Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2024ko apirilaren 25an
Erramun Landa: «Arte munduaren saltsa ez da sormenerako lagungarriena»
Ez naiz aditua pinturan, baina zure pintura ederra bezain gogorra iruditzen zait.
Errealitate iluna, hala ere.
Zer da amildegi sentsitiboan sartzea?
Amildegiaren aurrean zer egin behar da: pauso bat aurrera ala pauso bat atzera?
Zuloan jausteko arriskuarekin?
Ze exijentzia maila eskatzen dizu pinturak?
Literatura irakurtzean ere, zure exijentzia hori asetzeko erabiltzen omen dituzu liburuak.
Baina ez duzu zure burua irakurletzat.
Hori egiten zenuen?
Beti bilakaeran, beraz: ilustratzaile aritu zinen, Aizu! aldizkariaren sortzaileetako bat izan zinen, ETBn ere lanean...
Eta, hala ere, saltsa hori gabe zaila da arte munduan aritzea...
Zure buruari min egin arte?
Urrundu egingo zinen, baina, pintura hau egitean zeure burua etengabe irudikatzen ari zara, ezta?
Hori da Denbora ez da distantzia erakusketari buruzko laburmetraian diozuna: airea behar duzula.
Laburmetraian zure margoen errealismo psikologikoa ere aipatzen da.
Bakardadea ere sumatzen da lanotan...
Amesgaiztoak bai, baina ametsik baduzu zure obran?
Haurtzaroa aipatu duzu, eta, obra hau ikusita, garai hori zuretzat garrantzitsua dela dirudi.
Zerk eraman zintuen pintatzera?
Errealitatea eta zure burua gainditzeko modua izan daiteke?
Lehen trazu arinagoak egiten zenituen, baina landu dituzun gaiak gogorrak izan dira beti. Esate baterako, Atxagarekin batera egindako Frontera permeable erakusketako irudiak aintzat hartzen baditugu.
Eliminazioz bilatzen duzu, beraz? Ez den horretara heldu arte?
Dena deuseztatzea da nahi duzuna...
Eta zure gaurko pinturan hori argi ikusten da: beltzetik abiatzen zara margoa sortzeko.
Ematen du pintura hau biluztea dela. Zuk janztea dela esango didazu baina...
Baina zure izaera eta zure pintura ez datoz bat: beltzez pintatzen duzu baina zu ez zara beltza.
Pertsonaia zatikatuak egiten dituzu, marra luzeekin, erdi lainotan...
Papera beltzez pintatu ostean, begira geratzen zara. Zer ikusten duzu kontenplazio horretan?
Kasualitatea aipatu duzu. Ze leku dauka zure lanean?
Irudiak gogorrak izatea interesgarria iruditzen zait: bigunegiak irteten zaizkidanean mesfidantzaz begiratzen diet. Kanpotik ikusita oso gogorrak dira, baina niretzat beharrezkoak dira, gogortasunak esnatu egiten baitu egiaren zati bat. Denbora neraman hau egiten, baina, egun batean, pintura honen gaineko kontzientzia hartu nuen, konturatzean kalean ez zegoela nire pinturan zegoena. Ez da beste errealitate baten errepikapena: errealitate bakarra bertan ematen da.
Errealitate iluna, hala ere.
Baina nik botika bat hartu dut nire pinturarekin ez sufritzeko. Une batean, amildegi sentsitibo batean sartu nintzen, eta geroztik hor nago. Amildegi hori babesik gabeko errealitate bat da.
Zer da amildegi sentsitiboan sartzea?
Gauza zoragarria da, apustu handia eta, era berean, bakardade handia. Dena esnatzen da inguruan. Amildegi sentsitiboan sartzean, ez da bizitzako arlo bakarra ukitzen, baizik eta guztiak. Ni beti bizi izan naiz amildegi horretan, baina orain kontzienteagoa naiz.
Amildegiaren aurrean zer egin behar da: pauso bat aurrera ala pauso bat atzera?
Amildegi aurrera heldu bazara eta amildegia ikusten baduzu, asko lortu duzu. Amildegia ezagutzea eta aukera hori dagoela jakitea izugarria da. Eta nik uste dut, zalantzarik gabe, pausoa beti aurrera eman behar dela kasu horretan.
