Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2024ko maiatzaren 13an
Muskiz: Kostalde meatzaria
Enkarterri kostaldeko Arena hondartzako aparkalekutik ekin diogu bizikleta ibilbideari. Mahai eta eserlekuz atondutako duna ingurutik igaro ondoren hondarretara jaitsi gara, bizikleta soinean, metro batzuk oinez egin eta metalezko zubitik Barbadun itsasadarra zeharkatu asmoz. Jende andana egon ohi da bertan uda partean, eguzkia hartzen eta paseatzen. Ez oso urrun baina, Petronor birfindegiaren biltegi erraldoiak eta sugarra darien hainbat tximinia erraldoi ageri da, paisaiaren edertasunarekin kontraste bortitza eginez.
Cobaron auzora burdinbidetik
Sorospeneko Andre Mariaren baseliza dugu ezkerreko muinoan, Pobeña auzoa aurrealdean eta Cobaron auzora eramango gaituzten eskailerak eskuinaldean. Azken hauetatik gora jarraitu dugu, beste behin bizikleta soinean. Plano makurtuan egindako eskailera zaharrak, luze eta aldapatsu izanagatik ere, erraz igo ditugu, abiatu berritan sasoitsu baikaude. Behin goialdean, aise burutu dugu Cobaron meatzari auzora itsasertzeko trenbide zaharretik doan bi kilometrotako zatia. Zinez bide ikusgarria da, Kantauri itsasbazterreko amildegien ertzetik doa, lubakiak, flysch-ak, alga-biltokiak, aireko tranbiaren aztarnak eta ontziratoki zaharraren hondakinak diren burdinazko barra oker batzuk topatu ditugu zati horretan. Muskiz-Onton kostaldeko meatokiak zirela eta, 1877 aldera bi burdinbide txiki egin ziren inguru honetan eta 30eko hamarkadaren bukaera arte erabili ziren: El Hoyo meatokiak eta Ontoneko (Kantabria) portua lotzen zuena bata eta zeharkatu berri duguna, Mac Lennan edo Cobarongo burdinbidea.
Muñatones gaztelua setiatua
Hurrengo helburua Pobeña izanik, bi aukera izan ditugu hara iristeko. Etorritako bide beretik itzuli, edo trafiko urriko errepidetik, gain bat igo eta jaitsi.
Behin Pobeñara iritsita, Bariko San Nikolas parrokia aurretik eta A-8 autopistaren azpitik pasatuta Muskizko San Julianera iritsi gara. Barbadun ibaia zeharkatu dugu berriro eta petrokimikaren ertzetik, Muskizko Arena hondartza eta San Juan lotzen dituen bidegorritik azken horretara iritsi gara. Hementxe dago Muñatones gaztelua eta Salazartarren gaztelua haren alboan. Baina Erdi Aroan, padurek inguratzen bazuten, egun Petronor findegi erraldoiak hiru aldetatik inguratzen du gaztelua, lantegi barruan baitago eta lantegiko bi sarrerak gainditu beharra dago haraino iristeko.
Behin Pobeñara iritsita, Bariko San Nikolas parrokia aurretik eta A-8 autopistaren azpitik pasatuta Muskizko San Julianera iritsi gara. Barbadun ibaia zeharkatu dugu berriro eta petrokimikaren ertzetik, Muskizko Arena hondartza eta San Juan lotzen dituen bidegorritik azken horretara iritsi gara. Hementxe dago Muñatones gaztelua eta Salazartarren gaztelua haren alboan. Baina Erdi Aroan, padurek inguratzen bazuten, egun Petronor findegi erraldoiak hiru aldetatik inguratzen du gaztelua, lantegi barruan baitago eta lantegiko bi sarrerak gainditu beharra dago haraino iristeko.
Galdames, meatze-burdinbiderik luzeena
Muskizko San Juan auzotik, Galdames eta Sopuertara doan errepidea hartu dugu kilometro eskasera Santelices industrigunera sartzeko bidegurutzeraino. Errepide estua eta zirkulazio dezente ibiltzen da, tentu handiz beraz. Errepide horretatik kilometro eta erdian aurrera segituz gero El Pobal burdinolara iritsiko ginateke.
