Timo Riiho (Madrilgo Suomiar Institutuko zuzendaria): «Suomiera eta suediera, biak dira ofizial: %8 dira suedieraz hitz egiten dutenak»
Timo Riiho (kotka, Suomi, 1950) irakaslea erraz antzean mintzo da euskaraz. "Garai batean hobeto", dio. Praktikatzeko aukera handirik ere ez du, Madrilen. Gasteizen izan zen azaroan EHUk gonbit eginik, suomieraren historia eta egoerari buruz hitzaldia egiten, euskaraz eta gaztelaniaz. Bateko Suomi eta suomiera, besteko Euskal Herria eta euskara, adarrik adar jardun genuen, txepetxa adarrean saltokako ibileran.
Suomi ala Finlandia, nola jardun behar dut?
Gogoan dut Eibarren zinela 1984an, Eibarko kongresuan, Euskaltzaindiak antolaturik...
... Hitzaldia egin zenuen orduan ere, eta Suomiko egoera azaldu, ondoan Txillardegi zenuela. Hitzaldi hartantxe entzun genuen lehenengo aldiz «Suomi» hitza. Eta «suomiera», jakina. Ikasi genuen.
Guk ere ikasi genizun esaten.
Zer dela eta azaldu zinen Eibarko kongresu hartara? Nondik sortu zinen?
Euskara ikasi zenuen, beraz.
Madrilen ez duzu aukera handirik.
Hizkuntzalaritzak jarri zintuen euskararen bidean, oker ez banago.
Esan ezazu esan nahi duzuna.
Euskarak duen aditz laguntzailearen miresle zarela jakin dizut.
Hizkuntzalari ala arkeologo zara zu?
Nik dakidala, salbuespen zara Suomin. Alegia, euskarari zuk beste opa dionik gutxi dira bazterretan.
Eta alderantziz? Bada euskaldunik Suomiko egoeraren berri duenik?
Joxefran Izpizuak Rax Rinnekangasen narrazio bat itzuli zuen euskarara: Ilargia ihesi, oso lan ederra. Joseba Ossak eta Mia Rissanen-ek, berriz, Pello Lizarralderen Un ange passe itzuli zuten suomierara. Joseba Ossak, bestalde, Finlandiako ipuin eroa eta Inari, Laponiako lore idatzi zituen. Gutxi, baina ekinak, horratik!
Madrilen ari zara, Suomiko Institutuaren zuzendari karguan. Gaztelania ikertzera, euskararen bidetik heldu zinela irakurri dizut. Horrela al da?
Nola hartzen dute Madrilen zure euskara zaletasuna?
«Ez dute ulertzen, eta ez dute onartzen».
Suomi herri elebiduna da, 1922az gero, oker ez banago. 1917an burujabetza aldarrikatu zuen. Handik urte betera, gerra zibila izan zen. Eta 1922an, suomiera eta suediera, biak hizkuntza ofizialtzat hartu zituen herrialdeak.
%8 dira suedieraz mintzo direnak. %1, saamitarrak. Suomiera hiztunak, gainerakoak. Hizkuntza eskubide berdinak dituzte denek.
Estatua elebiduna den arren, udalerriak elebakar izateko modua dute Suomin.
Herri xeheak suomieraz hitz egiten zuen lehen ere, irakurri dudanez. Handikiek, aldiz, suedieraz.
Beste maila batean, Helsinkiko Unibertsitatea elebiduna da, eta hedabideei dagokienez, suomieraz argitaratzen dira egunkariak, baina badago kazeta bat, oso egunkari inportantea, suedieraz argitaratzen dena. Telebista dela eta, bi kate ditugu, kate publikoak biak, suomieraz. Baina hemen ere, kateetako batean, suedieraz mintzatzen dira astean zenbait ordutan. Kate honetan filmak direnean, suomierazko azpitituluak daramatzate.
Diskriminaziorik bada? Suedieraz hitz egiten duen gutxiengoak sentitzen du diskriminaziorik? Horrelakorik esaten du?
