Ihesi: Zizurkil (Gipuzkoa), historiaren zelaia
N-1 errepidea hartuko dugu eta Villabonarantz aterata, Villabonara iritsi aurreko errotondan Asteasurantz hartuko dugu. Zizurkil Behera iritsi baino lehen, eskuinera Zizurkil Goikorako bidea dugu, GI3282 errepidea alegia. Berehala gara Pedro Mari Otaño plazan. Autoa han aparkatu eta merezi du herriari begiratu bat emateak. San Millan elizako egurrezko ataria aterpe ezin hobea eta frontoi originala da. Bere ezkerraldera San Millan jauregia dugu. Eta Teodoro Hernandorena bertsozalearen kalean barrena, udaletxera iritsiko gara, erabaki gogorretarako dema-plaza aurrean duela.
Berriz plazara jo dugu gaurko itzuliari ekiteko. Zarateko ibilbidea deituriko PR-Gi117 da egingo duguna, beraz, bide osoan marka txuri-horiak izango ditugu gidari. 12 kilometro eta erdiko luzera eta 275 metroko desnibela duen bidea 4 orduan egingo dugu. Asfaltoa maiz zanpatuko dugu, beraz, lehorraldian joanez gero merezi du oinetako arinak eramatea.
Pinu artean goaz Erramu Haitzaren magalean. Iturria pasa eta arranoa buru gainean bueltaka dugula, Zarateko Bentarako igoerari eutsi diogu. Bidegurutzean ezkerrera hartuko dugu, markek agindugako eran, eskuinera porlan pista eta Olentzoetxeberri baserria utziz.
Koloreak bere onera etortzean eskuineko mendi bidea hartuko dugu, marka txuri-gorriak dituena. Igo izanaz poztuko gara, paisaia ikusita: Getariako herria, eta itsasotan igeri arratoia ageri dira-eta!
Ataka igaro eta zelaia zeharkatu ostean, beste ataka pasako dugu, ixtea ahaztu gabe. Berehala pistara irtengo gara, Zarateko Bentara igotzerakoan eskuinera utzi dugun pista horretara alegia, baina goragoko puntura. Zizurkilerako 7,5 kilometro falta zaizkigula gogoraraziko digu bide seinaleak, eta berriro marka txuri-horiei jarraituko diegu. Hainbat bidegurutzeren ondoren, Zarateko Benta izeneko lepora iritsita, bidearen ezkerrera ongi seinalaturik trikuharriari egingo diogu bisita.
Utzitako bideari eutsiz, maldan behera bidegurutzera iritsiko gara. Bideseinaleak markatzen digunez, eskuinera hartuko dugu, ezkerreko bideak Aduna herrira eramango gintuzke-eta.
Maldan behera, marka txuri-horiei jarraiki eta hainbat bidegurutzeren ondoren, Pagoa baserrira iritsiko gara. Berehala Antsibar erreka zeharkatuko dugu zubitxo bati esker eta Saizar eta Iraola baserrietara igoko gara. Handik San Mikel baselizara aterako gara, GI-3281 errepidera. Errepidean gora berriro iritsiko gara Zizurkilgo Pedro Mari Otaño plazara.
Etxerakoan, Villabonaranzko bidegurutzera iritsi baino lehentxeago, Beibategi sagardotegiaren ondoan duzue Errekalde baserria, Pedro Mari Otañoren jaiotetxea.
Pedro Mari Otaño Barriola Zizurkilgo Errekalde baserrian jaio zen 1857ko hilbeltzaren 26an. 1891n Donostian ezkondu eta bertan jarri zen bizitzen. 1895ean idatzi zuen Zerbait liburua da bertsolari batek bizi zela argitaratutako lehenengoa. Hirutan joan zen Argentinara eta panpan artzain eta Buenos Airesen euskara irakasle aritu zen. Herriminaren minez, bertsootan hezurrak Euskal Herrian uzteko nahia adierazi bazuen ere, 1910eko lorailaren 5ean Argentinako Santa Fe probintziako Rosario hirian hil zen.