Industrigunea ezkerrean utzi, El Campo auzoa pasatu eta asfaltodun bide estutik gora, Galdamesko burdinbidearekin egin dugu topo. Trenbide horretatik behera jarraitu dugu ondoren, lau bat kilometrotan Abanto-Zierbena udalerriko Gallartara iristeko.
Inguruko meatze-burdinbideetan luzeena zen Galdameskoa. 22 kilometroko ibilbide bihurgunetsuarekin, ibai-adarreko ezkerraldeko herriak (Sestao eta Portugalete) Enkarterrietako Atxuriagako meatzeekin (Galdames udalerria) lotzen zituen, Trianoko mendiak sigi-saga inguratuz. Bilbao River Cantabrian Railway konpainiak eraiki zuen bigarren karlistaldiaren ondoren (1876), burdingaia garraiatzeko. Baina burdin meatokiak, ez ziren nonbait hain aberatsak eta burdinbideak ez zuen arrakasta handirik eduki. Egoerari aurre egin ahal izateko, burdingaiaz gain, bidaiariak eramaten hasi zen, harik eta 1969an betiko itxi zuten arte.
Industrigunea ezkerrean utzi, El Campo auzoa pasatu eta asfaltodun bide estutik gora, Galdamesko burdinbidearekin egin dugu topo. Trenbide horretatik behera jarraitu dugu ondoren, lau bat kilometrotan Abanto-Zierbena udalerriko Gallartara iristeko.
Inguruko meatze-burdinbideetan luzeena zen Galdameskoa. 22 kilometroko ibilbide bihurgunetsuarekin, ibai-adarreko ezkerraldeko herriak (Sestao eta Portugalete) Enkarterrietako Atxuriagako meatzeekin (Galdames udalerria) lotzen zituen, Trianoko mendiak sigi-saga inguratuz. Bilbao River Cantabrian Railway konpainiak eraiki zuen bigarren karlistaldiaren ondoren (1876), burdingaia garraiatzeko. Baina burdin meatokiak, ez ziren nonbait hain aberatsak eta burdinbideak ez zuen arrakasta handirik eduki. Egoerari aurre egin ahal izateko, burdingaiaz gain, bidaiariak eramaten hasi zen, harik eta 1969an betiko itxi zuten arte.
Meatzeen museoa Gallartan
Behin Gallartako kaleetan, industrigunea eskuinean utzi eta Concha II burdin meatze-zulo ikusgarriaren ondotik, meatzeen museoraino hurbildu gara, izan ere, Triano mendietako meatoki aberats emankorren erdigunea, Somorrostro eta La Arboleda baziren, Gallarta zen inguru haren bihotza eta hantxe dago, bisitatzea merezi duen museoa. Burdin meatzeen, mea garbitzeko prozesuen eta garraio sistemen inguruan sakondu nahi izanez gero, museora hurbildu besterik ez duzue (Telefonoa: 94 636 36 32). Bestalde, herri honetan jaio zen, XIX. mendetik XX. mendera bitarteko urte zail haietan langile mugimenduaren buru nagusietakoa izan zen Dolores Ibarruri, "Pasionaria".
Portugaletetik abiatu, eta Ortuella eta Gallartatik pasaz, Muskizko Arena hondartzaraino doan bidegorria hartu dugu ibilbidearen azken zatia egiteko. Errepidepetik lehenik eta A-8 autopistapetik ondoren, Carcedo ibarrean behera, oinezkoentzat eta txirrindularientzat soilik den bidetik Arenako hondartzara heldu gara, nekatu samar, baina ikusi eta ezagututakoarekin aseta.
Portugaletetik abiatu, eta Ortuella eta Gallartatik pasaz, Muskizko Arena hondartzaraino doan bidegorria hartu dugu ibilbidearen azken zatia egiteko. Errepidepetik lehenik eta A-8 autopistapetik ondoren, Carcedo ibarrean behera, oinezkoentzat eta txirrindularientzat soilik den bidetik Arenako hondartzara heldu gara, nekatu samar, baina ikusi eta ezagututakoarekin aseta.
Muñatones gaztelua, garaian garaiko botere gune
Barbadun ibaiaren itsasoratzetik gertu, paduraz inguratutako itsasadarreko tontorrean zegoen gaztelua. Erromatarren garaitik mearen garraiorako leku estrategikoa zen, hor itsasoratzen baitzuten ateratako burdina. XIV. mendean kaia omen zegoen Muñatones eraikinetik hurbil eta itsasgorak gazteluaren oinetaraino eramaten zuen itsas maila. Orain berriz, gaztelua Petronor enpresaren birfindegiaren lurretan dago. Sortu zenetik enpresak bere ikur hartu du gaztelua. Horren lekuko, Petronorren logotipoan dorre luze bat agertzen da, Petronor izenaren "P"a osatzen lagunduz.
