Koldo Artola: «Azken euskaldunak ezagutzea gazi-gozoa da»
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Umetan ez zenuen euskaraz egiten ezta?
Azkenean ordea ikasi zenuen euskara.
Erronkarirako bidea nola egin zenuen?
Hurrengo urtean hasita, hamar bat urtez hutsik egiteke, urtero itzuli ginen Izabara emaztea, alaba txikia eta hirurok hamar-hamabost egun pasatzera. Tapiatarren ostatuan egoten ginen, oso familia atsegina zen. Etxekoandreari galdetu nion ea zaharrenen artean geratzen ote zen euskaraz bazekienik. Eta esan zidan Katalingarde etxean banuela andre bat baina sorra zela. Orduan fitxa batzuetan letra handiz galdera batzuk idatzi, «Zer eguin duzu gaur?» eta tipo horretakoak eta han joan nintzen magnetofoia eta Estornesen liburua besapean nituela, ilusioz gainezka, Katalingardera. Kax-kax-kax jo nuen atea eta alaba atera zitzaidan. Esan nion zer nahi nuen eta ezetzaren beldur nintzen arren, irribarre egin eta esan zidan: «Barrura!», eta horrelaxe hasi nintzen. Egundoko poza sentitu nuen. Antonia Anaut Garde zuen izena emakume hark. 1971. urtea zen. Hamar urte lehenago ez nekien euskaraz.
Gero Uztarrozen Doroteo de Migel ezagutu nuen, gaurko Izabako alkatearen aitona. Hark guttixeago egiten zuen euskaraz, dorpexeago. Baina oso irekia eta borondate handikoa zen. Doroteok esan zidan bazuela kosino propio bat, lehengusua, Fidela (Bernat) izenekoa.
Doroteori zor diozu orduan Fidela ezagutu izana?
Elkarrizketatzera joan zaren jendea beti egon al da zuri laguntzeko prest?
Ia beti euskararen mugetako informatzaileekin aritu zara. Jende horiek kontziente al ziren azkenak zirela?
Zer sentitzen zenuen zuk azken euskaldunekin hitz egitean?
Ze motibazio izan duzu lanerako?
Gaurko ikerlari gazteekin ere baduzu hartuemana.
Ohorezko euskaltzain ere egin zaituzte denbora asko ez dela.
Euskararen geroa nola ikusten duzu?
Koldo kontu-kontari hasi eta denbora asko pasa baino lehen hasi da grabagailua kerak egiten inori baimenik eskatzeke. Halako batean berriz stop egin du eta ez dugu asmatu tramankulua atzera berriz martxan jartzeko modurik. Berehala eskaini digu Koldok berea, eta ganbarara abiatu gara grabagailu bila. Hizkuntzalari baten bulegoaz izan daitekeen-eta irudi erromantikoena asetzeko modukoa da Koldo Artolak liburuz mukuru apailatuta duen txokoa. Ate ondoan txukun-txukun jarrita Auspoa bildumako ale guztiak dauzka. Eta liburu horien gainean musika klasikoko CDak, anitz Haendel-enak, «melomanoa naiz, oso Haendelianoa, horrela esan baldin badaiteke behintzat». Eta CD horien gainean mapak. Koloretako txintxeta mordo batek zulatutako mapak. Denetan handiena Bonaparteren euskalkiena. Koldok Sanyo markako grabagailu beltza, marra berdeekikoa, atera du kaxa batetik eta han gelditzeko aitzakiarik gabe utzi gaitu. Ostera ere beheko egongelara itzuli gara.
Elkarrizketa bukatzean galdetu diogu Koldori ia guri utzitako grabagailu hori bera erabili ote zuen Fidela Bernatek elerraitan ziona grabatzeko. Eta bai, ARGIArako egindako elkarrizketa hau bezalaxe jaso zuen tramankulu horrek orain dela mende laurdena baino gehiago Erronkaribarko azken euskaldunaren testigantza.
Aranzadi elkartekook Euskal Herriko Atlas Etnolinguistikoa egin genuen. Horretarako Iruñetik iparraldera dauden herri koskorretan azken euskaldunen peskizan ibili nintzen, eta hiriburutik oso gertu topatu nituen, sei-zortzi kilometrora: Anotzen, Ezkabarten, Olaibarren, Odietan...
