Mendearen bukaeran, marxismo sobietarren eta gerrila ezkertiarren porrotaren ildotik, biolentzia politikoa deslegitimatu da. Biktimen lekua ere aldatu da.

Lehenago, gatazken protagonista bakarrak errebeldeak eta estatua ziren; biktimak ezabatzen ziren eduki orokorren gibelean: batzuentzat, garrantzirik gabeko saihets ondorioak ziren; izpiritu hoberentzat, erruki berezia merezi zuten objektu pasiboak. Inoiz biolentziaren bukaera gertatzen bazen, protagonistek (estatuak eta erreboltatuek) amaia jakinarazten zuten, eta kito. Gauzak ez dira gehiago horrela: Mendebaldeko jendarteetan biktimak gatazken subjektu bilakatu dira, baita batzuentzat ere gatazken gune esanahitsuena. Sentsibilitate berria, 1970etan Estatu Batuetan hasita, 1980tik aitzina Europan nabaria, gurera ere heldu da, ohiko gibelapenarekin. Eta, unibertsala delako, badu askok uste baino garrantzi handiagoa.

Partido Popularraren lagunek ahaleginak egin badituzte ere biktimen elkarteak sortzeko eta erabiltzeko, mugimendua orokorra da, jendartean txertatua, eta manipulazio guztien gainetik jarraituko dena. ETAk ez luke pentsatu behar ekintza armatuen bukatzea erabakitzen badu erabaki horren erantzukizuna bere baitan hasi eta bururatuko dela; egiten badu "atzo zuzena iruditzen zitzaidan, gaur, berriz, nahikoa dela uste dut: utziko dut eta akabo", arrunt tronpatzen da "akabo" horrekin. Aurreneko ekintzen esanahi morala, baita erantzukizun zibil eta penala ere, ez dagozkie soilik ekintzaileei eta negoziatuko lukeen estatuari: gaurko ingurugiroan, biktimen ikusmoldea eta eskariak saihestezinak dira.

Biktimen lekualdaketak baditu bere alde onak. Hasteko, makurren jabaltzeko ahaleginen aldetik, osasun pertsonal eta soziala berreskuratzeko. Baditu ere ondorio politiko baikorrak: biktimen eskakizunek indar berezia badute eragile politikoen hautsi-mautsietan galtzen diren borroken alde ezkutuak argitzeko: gogora ditzagun Hego Ameriketako torturak, Vichy-ko erregimenaren erantzukizuna antisemitismoan, Hego Afrikako iraultzaileen lerratzeak...; suminduraz sumindura, Balkanetan eta Rwandan gertatu direnen ondotik, nazioartean ageri dira gerla krimenen aurkako auzitegi bereziak eta interbentzio militar humanitarioen justifikatzeko filosofia politikoak; aldakuntza horiek zuzenduak dira jende xeheen aurkako desmasiak prebenitzeko, estatuko eta errebeldeen nagusien gainetik. Gatazken legitimitatea indartsuen eskuetatik ateratzen ari da jende xehearen eskubideak begiratzeko, eta eboluzio baikorra da.

Gero, eta alde ezkor bezala, bada "biktimismoa" deitzen dena. Biktimen bortxaezintasuna printzipio bakar gisa jarrita, gatazken oinarriei garrantzia kentzen zaie, non ez diren ukatzen. Biolentziaz defendatu diren edo defenda litezken errebindikazioak oro arbuiatzen dira, berdin injustiziaren aurkakoak ere. Finean, justiziaren funtsa okertzen da: biktimismoarekin, helburu bakarra biktimen erreparakuntza da; politikan, borrokaz gauzatu behar diren helburu politiko guztiak deslegitimatzen dira; auzitegietan, kolektibitatearen interes zuzenen gainetik pasatuz eta egiaren kaltetan, biktimen mendeku pertsonala bilakatzen da xede nagusia. Hots, politika eta justiziaren gradu apalenean amiltzen gaituzte.

Gurean, ETAk egin biktimak estakuru dira gatazkaren oinarriak ukatzeko eta irtenbide negoziatua ezintzeko. Paraleloan, estatuaren biktimak ugariak direlako ere, ezker abertzaleek pairatu dutena negoziaketarako oztopo bezala agertzen da, hainbeste sufrituz geroz ekintza armatua ezin omen delako epe laburrean kitatu. Karikaturan, "autodeterminazioari bai ala ez" ez da gehiago arazo politikoa: gehien sufritu duenak izanen du arrazoia! Bai txapelketa mentsa!

Gatazkaren oinarri politikoak eta jendarte osoaren onurako helburuak atxiki behar dira irtenbidearen ardatz bezala, biktimen ezagutza eta erreparazioa baztertu gabe. ETAren aldetik, beharrezkoak dira deklarazio autokritiko garbi bat eta lerratze terroristen biktima zibilei barkamena eskatzea. Gero, badira moduak auzitegiak irtenbidetik kanpo uzteko eta amnistiaren eduki politikoa begiratzeko, hala nola batzorde berezien aurrean ematen ahal diren kasuen azalpen zehatzak, biktimei eta familiei azalpen zuzen eta zintzoekin, horiek baitute kondena judizialen leku terapeutikoa hartzeko gaitasuna. Hots, irtenbide politikoa, biktimen kontsiderazioa, eta ez biktimismoaren logika ahula.

Entzuna dugu hortikan: "Barkamena eskatzea, guk, errepresioaren biktimak! Hori bakarrik falta zitzaigun!". Eta bai, hori ere eskas da, eta irtenbide bat nahi bada hori ere asumitu beharko da, urrats politiko eta moral ausartak egokienak baitira estatua makurtzeko.