Nahiz eta gazteluak izen hori izan, inoiz ez da Muñatones sendiaren egoitza izan. Dorretxea gaur duen itxuraz, XIV. mendean, Salazar sendiaren aginduz eraiki zen, zaharragoa zen dorretxe xumeagoa harresiz guztiz inguratuz. Horrela, dorretxea inguruko eraikin pribatu sendoena bilakatu eta Salazar-Muñatones sendiaren botere eta ondasun guztien erdigune bihurtu zen. XVI. mendearen hasieran utzi zuten Salazartarrek gaztelua, handik oso gertu beste jauregi bat eraiki baitzuten. Utzian utzi, XVII. mendearen bukaeran dorre nagusiaren egurrezko barrualdea erori zen.
1944an gaztelua eta jauregia Monumentu Historiko izendatu zituzten. 1949an Bizkaiko Foru Aldundiak erosi eta berritu ondoren, Bizkaiko Foru Aldundiak Espainiako estatuaren esku utzi zuen jauregia, honek ostatu bihur zezan. Orain, ordea, Petronor enpresaren bulego batzuk daude bertan.
Mende erdia iraun duten zabaltze eta berrikuntza lanen ondorioz, Muñatonesko gaztelua eraikuntza multzo sendoa da gaur egun. Dorre nagusi bat eta inguruan bi harresi lerro ditu. Dorre nagusia orubearen erdian dago, 25 metro ditu eta oina laukizuzen formakoa da. Dituen almenak deigarriak dira. Egun, ez da jatorrizko egurrezko egituraren ezpalik txikiena ere ageri. Bi harresi horietan ahulena kanpokoa da. Kanpokoa 1,20 metro lodi da, eta lau izkinetan bost metroko diametroa duten dorre zilindrikoak ditu eta bi sarrera. Barrualdeko harresia, kanpokoa baino sendoagoa da, 2,80 metroko lodiera, eta, 7,50 metroko garaiera baitu. Sarrera-ate bakarra du, eta bakar horren gainean Butroi, Muñatones eta Salazar leinuen armarriak daude.
Arkitektura aipagarria duten beste hainbat dorretxe nahiz jauregi ugari dago inguruotan: Menereako dorretxea, Santelicesko dorretxea, El Pobaleko dorretxea, Montañoko dorretxea, Salazartarren jauregia, Treto, Alvarado, Lavalle, Llanera, Villar jauregiak...
Nahiz eta gazteluak izen hori izan, inoiz ez da Muñatones sendiaren egoitza izan. Dorretxea gaur duen itxuraz, XIV. mendean, Salazar sendiaren aginduz eraiki zen, zaharragoa zen dorretxe xumeagoa harresiz guztiz inguratuz. Horrela, dorretxea inguruko eraikin pribatu sendoena bilakatu eta Salazar-Muñatones sendiaren botere eta ondasun guztien erdigune bihurtu zen. XVI. mendearen hasieran utzi zuten Salazartarrek gaztelua, handik oso gertu beste jauregi bat eraiki baitzuten. Utzian utzi, XVII. mendearen bukaeran dorre nagusiaren egurrezko barrualdea erori zen.
1944an gaztelua eta jauregia Monumentu Historiko izendatu zituzten. 1949an Bizkaiko Foru Aldundiak erosi eta berritu ondoren, Bizkaiko Foru Aldundiak Espainiako estatuaren esku utzi zuen jauregia, honek ostatu bihur zezan. Orain, ordea, Petronor enpresaren bulego batzuk daude bertan.
