1886-1961) El Caserío idatzi izanagatik ezagun da batez ere, baina ez zen hura izan beraren zarzuela bakarra. El Caserío, Euskal Herrian girotutako lana izaki, parodiatzat hartu izan dute askok, eta ez euskal baserritarren benetako iruditzat. Kontuak kontu, inoiz egin den zarzuelarik ezagunenetako bat da.
Guridi baino urtebete geroago jaio zen Donostian Jose Maria Usandizaga (1887-1915). Bizitza laburra izan zuen, baina nahikoa hainbat lan garrantzitsu sinatzeko lirikaren eremu desberdinetan. Josean Garciaren iritziz, haren zarzuela ez zen "hain" zarzuela, operari hurbiltzen zaio eta.
Ezin aipatzeke utzi XIX. mendean zarzuelaren bilakabidean zeresan handia eduki zuten euskal herritar bi: Emilio Arrieta garestarra eta Joaquin Gaztambide tuterarra. Biek hartu zuten parte zarzuelaren "berpizkundean", 1850 inguruko Madril hartan. Ordura arte, izan ere, italiar opera zen nagusi.

Zarzuela ez da genero txikia
Askotan genero txikia esan izan zaio zarzuelari, operarekin konparatuz beti ere. Alegia, opera baino eskasagoa dela azpimarratu nahian. Genero bien arteko desberdintasunak albo batera utzita, kontua da huts galanta dela genero txikia esatea zarzuelari, ez baitira gauza bera. Genero txikia XIX. mendean jaio zen, zarzuela baino mende bi geroago, eta harekin daukan alderik nabarmenena iraupena da. "Ez zuen izen hori hartu zarzuela baino eskasagoa izateagatik, laburragoa izateagatik baino", dio Sasibileko Josean Garciak. "Genero txikiko lan batek ordubete inguru irauten du, eta ekitaldi bakarrekoa da. Zarzuelak, aldiz, bizpahiru ekitaldi eduki ohi du. Baina horrek ez dauka kalitatearekin zerikusirik. Maisulanak idatzi dira genero txikian ere".


ASTEKARIA
2006ko ekainaren 11
Azoka
Azkenak
Kneecap, Last Tour eta protestaren merkatua

Kneecap taldea BBK Liven egoteak eztabaida piztu du makrofestibalek protesta politikoaz egiten duten instrumentalizazioaz eta kultura-eredu nagusiaren kontraesanei buruz.


Baionako fiskaltzak ikerketa abiatu du Ane Lindanek EHZn egindako emanaldiaren harira

Espainiako Abokatu Kristauen Fundazioak Bilboko artista salatu du arrazoi beragatik, “eskarnio delitua” egin duela argudiatuta. EHZk barkamena eskatu die artistaren emanaldiak mindu dituenei, baina egoera gorrotoa sustatzeko baliatu dutenengandik “urrun”... [+]


Munduan 220 milioi tona plastiko sortu eta %10a baino ez dira birziklatzen urtero

220 milioi tona plastiko sortzen dira munduan eta %10a soilik birziklatzen da, zifra hori hamar urtez mantendu da bere horretan. Hainbat talde ekologistek salatu dute egoera uztailaren 3an, plastikozko poltsarik gabeko nazioarteko egunean.


Amnistia Internazionalak exijitu dio CAFi Jerusalemgo tranbiaren proiektua bertan behera uzteko

NBEren txosten batek azaldu du Beasaingo enpresak lagundu egiten duela Israelgo legez kanpoko kolonien hedapenean. Amnistia Internazionalek deialdia egin die gobernuei “urgentziaz” esku hartu dezaten txostenaren ondorioekiko.


2025-07-04 | ARGIA
TindEHEr egitasmoa: gazte-taldeen arteko ‘matxak’ euskaratik eta euskaraz

Oraingoz hamabi gazte-taldek eman dute izena. Taldeen arteko bikoteak osatuko dituzte, eta haien arteko harreman informalak euskaratik eta euskaraz garatuko dituzte. Helburua da kontzientzia linguistikoa berpiztea. Euskal Herrian Euskarazek eta Gazte Euskaltzaleon Sareak abian... [+]


Foruzaingoak taser pistolak eskura izango ditu 2026tik aurrera

Nafarroako Barne Sailak araudia aldatu du Foruzaingoak taser pistolak erabiltzen hasteko hurrengo urtean. Pistola elektrikoen erabilera poliziek daramatzaten kamerek kontrolatuko dute.


Lurramak “Bihar ere laborari” lelopean ospatuko du 20. urteurrena

Laborantza herrikoia eta jasangarria bultzatzen duen azokak 20. urteurrena beteko du. Azaroaren 7tik 9ra antolatu duten erakusketa eta merkatuan parte hartzera dei egin du.


Hau altxorra, geure geurea!

-Kax, kax, kax.

-Aurrera!

Maratila kirrikariari buelta eman eta barrura.

Hor zaude zure Donostiako Ibaetako EHUko bulegoan, eserita, lanean, aurrean mahaia bete irakurgai. Hor daude zure poltsatxo beltza lurrean, zure erlojua, ohiko legez, eskumuturrean beherantz buelta... [+]


Tomasita Quiala, munduko “bertsolari” txapelduna

Ekainaren 12an, 64 urte zituela hil zen Tomasita Quiala Kubako izar handia. Azkeneko aldiz, 2018an etorri zen Tomasita Quiala repentista Euskal Herrira, Bertsozale Elkarteak antolatutako inprobisazioaren nazioarteko topaketa batzuen bidez. Dena hartzen zuen gogoan eta denari... [+]


Leire Martinez, Equala berdintasun aholkularitza
“Zaila egiten zaio gizarteari onartzea albokoa izan daitekeela erasotzailea”

Erasoen aurrean jarduteko protokoloaren garrantziaz mintzatu da Equala berdintasun aholkularitza zerbitzuko Leire Martinez. Eraso baten aurrean zer egin, nora deitu eta nola babestu jakiteko balio du. Iruñeko Peñen Federazioarekin aritu dira elkarlanean aurten ere.


Amurrioko Correoseko langileek mobilizazio gehiago egingo dituzte, zuzendaritzak ez baitu kontrataziorik egin gainkarga konpontzeko

Hiru eguneko greba egin zuten ekainean eta enpresak ez ditu bete adierazitako konpromisoak. Horien artean zegoen udako oporren hutsuneak betetzea, CCOO sindikatuak azaldu duenez.


Eguneraketa berriak daude