Zuloan jausteko arriskuarekin?
Amildegian jausteak izan ditzake arriskuak, arrisku psikologikoa adibidez. Eta arrisku hori izugarria da. Baina gauero egoten gara leku horretan, ametsetan esate baterako. Desoreka psikologiko horretan, esan nahi dut. Arrisku guztiekin jausi behar da amildegian: atzera egitea erosotasun intelektual eta sentsitiboan geratzea da.
Ze exijentzia maila eskatzen dizu pinturak?
Pinturak dena exijitzen du, ez dizu uzten partzialtasunean egoten. Sormen arloan, eta sormena diodanean sormen puruari buruz ari naiz, ez gaur eguneko sormen kuantitatiboan, bada, sormen arloan exijentzia absolutua da, eta exijentziak berak exijitu egiten dizu, tiratu egiten zaitu.
Literatura irakurtzean ere, zure exijentzia hori asetzeko erabiltzen omen dituzu liburuak.
Azken sei hilabeteetan idatzita aurkitu ditut azken 25 urteotan izan ditudan bizipenak. Nik oso urrun sentitzen nituen arloetan, gainera: teologian edo poesia mistikoan, adibidez.
Baina ez duzu zure burua irakurletzat.
Ez naiz irakurlea: testuak estudiatu egiten ditut. Hamabi urte egon naiz Louis Aragonen Habitaciones liburuari lotuta, eta oso bizipen interesgarriak ekarri dizkit. Ez dakit zenbat aldiz irakurri dudan, baina ez dut behin ere liburu berbera irakurri. Lehenago, Rayuela liburuarekin, identifikazioa sentitu nuen pertsonaiekin: 1983 edo 1984 inguruan izan zen, egunez lo egin eta gauez marrazten nuen garaian.
Hori egiten zenuen?
Bai. Animikoki oso lurralde gorabeheratsuetara eramaten zaitu horrek, baina espiritu gorabeheratsu hori neure egin dut. Gorabeheratsua dela diot, baina horrek ez du esan nahi azaleko bizitza dudanik: buru-belarri sartu naiz arlo honetan, guztiz inplikatu naiz fisikoki, sentsitiboki, pertsonalki... bizitza antolatu dut honen inguruan. Eta arlo honen barruan gorabeherak daude, baina soilik honen barruan. Niretzat sekulako ahalegina da obra modu honetan sortzea, baina lortzen dudanean, beti da lehenago lortu ez dudan zerbait.
Beti bilakaeran, beraz: ilustratzaile aritu zinen, Aizu! aldizkariaren sortzaileetako bat izan zinen, ETBn ere lanean...
ETBn, tamalez! Ipini letra handiz "tamalez", kar-kar... Eta gero, baita ere, arazoak izan ditut kultur munduarekin, ulertu ezinak... Ez dakit noraino kultur mundua kaltegarria edo onuragarria den pinturarentzat, ez dakit. Arte mundua bera, saltsa hori, ez da sormenerako lagungarriena.
Eta, hala ere, saltsa hori gabe zaila da arte munduan aritzea...
Zaila, zaila... errealitatea horrelakoa da. Gertatzen dena da errealitatearen aurrean jarrera edo sentipen batzuk ditudala. Ez dut esaten hori alda dezakedanik edo hori egingo dudanik, ez dut energia gehiegi gastatuko horretan. Esan dizut zertan gastatuko ditudan energiak: lanean. Aurkitu dudan bidea hori da: zaurian ahalik eta barruen sartu. Eta zauririk ez badago, saiatu egiten.
Zure buruari min egin arte?
Nire buruak alde batetik sufritu egiten du, baina bestetik bere nortasuna aurkitzen du. Aspaldi da nire planteamenduak min egiten diola nire buruari, baina, bestetik, planteamendu honek nire burua ulertzeko balio dit. Berandu deskubritu nuen desberdina nintzela, lagun bati amesgaiztoak kontatzen hasi nintzenean. Harrituta geratu zen, eta orduan hasi nintzen nire burua urruntasun apur batekin ikusten. Urte luzez nire buruarekin lar inplikatuta egon naiz, baina une batean argazkitik mugitu naiz, eta urruntasun horrek lagundu egin dit.