Mende erdia iraun duten zabaltze eta berrikuntza lanen ondorioz, Muñatonesko gaztelua eraikuntza multzo sendoa da gaur egun. Dorre nagusi bat eta inguruan bi harresi lerro ditu. Dorre nagusia orubearen erdian dago, 25 metro ditu eta oina laukizuzen formakoa da. Dituen almenak deigarriak dira. Egun, ez da jatorrizko egurrezko egituraren ezpalik txikiena ere ageri. Bi harresi horietan ahulena kanpokoa da. Kanpokoa 1,20 metro lodi da, eta lau izkinetan bost metroko diametroa duten dorre zilindrikoak ditu eta bi sarrera. Barrualdeko harresia, kanpokoa baino sendoagoa da, 2,80 metroko lodiera, eta, 7,50 metroko garaiera baitu. Sarrera-ate bakarra du, eta bakar horren gainean Butroi, Muñatones eta Salazar leinuen armarriak daude.
Arkitektura aipagarria duten beste hainbat dorretxe nahiz jauregi ugari dago inguruotan: Menereako dorretxea, Santelicesko dorretxea, El Pobaleko dorretxea, Montañoko dorretxea, Salazartarren jauregia, Treto, Alvarado, Lavalle, Llanera, Villar jauregiak...
El Pobal burdinola
Muskiztik Sopuerta eta Galdames bidean, Barbadun ibaiertzean dago El Pobal burdinola, izen bereko dorretxe eta zubi erromanikoaren alboan. Salazartarrek eraiki zuten burdinola XVI. mendearen hasieran. Egun ia ez dago garai hartako arrastorik, izan ere, denboran zehar aldaketa ugari izan ditu olak, produkzio beharrei erantzun eta siderurgia tradizionalaren krisiari aurre egiteko.
XVIII. mendean izan zuen garairik gorena eta garai hartan tailerra handitu eta presa, ubidea eta antepara berreraiki ziren. Dena den, egun ikus ditzakegun eraikin eta makina gehienak (sutegia, ikaztegiak, harrizko hauspoak, mailua edo ingudea) XIX. mendearen amaierakoak dira. Aldaketa hauek guztiak eginda ere, mundu teknologiko berrian iraun ezinik, amore eman eta 1965ean itxi egin zen burdinola.
Burdinolaren inguruan, produkzio-sarea zegoen antolatuta. Dorretxe itxura zuen olagizonen etxebizitzak, artoa eta garia xehatzeko bi ardatzeko errotak, ogitarako labeak, baratzeak eta egurra eta ikatza lortzeko mendiek osatzen zuten sare hori. Egun urte osoan zabalik dagoen museoa da. Telefonoa: 629 271 516.
XVIII. mendean izan zuen garairik gorena eta garai hartan tailerra handitu eta presa, ubidea eta antepara berreraiki ziren. Dena den, egun ikus ditzakegun eraikin eta makina gehienak (sutegia, ikaztegiak, harrizko hauspoak, mailua edo ingudea) XIX. mendearen amaierakoak dira. Aldaketa hauek guztiak eginda ere, mundu teknologiko berrian iraun ezinik, amore eman eta 1965ean itxi egin zen burdinola.
Burdinolaren inguruan, produkzio-sarea zegoen antolatuta. Dorretxe itxura zuen olagizonen etxebizitzak, artoa eta garia xehatzeko bi ardatzeko errotak, ogitarako labeak, baratzeak eta egurra eta ikatza lortzeko mendiek osatzen zuten sare hori. Egun urte osoan zabalik dagoen museoa da. Telefonoa: 629 271 516.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#2
#4
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
#5
Elhuyar
|
Ana Galarraga
#6
Euskal Irratiak
Azkenak
2024-05-13
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Analisia
Negu gorri, hondamendia iragarri
Apirilaren 30ean, Espainiako patronala den CEOEk argazki horixe zintzilikatu zuen sareetan: ezkerrean dago Antonio Garamendi, CEOEko presidente den Getxoko semea; eta eskuinean Alfonso Santiago bilbotarra, musika festibalen munduan dabilen Last Tour promotorako burua, Eusko... [+]
2024-05-13
Zigor Olabarria Oleaga
Genozidioa gelditzeko eskatu du Gasteizko hezkuntza komunitateak Palestinaren aldeko ekimen jendetsuan
Ehunka herritarrek egin dute bat hainbat hezkuntza zentrok, guraso elkartek eta sindikatuk antolatutako deialdiarekin, Palestinako umeak gureak ere badira. Genozidioa gelditu! lelopean. Sarea Euskal Herri osora zabaldu nahi dute sustatzaileek.
2024-05-12
Estitxu Eizagirre
Amillubiren festa maiatzaren 11n
Lurra taupaka hasiko da
Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]
Eguneraketa berriak daude