Hizkuntza uralikoa da suomiera. Txillardegiri irakurri diodanez, suomierak eta estonierak uharte linguistikoa osatzen dute.
XIX. mendean egin zen suomieraren batasuna. Kanpoko maileguak hartu beharrean, hizkuntzaren erroetara jo zenuten, hitz berriak asmatzera.
Bilboko Errekalde auzoko igerileku batean gertatu zen ezbeharra. Larrialdi zerbitzuek erreanimazio lanak egin zizkioten adin txikikoari, eta Gurutzetako ospitalera eraman zuten; hiru egunetara hil egin da.
Ostiralean Alaskan izango duten bileraren bezperan heldu da mehatxua. Friedrich Merz Alemaniako kantzillerrak deituta, gailur birtual bat egin dute asteazkenean Zelenskik, Trumpek eta Europako hainbat agintarik. Ukrainako presidenteak adierazi du Trumpen eta Putinen arteko... [+]
Ostegunean eman dituzte asilo eskaera tramitatzeko lehen txandak: bederatzik lortu dute, irailerako. Eusko Jaurlaritzak ebazpena arintzea, eta migiratzaileak ostatzeko zentroetara mugitzea eskatu dio Espainiako Gobernuari.
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Bilboko Aste Nagusia pertsona autistentzat irisgarriagoa izateko zenbait gako dakartzate Oihan Iriarte Eletxigerrak eta Iker Boveda Martinek, euren esperientziatik.
Tenperatura igoera dago aurreikusita datozen egunetarako, eta, sute arriskuak ekiditeko, ostegun iluntzeko 20:00etatik aurrera debekatuta egongo da uzta lanak egitea. Aurretiaz ere neurriak hartuta zituen gobernuak, baina Zarrakazteluko sutea kontrolpean izanda, neurriak malgutu... [+]
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Ostiraletik aurrera ur murrizketak ezarriko dituzte Euskal Hirigune Elkargoak barne hartzen dituen eta alerta egoeran dauden 158 herritan, eta metereologia zerbitzuek abisu horia ezarri dute trumoien arriskuagatik. Hego Euskal Herrian, berriz, leku ugaritako termometroek 40... [+]
Bakoitzak 1.680 eguzki panel izango ditu, eta megawatt bateko potentzia. Enpresak hiru urteko epea izango du Muga eta Val izeneko instalazio fotovoltaikoak eraikitzeko.
Erresuma Batuko gobernuak proposatu du delituak dituzten migratzaileak berehalakotasunez deportatzea, ekainean onartutako legearen bide beretik. Lege horrek baimentzen du sententzien %30 beteta dutenak deportatzea; igandeko proposamenarekin ez dute zigorrik bete beharko... [+]
.JPG)
7 urteko umea oporretan zegoen Fuenmayorren (Errioxa). Logroñoko San Pedro ospitaletik Nafarroako ospitalera eraman zuten eta bertan hil zen.
Astelehenetik asteazkenera bitarte eginiko aire erasoetan gutxienez ehun palestinar hil ditu Israelek, horietatik gehienak Gaza hirian, hura osorik okupatzeko asmotan. Gazako Osasun Ministerioaren arabera, 2023ko urriaren 7az geroztik 227 lagun hil dira elikagai eskasiagatik... [+]
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
Zer: Biarritz Piano Festival. Amaierako errezitaldia. Benjamin Grosvenor, pianoa.
Egitaraua: Schumann eta Moussorgskyren lanak
Lekua: Biarritzeko ‘Espace Bellevue’.
Data: abuztuaren 8a.
-------------------------
Biarritz Piano Festival... [+]
Munduko hainbat txoko zeharkartzen dituzten ibaiek, bizirik dauden heinean, euren begirada propioa dute mundua bera ikusteko. Gizakiaren garapenaren testigu isilak dira: hirigintza, gerra, kutsadura, uholdeak... dituzte ikusmiran, baita euren bazterretan etengabe ernetzen diren... [+]