Urrundu egingo zinen, baina, pintura hau egitean zeure burua etengabe irudikatzen ari zara, ezta?
Baina nire burua irudikatzen baino, nire burua eraikitzen ari naizela esango nuke. Kuriosoa egiten zait esaten didazunean ametsak errepresentatzen ditudala. Ez, inondik ere ez: pintatzen dudanean, orduantxe sortzen da pintatutakoa. Errealitate hori orduan esnatzen da. Hemen badago beste "estrategia" bat modu ez-kontzientean etorri dena urteen poderioz: ikusi pinturen tamainak. Gero eta txikiagoak dira. Materiala ere paper hutsa da orain. Koloreetan ere, erretorika negatiboan, honaino heldu naiz. Ez dut ekipaje handirik nahi, ez dut zamarik nahi.
Hori da Denbora ez da distantzia erakusketari buruzko laburmetraian diozuna: airea behar duzula.
Eta nork ez? Kar-kar... Airea erreferentziak dira, gauza berberei buruzko ikuspegi ezberdinak. Ideien airea eta erreferenteen airea etenik gabe aurkitu behar dugu: ez bilatu, baizik eta aurkitu. Poema erreferentzialak behar ditugu, mundu honetan lehenago ibili direnen poemak. Airea behar dut, baina aspaldi hildakoen liburuetan baino ez dut aurkitzen. Liburu horietan airea gordeta dago, San Juan de la Cruzen poemetan esate baterako.
Laburmetraian zure margoen errealismo psikologikoa ere aipatzen da.
Horrekin esan nahi nuen hauxe dela gure egoera psikologikoaren ikuspegi erreala, mozorrorik gabekoa. Denbora luzez, pentsatu izan dut irribarreak ez zeukala zentzurik, teatralizazio handia zela. Kanpora begira sortutako zerbait zela iruditzen zitzaidan, eta benetakoagoak zirela ukitu dramatikoagoa duten obrak. Oraingo obra hortik ulertu behar da.
Bakardadea ere sumatzen da lanotan...
Hau bakardadearen gaineko analisi handi bat da. Egunerokotasunak urrundu egiten gaitu barne-bizitza txikiena izateko aukeratik. Bere garaian hortik babesteko beharra izan nuen, eta urrundu, eta bakartiago geratu. Orain ez dut sufritzen bakardadean. Benetako erreferentea aurkitzean, bakardadea izango da zure kidea: sortze prozesu osoan, bakardadea zure ondoan dago jezarrita, eta bakardadeak bakarrik lagunduko zaitu. Nire obran ametsak, barne-bidaiak, malenkonia, oroimena... agertzen dira, eta horrekin bizi ahal izateko besteengandik urrundu beharra daukat.
Amesgaiztoak bai, baina ametsik baduzu zure obran?
Orain barre egiten dut nire ametsak gogoratzean: ze amets arraroak! Garai batean beti izaten nituen berberak: kanposantu erraldoiak, hilkutxak sutan... Ean elizaren inguruan bizi ginen, elizan akolitoa nintzen eta ehorzketetara eramaten ninduten... Horiek denak sinboloak dira, eta badakizu sinboloetan ez duela errealitatearen logikak funtzionatzen, irudien araudiak baizik. Eta irudiak polisemikoak dira, zentzu asko dituzte, ez dute esanahi lineal edo literalik.
Haurtzaroa aipatu duzu, eta, obra hau ikusita, garai hori zuretzat garrantzitsua dela dirudi.
Haurtzaroak eta nire amuma Marikospak pisu handia dute, bai. Baina nire adinera helduta, dudan traiektoriarekin, hori transgreditu nahian nabil. Nire Obabatik, Eatik, imajinario horretatik ihes egin nahian nabil. Lanean, amildegian, zaurian atzamarra sartzen laguntzen ez didan guztia zama da niretzat. Orduan, orain arte errealismo magikoak balio izan badit, momentu batetik aurrera ez dit balio. Eta errealismo magiko horretako pertsonaiek ere horixe esaten didate: nire amumak sakatu egiten nau bide propioa egitera.
Zerk eraman zintuen pintatzera?
Oso zaila da... igoal galdera zuzena da "zerk eraman zaitu beste gauzak abandonatzera, pinturaren alde?". Pinturak aukera ematen dit... egia esango dizut: kaskarkeriatik ihes egiteko.
