"Gure osasuna ez da negozioa", "Gure osasuna ez da negoziagarria", "Mutuen desagerpena orain eta betiko". Halako esaldiak ikusi ahal izan dira mutuen ezkutuko pribatizazioaren aurka egindako zenbait langile mobilizaziotan. Batzuk besteak baino indartsuago, euskal sindikatu guztiak mutuen pribatizazioaren aurka azaldu dira eta batez ere mutua horiek kontingentzia arrunten bidez aldi baterako ezintasuna (ABE) kontrolatzea gaitzetsi dute, izan ere, espazio hori osasun publikoari baitagokio, pribatuari baino.

Kezka sindikal horren adierazpen gisa, LAB sindikatu abertzaleak Mutuak ezagutu eta haiekin jarduteko gida" kaleratu du langileek eta ordezkari sindikalek lan-istripuen mutuekin nola aritu behar duten jakin dezaten. Gida horren jatorria "ordezkari sindikalak mutuen ekintzei aurre egiteko beharrezko baliabideez hornitzeko premia eta osasun arloan ageri den politika pribatizatzaileaz ohartarazteko beharrizana dira".

Aipatutako sindikatuaren arabera, "mutuek euren elkartuen esanak fideltasun osoz betetzen dituzte eta euren helburuak gaixoak berehala sendatzea, lan-istripuen ebidentzia ukatzea, enpresari ongi ez datorkiolako bajarik ez ematea, arriskuak ezkutatzea ebaluazio askoz ere errazagoa egiteko eta abar luzea". Sindikatu abertzalea gehien arduratzen duen gaietako bat medikuaren alta goizegi ematearena da, mutuen kasuan sarritan agertzen baita. Horren ondorioz, mutuak gaixotasun edo istripu baten jatorri laborala onartzen ez duen edo erabat osatu ez den norbaiti medikuaren alta onesten duen kasuan zer egin behar den azaltzen du gidak. Era berean, langile kaltetuentzako aholku ugari ikus daitezke, mutuen aurrean nola jardun eta langileek zer eskubide dituzten jakin dezaten.

EAEko langileen %96,63 -ez dugu Nafarroa eta Ipar Euskal Herriko datu ofizialik, nafarren kasuan egoera antzekoa den arren- lan-istripu eta gaixotasun profesionalen mutuen babesean daude. Datu horren arabera, EAEko 687.000 langilek lan-arloan espezializatutako enpresen laguntza jasotzen dute. Gainerakoek, %100 arte, Gizarte Segurantzako Institutu Nazionalean aseguratuta daude.

Lan-istripu eta gaixotasun profesionalen mutuak enpresa-elkarteak dira, diru irabazi asmorik gabe (?) Gizarte Segurantzaren kudeaketan kolaboratzen dutenak euren enpresari elkartu, kontratupeko langile eta autonomoentzat. Langile bakar baten kargupean hartzen duen enpresari orok mutua bat behar du, edozein dela aukeratutako formula juridikoa. Izapideak honako urratsak ditu: hautatutako mutuarekin elkartzeko proposamen dokumentu bat aurkeztu behar da lehenbizi Gizarte Segurantzaren Lurralde Diruzaintzan; ondoren, Diruzaintzaren delegazioetan eskura daitekeen eredu ofiziala bete behar da. Langile autonomoek bi aukera dauzkate: ohiko gaixotasunen gaineko asegurua ala lan-istripu eta gaixotasun profesionalen gainekoa.

Lan-istripuen ondorioz sortutako lesioen aseguratzearen historia 1900. urtean hasi zen Espainiako estatuan. Langintza hura egungo sektoreko lau mutua aitzindarik sortu zuten: haietako bi euskaldunak ziren, la Previsora Araban eta Bizkai Zergintza Alkartea Bizkaian, Midat eta Egara katalanekin batera. Espainiako estatuko mutuen negozioaz datu hauek dauzkagu: 2005ean 8.567 milioi euroko aurrekontua eta 500 milioi inguruko irabaziak dauzkate. Gogoratu beharra dago Espainiako estatuko lan-istripuen eta gaixotasun profesionalen mutuen diru-sarreren %96,1 langileek egiten dituzten kotizazio sozialen ondorio dela.

Hego Euskal Herriko mutua euskaldunen kasuan -datu ofizialen arabera beti ere- Bizkai Zergintza Alkarteak 2004an 191.852 pertsona babestu zituen, ia 121 milioi euroko aurrekontua zeukan 2005erako eta ia 7 milioi euroko irabaziak aurreikusita. Gipuzkoako Pakeak 74.919 pertsona babestu zituen 2004an eta 47 milioi baino gehiagoko aurrekontua 2005erako. Arabako La Previsora mutuak 2004. urtean 49.011 pertsona babestu zituen, 34 milioi euroko aurrekontua 2005erako eta 3 milioi euro baino gehiagoko etekinak aurreikusita. La Navarra mutuak 56.809 pertsona babestu zituen 2004an, 2005erako aurrekontua 33 milioi baino gehiagokoa egin eta 2 milioi euroko irabaziak aurreikusi zituen.