Muskiz: Kostalde meatzaria
Behin Pobeñara iritsita, Bariko San Nikolas parrokia aurretik eta A-8 autopistaren azpitik pasatuta Muskizko San Julianera iritsi gara. Barbadun ibaia zeharkatu dugu berriro eta petrokimikaren ertzetik, Muskizko Arena hondartza eta San Juan lotzen dituen bidegorritik azken horretara iritsi gara. Hementxe dago Muñatones gaztelua eta Salazartarren gaztelua haren alboan. Baina Erdi Aroan, padurek inguratzen bazuten, egun Petronor findegi erraldoiak hiru aldetatik inguratzen du gaztelua, lantegi barruan baitago eta lantegiko bi sarrerak gainditu beharra dago haraino iristeko.
Industrigunea ezkerrean utzi, El Campo auzoa pasatu eta asfaltodun bide estutik gora, Galdamesko burdinbidearekin egin dugu topo. Trenbide horretatik behera jarraitu dugu ondoren, lau bat kilometrotan Abanto-Zierbena udalerriko Gallartara iristeko.
Inguruko meatze-burdinbideetan luzeena zen Galdameskoa. 22 kilometroko ibilbide bihurgunetsuarekin, ibai-adarreko ezkerraldeko herriak (Sestao eta Portugalete) Enkarterrietako Atxuriagako meatzeekin (Galdames udalerria) lotzen zituen, Trianoko mendiak sigi-saga inguratuz. Bilbao River Cantabrian Railway konpainiak eraiki zuen bigarren karlistaldiaren ondoren (1876), burdingaia garraiatzeko. Baina burdin meatokiak, ez ziren nonbait hain aberatsak eta burdinbideak ez zuen arrakasta handirik eduki. Egoerari aurre egin ahal izateko, burdingaiaz gain, bidaiariak eramaten hasi zen, harik eta 1969an betiko itxi zuten arte.
Portugaletetik abiatu, eta Ortuella eta Gallartatik pasaz, Muskizko Arena hondartzaraino doan bidegorria hartu dugu ibilbidearen azken zatia egiteko. Errepidepetik lehenik eta A-8 autopistapetik ondoren, Carcedo ibarrean behera, oinezkoentzat eta txirrindularientzat soilik den bidetik Arenako hondartzara heldu gara, nekatu samar, baina ikusi eta ezagututakoarekin aseta.
Nahiz eta gazteluak izen hori izan, inoiz ez da Muñatones sendiaren egoitza izan. Dorretxea gaur duen itxuraz, XIV. mendean, Salazar sendiaren aginduz eraiki zen, zaharragoa zen dorretxe xumeagoa harresiz guztiz inguratuz. Horrela, dorretxea inguruko eraikin pribatu sendoena bilakatu eta Salazar-Muñatones sendiaren botere eta ondasun guztien erdigune bihurtu zen. XVI. mendearen hasieran utzi zuten Salazartarrek gaztelua, handik oso gertu beste jauregi bat eraiki baitzuten. Utzian utzi, XVII. mendearen bukaeran dorre nagusiaren egurrezko barrualdea erori zen.
1944an gaztelua eta jauregia Monumentu Historiko izendatu zituzten. 1949an Bizkaiko Foru Aldundiak erosi eta berritu ondoren, Bizkaiko Foru Aldundiak Espainiako estatuaren esku utzi zuen jauregia, honek ostatu bihur zezan. Orain, ordea, Petronor enpresaren bulego batzuk daude bertan.
Mende erdia iraun duten zabaltze eta berrikuntza lanen ondorioz, Muñatonesko gaztelua eraikuntza multzo sendoa da gaur egun. Dorre nagusi bat eta inguruan bi harresi lerro ditu. Dorre nagusia orubearen erdian dago, 25 metro ditu eta oina laukizuzen formakoa da. Dituen almenak deigarriak dira. Egun, ez da jatorrizko egurrezko egituraren ezpalik txikiena ere ageri. Bi harresi horietan ahulena kanpokoa da. Kanpokoa 1,20 metro lodi da, eta lau izkinetan bost metroko diametroa duten dorre zilindrikoak ditu eta bi sarrera. Barrualdeko harresia, kanpokoa baino sendoagoa da, 2,80 metroko lodiera, eta, 7,50 metroko garaiera baitu. Sarrera-ate bakarra du, eta bakar horren gainean Butroi, Muñatones eta Salazar leinuen armarriak daude.
Arkitektura aipagarria duten beste hainbat dorretxe nahiz jauregi ugari dago inguruotan: Menereako dorretxea, Santelicesko dorretxea, El Pobaleko dorretxea, Montañoko dorretxea, Salazartarren jauregia, Treto, Alvarado, Lavalle, Llanera, Villar jauregiak...