1) Euskal-Erriko lur maite artan
jaio nintzan baserriyan,
itzal aundiko intxaur arbol bat
dago gure atariyan;
aren ondotik iretan da noiznai
maldako gaztañariyan,
edo sagarrik onenak jaten
luberriko sagastiyan,
arbol tartian bizitu nintzan
gazte denbora guztiyan.
2) Denak utzi ta etorri nintzan,
lur au ikusi nai nuan!
Aritz tantaiak, pago lerdenak
nola ez izan goguan!
Oraiñ artzantzan Ameriketan
arrantxo baten onduan,
eguna pasa larrian eta
jiratzen naizen orduan,
nere begiyak gozatzen dira
aldameneko ombuan.
3) Ainbesteraño tristetutzen naiz
eremu zabal oietan,
arbolak, mendi eta errekak
falta diran zelaietan,
non etorri ta eseritzean
ombutzar onen zañetan,
edo igo ta osto tartian
bere adar bikañetan,
ene, amatxo! nik nola esan
zenbat gozatutzen detan!
4) Txabol ondoko ombu laztana,
maitatzen zaitut gogotik,
eta biyotza erdibitzen zait
joatian zure ondotik
nere burura ekartzen dezun
oroimen gozuagatik
zure itxura ikusi nai det,
ez dizut eskatzen frutik
ni emen bizi naizen artian,
arren, egon zaite zutik!
5) Nere lagunik maitatuena,
ombu laztana, zu zera,
argatik nator zure kolkora
ni malkuak isurtzera,
iduriturik naramazula
atariko intxaurpera...
Beti izango zaitut goguan,
bañan joan nai det ostera
Euskal-lurreko arbolpe artan
nere ezurrak uztera.
Bertsook 1900. urtean Buenos Airesko La Vasconia aldizkariaren 234 zenbakian argitaratu ziren lehenik.
San Millan Ahaide Nagusien leinua zen, Erdi Aroko gizartean hainbat pribilegio zituena. Ahaide Nagusiak babesa ematen zien bere menpekoei, hainbat zerbitzuren ordainetan. Leinu hau Oinaz zein Ganboatarren alde aritu zen, garaiaren arabera. Eta litekeena da Nafarroako mugan eskainitako zerbitzuengatik Gaztelako errege-erreginek eliza sari eman izana.
Horrela, San Millango elizaren eta familiaren artean harreman zuzena egon zen: eliza eta San Millango orube-etxea elkarrengandik oso hurbil daude eta eliza eraikitzeko dirua jarri zuten etxeko nagusiek. Gainera nagusiek elizaren jurisdikzio espiritualaren barruan zeuden baserrietako hamarrenak jasotzeko eskubidea zuten eta elizako nagusiak eurak zirenez, erretore kargua eurek aukeratzen zuten: Familiako urrutiko kideak eta harreman zuzena zeukatenak jartzen zituzten erretore, herriko erlijio-buru nagusia San Millandarren estrategiekin bat etortzea ziurtatuz.
Elizaren izena bera ere bitxia da, Gipuzkoako lau parrokia bakarrik eskaini baizaizkio San Millani. Eta eliza honek izan zuen garrantziaren erakusle da, bere izena hartu zuela 1350. urtean korriedoak »alegia, eliza-zerga ordaintzeko bat egindako eliza multzoak», Sanctus Milianus, alegia. Korriedo honetan ondoko herriak sartzen ziren: Anoeta, Hernialde, Irura, Amasa-Villabona, Alkiza, Larraul, Asteasu, Aduna, Sorabilla, Andoain, Urnieta, Astigarraga eta Zizurkil.
XVI. mendean hasi zen Ahaide Nagusien boterea ahultzen: Zizurkil herriko komunitateak etengabeko liskarrak izan zituen leinu honekin, eta pixkanaka komunitateak gero eta indar handiagoa hartuko zuen, leinuek ordura arteko pribilegioak galduko dituzten bitartean. Hona liskarrerako motibo izan zirenak: Elizako apaiza aukeratzeko eskubidea; San Millandarrek komunalak ziren lurrak saldu nahi izatea; Hilobiak hustu izana ere leporatu zieten, eta Ahaide Nagusiek eliza bere lurretan eraikia zela eta bere baimenik gabe ezingo zitzaiola inori han lur eman erantzun zuten. Edo 1601eko herriko festetan herritarrak plazan dantzan ari zirela, San Millandarrek musikarien instrumentuak hautsi zituzten, plaza hura eurena zela esanez, eta dantza egiteko baimena eskatu behar zitzaiela exigituz. Baina herritarrekiko liskarrekin batera, ondasunen banaketak familian sortu zuen liskarrak ahuldu zuen familia.
