Gertatu zen bezala kontatuko dizuet: 2002an, Nazio Batuen Erakundeak (NBE) Genevan duen egoitzan nintzen Hizkuntz Eskubideen Behatokirako lanean. Parte hartzen ari nintzen batzordeak bere bilkura eten eta ordu batzuk neure gisara ibiltzeko bainituen, bertako liburutegira joateko probestu nuen. NBEren liburutegia, 1927an John D. Rockefeller aberats sonatuak NBEri egin zion emaitza handiaz ongi hornitua, ezaguna da nazioarteko harreman eta zuzenbide arloetan duen liburu funtsagatik. Liburutegiaren zokoak miatzen hasi eta Dictionnaire de Géopolitique (Yves Lacoste [zuz.], 1993, Paris, Flammarion) eskuratu nuen. Liburukotea begiratzen ari nintzelarik jakinmin zozoak eraginda NAVARRE bilatu nuen. Eta hona hemen sarrera horri zegokion testuaren lehen lerroak: "La Navarre (Nafarroa en basque) est la province d'Espagne que les nacionalistes basques voudraient voir unie à la Communauté Autonome du Pays Basque (CAPV), car elle constitue … leurs yeus une partie fondamentale du territoire de la 'nation basque'. Elle est plus vaste que les trois autres provinces basques réunies dans la CAPV".

Aitortu behar dut Nafarroaren definizio (geo)politiko horrek biziki harritu ninduela, bere baitan duen kutsu ideologikoaz gain, metodologikoki eztabaidagarria baita oso, zerbait definitzea zerbait hori ez dena aipatzetik hasita. Nafarroaren definizioan garrantzitsuena dena baino ez dena bailitzan, haren huts, gabezia edo ez izatea.

Nik uste nuen Nafarroaren estatus politikoaren inguruko etengabeko kuestionamendua gure ajea baino ez zela. Eta guretik kanpo berriz, eta are gehiago geopolitika hiztegi batean, ez litzatekeela itxita ez dagoen kontu gisa hain garbiki azalduko. Halako definizio bat statu quora doituko zela, ezarrita dagoen egoera eta estatus politikora, bertzerik gabe. Baina ez, hiztegi geopolitiko horren hitzetan Nafarroa, deus baino lehenago, euskal abertzaleek Euskal Autonomia Erkidegoarekin bat eginik ikusi nahiko luketen probintzia espainiarra da. Definizioak harrituta utzi baninduen ere, ez dut okertzat ematen. Definizio geopolitiko bitxiagorik ere ezagutu dut, adibidez, Gran Enciclopedia de Navarrak (1990, Iruñea, Caja de Ahorros de Navarra) VASCONIA sarrerako ematen duena: "Banco de".

Definizio guztiek euren abiapuntu eta helburua dituzte. Eta gurean ere Nafarroa denari baino ez denari erreferentzia egiten dioten sasidefinizioak ez dira bitxiak, hagitz baliabide errepikariak baizik. Hiztegietako definizioez landa, Nafarroako Gobernuak promozio kanpainetarako aukeratu duen Reyno de Navarra epiteto turistiko-instituzionalak atentzioa ematen du, berriz ere Nafarroa ez dena baita Nafarroa definitzeko hautatu den elementu nagusia. Eta paradoxikoa badirudi ere, Nafarroak behiala izan zuen estatus politiko burujabe horren nostalgia politikorik ttikiena ere ez duten eta Nafarroa Espainiaren uztarpetik baino ikusi nahi ez duten horiek dira, hain zuzen ere, Reyno de Navarra hautatu dutenak reynomania zaletasun berria zabaltzen hasteko. Horrela, Reyno de Navarra hautsontzi, platertxo, txapela, kamiseta, estadio eta halako souvenir gehiagotan munduratzeko nortasun ikurtzat hartuta, aldarrikapen politiko gisa erabat baliogabetu dute. Argia izan da gero Nafarroako Gobernua leloa hautatzean, Nafarroaren erresuma nortasun elementu historiko-heuristiko indartsua baita eta ederki dakite horretaz jabetzen denak bertze inori, eta bereziki Nafarroako Erresuma horren gauzatzea izan litekeen euskal abertzaleen proiektu politikoari, erabiltzeko aukera kendu diotela.

Segituko dugu Nafarroaren gainean ematen den irudi instituzionalarekin eta berriki bere ateak zabaldu dituen Nafarroaren historiaz egin den erakusketarik handienari erreparatuko diogu. La Edad de un Reyno erakusketa -Iruñeko Baluarten ikusgai- adibide ona da ikusteko historiografia nola bortxatu eta bihurtzen ahal den egungo Nafarroa instituzionalaren interes ideologikoen neurri eta mesedera. Interesgarria da aztertzea Nafarroa izan denetik zer agertzen den eta zer ez, zer den erakutsia eta zer isilarazi edo ezkutatua; zer hanpatu eta nabarmendua eta zer baztertu eta zokoratua. Adibidez, erakusketak hartzen duen garaian, X. eta XIII. mendeen bitartean, nafar gehien-gehienen hizkuntza -eta anitzena bakarra- euskara zenik aipatu ere ez da egiten. Areago ere, Nafarroan inoiz euskararik egon denik ere ez. Ulertzekoa da baldin badakigu Antso Nagusia euskaldunen errege izan zenaren gaineko erakusketa egitea Udalbiltzaren egitasmoa izan zela eta Nafarroako Gobernuak mehatxu horri bere erantzun instituzionala eman nahi izan diola xede garbiari men eginez: Sancho III el Mayor erregea espainiartasunaren aitagoia bailitzan agertzea.
Gauzak horrela, aginte aulkietan jarrita dauden nafar eskuindar espainiazaleak gaurgoitik Nafarroaren konkista eta menperakuntzaren gaineko irrealitatearen diskurtso instituzionala lantzen eta gizarteratzen hasiak direla barrundatzen dut eta beldur naiz 2012an euren aginte aulkietan segitzen badute, zer ipuin eta loria kontatuko diguten Nafarroa gogo betez eta bihotzak eramanik gaztelaniaratu zen V. mendeurrenean. Abisatuta gaude.