XVIII. mendean izan zuen garairik gorena eta garai hartan tailerra handitu eta presa, ubidea eta antepara berreraiki ziren. Dena den, egun ikus ditzakegun eraikin eta makina gehienak (sutegia, ikaztegiak, harrizko hauspoak, mailua edo ingudea) XIX. mendearen amaierakoak dira. Aldaketa hauek guztiak eginda ere, mundu teknologiko berrian iraun ezinik, amore eman eta 1965ean itxi egin zen burdinola.
Burdinolaren inguruan, produkzio-sarea zegoen antolatuta. Dorretxe itxura zuen olagizonen etxebizitzak, artoa eta garia xehatzeko bi ardatzeko errotak, ogitarako labeak, baratzeak eta egurra eta ikatza lortzeko mendiek osatzen zuten sare hori. Egun urte osoan zabalik dagoen museoa da. Telefonoa: 629 271 516.
Auzitegi Gorenak martxoan ebatzitakoari jarraiki, astelehenean irletatik penintsulako adin txikikoentzako zentroetara lekualdatuko dituzte zortzi asilo eskatzaile. Gobernuak adierazi du adin txikikoen babes sarean integratzeaz arduratuko den etorkinen %90 maliar jatorrikoak... [+]
Getariako txosnagunean eta Aian egin dute elkarretaratze isila. Jai batzordeak txosnak itxi zituen.
Gizona Bilorian (Araba) hil dute, ustezko hiltzailea atxilotu dute Añanan (Araba).
Hildako kazetarietako bat Anas al-Sharif da, palestinarren genozidioa zerrendatik kontatzen dutenen artean ezagunenetako bat. Al Jazeera hedabideak adierazi du Israel errudun dela Gazako sarraskia barnetik azaleratzen duten kazetariak nahita hiltzeagatik, eta horrela sarraskia... [+]
Larunbat gauean hasi zen sutea Zarrakaztelu eta Figerol lotzen dituen errepideko pinudi batean. Herritarrentzat arriskurik ez dago momentuz, gobernuak adierazi duenez. Gizakiek eragindako sutea dela jakinarazi du gobernuak.
Bizikleta hartu eta errepidera ateratzeko gogoa. Olatu gainean surf egiteak zein sentsazio eragiten duen probatzeko irrika. Mendirik mendi ibiltzearen plazera sentitzea. Mendian, hainbestean, baina emakumeak ez du erraza izan gizonenak izan diren kirol eremuetan sartzea... [+]
Okindegiko ilaran, bi emakume. Itxuraz erdi-ezagunak, hitz egiteko duten moduagatik. Pareko egunkaria hartzeko keinua egin du bietan zaharrena dirudienak, eta zera esan dio besteari: “Dauden albisteekin, agian gaur nahiago izango dut animalien dokumental bat ipini”... [+]
Ostiral goizeko albisteak erreakzio ugari piztu ditu Israelen zein nazioartean. Aurka agertu dira Israelgo bahituen familiak eta NBE. Alemaniak, Israelen aliatu tradizionalak, armak saltzeari utziko diola jakinarazi du.
25,6 eguneko batez besteko itxaron zerrendak daude Osakidetzako Osasun Mentaleko Zentruetan. Larrialdi kasuetan, aldiz, 24 eta 72 ordu arteko itxaronaldiak daude.
Lau hilabete daramatzagu greba mugagabean, hitzarmen propio baten eta lan-baldintza duinen alde. Lau hilabeteko greba honetan, udaltzainek piketeetan bortizkeriaz zapaldu gaituzte, hirian jarraitzen gaituzten eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzten polizia... [+]
Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Donostiako Udalak Oñatiko Arantzazu egoitza eskaini dute maliar migratzaileentzat. Bertan geldituko dira Espainiako Gobernuak haien asilo eskariak ebazten dituen bitartean.
Mugimendu Feministak azaldu duenez, Fermin Muguruzaren kontzertuaren aurretik gertatu ziren erasoak. Horiez gain, beste hiru eraso zenbatu dituzte: hiru gizonak atxilotu ditu poliziak.
Ostiral goizaldean eman du erabakiaren berri Israelgo Gobernuak, hamar orduz luzatu den bilera baten ondoren. Dena den, okupazioa gauzatzeko, gobernu osoaren baiezkoa behar du Netanyahuk: igandean izan daiteke bilera. Segurtasun Kontseiluak, halaber, mugak jarri dizkio... [+]
Sorkuntzarako, gozamenerako eta aldarrikapenerako espazio moduan dute oholtza musikari askok, baina bere ingurumarietan katramilatzen dira sarri, eta espazio "bortitz" bihurtzen da hegemonikoak ez diren gorputz askorentzat. Presio estetikoa, egiteko modu deserosoak,... [+]
Lautadako mamua
Xabier Montoia
Elkar, 2024
112 orrialde
Eleberri labur honetan egileak XIX. mendeko Euskal Herrira garamatza, sekulako sona hartu zuen Juan Diaz de Garaio hiltzailea duela protagonista. Arabako landa guneko jendarte tradizional eta giro hotzean barneratzen... [+]