Bilboko Errekalde auzoko igerileku batean gertatu zen ezbeharra. Larrialdi zerbitzuek erreanimazio lanak egin zizkioten adin txikikoari, eta Gurutzetako ospitalera eraman zuten; hiru egunetara hil egin da.
Ostiralean Alaskan izango duten bileraren bezperan heldu da mehatxua. Friedrich Merz Alemaniako kantzillerrak deituta, gailur birtual bat egin dute asteazkenean Zelenskik, Trumpek eta Europako hainbat agintarik. Ukrainako presidenteak adierazi du Trumpen eta Putinen arteko... [+]
Ostegunean eman dituzte asilo eskaera tramitatzeko lehen txandak: bederatzik lortu dute, irailerako. Eusko Jaurlaritzak ebazpena arintzea, eta migiratzaileak ostatzeko zentroetara mugitzea eskatu dio Espainiako Gobernuari.
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Bilboko Aste Nagusia pertsona autistentzat irisgarriagoa izateko zenbait gako dakartzate Oihan Iriarte Eletxigerrak eta Iker Boveda Martinek, euren esperientziatik.
Tenperatura igoera dago aurreikusita datozen egunetarako, eta, sute arriskuak ekiditeko, ostegun iluntzeko 20:00etatik aurrera debekatuta egongo da uzta lanak egitea. Aurretiaz ere neurriak hartuta zituen gobernuak, baina Zarrakazteluko sutea kontrolpean izanda, neurriak malgutu... [+]
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Ostiraletik aurrera ur murrizketak ezarriko dituzte Euskal Hirigune Elkargoak barne hartzen dituen eta alerta egoeran dauden 158 herritan, eta metereologia zerbitzuek abisu horia ezarri dute trumoien arriskuagatik. Hego Euskal Herrian, berriz, leku ugaritako termometroek 40... [+]
Bakoitzak 1.680 eguzki panel izango ditu, eta megawatt bateko potentzia. Enpresak hiru urteko epea izango du Muga eta Val izeneko instalazio fotovoltaikoak eraikitzeko.
Erresuma Batuko gobernuak proposatu du delituak dituzten migratzaileak berehalakotasunez deportatzea, ekainean onartutako legearen bide beretik. Lege horrek baimentzen du sententzien %30 beteta dutenak deportatzea; igandeko proposamenarekin ez dute zigorrik bete beharko... [+]
.JPG)
7 urteko umea oporretan zegoen Fuenmayorren (Errioxa). Logroñoko San Pedro ospitaletik Nafarroako ospitalera eraman zuten eta bertan hil zen.
Astelehenetik asteazkenera bitarte eginiko aire erasoetan gutxienez ehun palestinar hil ditu Israelek, horietatik gehienak Gaza hirian, hura osorik okupatzeko asmotan. Gazako Osasun Ministerioaren arabera, 2023ko urriaren 7az geroztik 227 lagun hil dira elikagai eskasiagatik... [+]
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
Zer: Biarritz Piano Festival. Amaierako errezitaldia. Benjamin Grosvenor, pianoa.
Egitaraua: Schumann eta Moussorgskyren lanak
Lekua: Biarritzeko ‘Espace Bellevue’.
Data: abuztuaren 8a.
-------------------------
Biarritz Piano Festival... [+]
Munduko hainbat txoko zeharkartzen dituzten ibaiek, bizirik dauden heinean, euren begirada propioa dute mundua bera ikusteko. Gizakiaren garapenaren testigu isilak dira: hirigintza, gerra, kutsadura, uholdeak... dituzte ikusmiran, baita euren bazterretan etengabe ernetzen diren... [+]