Orduko elkarrizketa gehienak ez ziren publikatu eta Aranzadin gure saileko buru zen Fermin Leizaolak esan zidan: «Kontxo, ba polita litzateke egunen batean euskararen Nafarroa hegoaldeko mugari buruzko lana egingo bazenu». Orduan Pedro de Yrizarri laguntza eskaini nion aditzari buruz egiten ari zen lanerako. Izan ere konturatu nintzen Nafarroako eta Iparraldeko datu gutxitxo zuenez herren geratu zitekeela lan hori. Guztira hamalau bat urtez ibili nintzen inkestak egiten. Nafarroakoak bukatzean berriz, Bidasoaz iparraldeko datuak behar genituela jabetu eta Lapurdiko kostaldetik hasi eta ttapa-ttapa Eskiularaino. Hainbeste urtetako lanaren fruitua duela hiru urte-edo argitaratu zen. Orduz geroztik Leiozaolak iradokitako lanarekin ari naiz. 35en bat herri ditut Ziordiatik Uztarrozera, Nafarroako euskararen hegoaldeko muga egiten dutenak. Laster kaleratuko dugu.
HIL FABOREZ FEST
Lekua: Ibaola Harriak, Eskuernaga.
Taldeak: Lukiek, Las Sexpeares, Seggs Tape, GAL, Chuleria Joder!, Aposapo, Bayou la Batre, Borla, Türbot, Malakias MX3
Data: 2025eko ekainaren 14a.
--------------------------------------------------------
EAEko 1,3 milioi biztanlek Europar Batasunak 2030erako ezarri berri dituen mugak gainditzen dituen aire kutsatua arnastu zuten 2024an, Ekologistak Martxanek eginiko ikerketaren arabera.
ESK eta LAB sindikatuek jakinarazi dutenez, lorezainek greba egiteko duten zilegitasuna aldarrikatu nahi izan dute ekintza ikusgarri honen bitartez. PSE eta EAJren gobernu-taldea seinalatu dute erantzule nagusi gisa, "Green Capital markaren atzean hiriaren ikurra zaintzen... [+]
Gaza izan zen iragarpena, Ukraina tanteoa, Iran eskalada, baina Errusia eta Txina dira traka eta azken helburua. Europar Batasunak "Israelek bere burua defendatzeko duen eskubidea" baieztatzen jarraitzen du, eta bere lehen potentziaren buruak aitortzen du "Israel lan... [+]
Frantziako gobernamentüak ekonomiak egin nahian, leküko kolektibitateer eta eskülder sos pübliko gütigo banatü dü. Horrek ondorioak badütü, ekonomia handiena kültüran egin beita. Intermitenteek nekeziak ezagütze... [+]
Euskara eskakizunak zehazteko derrigortasun indizea ezabatzea eta erabakia erakunde bakoitzaren esku uztea proposatu zuen iragan astean EAJk. LABek salatu du derrigortasun indizea kenduz gero, epaileen "borondate euskarafoboak" ezarriko lukeela hizkuntza eskakizunaren... [+]
.jpeg)
Lanpostuak, emakumeak artatzeko egonaldi ertaineko harrera zerbitzua eta aurrekontua murriztu ditu Aldundiak.
Xabier Lertxundi alkateak adierazi du istiluak leku eta ordu ezberdinetan gertatu direla, eta haien artean ea loturarik dagoen ikertzen ari dira. Udaltzaingoak laguntza eskatu dio Ertzaintzari 03:30 aldera, eta haiek oldartzean hainbat lagun zauritu dituzte. Segurtasun Sailak... [+]
Ekainaren 13an, ezohiko ekitaldi baten lekuko izan zen Pekineko Herriaren Areto Handia: Txinako Alderdi Komunistaren aginte goren osoak (baimenduta leudekeen absentziak salbu; nola jakin horietakoa ote zen He Weidong jeneralarena? Izan ere, ez zen ageri mahai nagusian,... [+]
Ez dute itxiko, baina orain arte eskaini duten programazioari ezin izango diote eutsi. "Bira txikiago bat" izango dela zabaldu dute sare sozialetan.
Legez, 16 urte bete arte ezingo dituzte sare sozialak erabili Australian, urte bukaera honetatik aurrera. Baina nola gauzatzen da hori praktikan? Gobernuaren azterketa batek ondorioztatu du teknikoki bideragarria dela, eta aurrekaria jarri du bide bera hartu nahi duten... [+]
El Salto hedabideak argitaratu zuen Espainiako dozenaka musika jaialdiren Superstruct sustatzailea Israelen aldeko funts batek erosi zuela. Geroztik, musika talde eta bakarlari ugari batu dira KKR-ren aurkako boikot kanpainan, eta Israel Palestinan egiten ari den genozidioaren... [+]
Mark Rutte NATOko Idazkari Orokorrak ukatu egin du “baztertze klausula” onartu zaionik Espainiako Estatuari. Kalkuluen arabera, BPGren %3,5a gastu militarretara bideratu beharko du gobernuak, NATOk eskatzen dituen kompromisoak betetzeko.
Iranek AEBen Qatarreko base militarrari eraso egin ostean eman du ustezko akordioaren berri Etxe Zuriko maizterrak, Truth Social sare sozialean. Ostean, Israelgo Gobernuak adierazi du Trumpen proposamena onartu duela, eta berdina egin du Irango Segurtasun Nazionaleko... [+]