Errealitatea eta zure burua gainditzeko modua izan daiteke?
Beste arrazoi handietako bat izan daiteke besteengandik maitatua eta preziatua izateko. Hasiera batean bai.
Lehen trazu arinagoak egiten zenituen, baina landu dituzun gaiak gogorrak izan dira beti. Esate baterako, Atxagarekin batera egindako Frontera permeable erakusketako irudiak aintzat hartzen baditugu.
Erakusketa hartan, gauzarik gordinenez modurik goxoenean hitz egin daitekeela ikusten zen. Kontraesan horretan dagoen marruskadura oso interesgarria da. Hala ere, nire estiloa ez da gauza bilatua. Nik ez den hori bilatzen dut; beraz, oso zaila da jakitea zer ari naizen bilatzen, kar-kar-kar...
Eliminazioz bilatzen duzu, beraz? Ez den horretara heldu arte?
Ez dut teknika bat aukeratzen teknika hori hor dagoelako, baizik eta beste teknikak bazterrean utzi ditudalako. Eta teknika bat baztertzen ez badut, horren arrazoia da prozedura horrekin ez nagoela aseta, eta berarekin jarraitu behar dudala.
Dena deuseztatzea da nahi duzuna...
Bai, deuseztatu da hitza. Ezinbestekoa da errealitate guztiak, dialektika posible guztiak akabatzea, errealitate eta dialektika berriak sortzen dira eta. Sormenerako bidea hori da, ez dago besterik.
Eta zure gaurko pinturan hori argi ikusten da: beltzetik abiatzen zara margoa sortzeko.
Bai, baina ez da komeni ideia horiei buruz modu pragmatiko edo dogmatikoan hitz egitea, ze, zorionez, prozedura urrundu egiten da arrazionalismotik. Gaur egungo mentalitateak ez-arrazionala dena ere koadrikulatu egiten du, baina uste dugunean artea edo poesia lotuta dugula, artea beste nonbaiten sortzen da. Hori da duen abantaila. Ez dut nahi baliabide kulturalik eta teknizismorik: nire ortuan letxuga bat landatu eta berez sortzeko moduko lur onik zegoen ikusteko apustua egin nuen, abonurik erabili gabe. Oso apustu serioa izan zen eta onik atera nintzen. Artea zer den ikasi behar izan dut, gero artea zer den ahazteko eta teknika primitiboetara jotzeko. Teknika guztiak ikasi, gero honelako marrak egiteko! Kar-kar...
Ematen du pintura hau biluztea dela. Zuk janztea dela esango didazu baina...
Niretzat sortzea da. Ez banitu pintura hauek egingo, ez nintzateke ni izango.
Baina zure izaera eta zure pintura ez datoz bat: beltzez pintatzen duzu baina zu ez zara beltza.
Gauza bat da kanpotik zelan ikusten zaidan. Nik ez daukat adostasun handirik nire gorputzarekin, eta nire burua ezagutzen ari naiz. Akaso hau guztia gazteagoa nintzenean egin nezakeen, baina asko kostatu zait honaino heltzea. Beharbada hori da pintura ulertzeko klabeetako bat: nahiko analfabetoak garela gure barne-mundua ezagutzeko unean.
Pertsonaia zatikatuak egiten dituzu, marra luzeekin, erdi lainotan...
Besorik gabeko figurak edo buru solteak irteten zaizkit, baina ez da bilatutako zerbait. Nire ezezko erretorikan, koloreak baztertu eta beltzarekin geratu nintzen. Forma aldetik, sakonera zerbait teatrala iruditu zitzaidan, irribarrearen kontuaren antzera. Orain, nire formak bertikalak dira soilik. Konposaketa oso sinplea da: hondoa eta figura. Formatua, berriz, beti horizontala. Elementu gutxiegi dira, baina honaino heltzeko balio izan didate.
Papera beltzez pintatu ostean, begira geratzen zara. Zer ikusten duzu kontenplazio horretan?
Hori da nire prozedura: dena beltzez pintatu eta begira geratzea. Eta nire buruak, edo argi izpi batek, edo kasualitate batek... elementu figuratiboak sortzen ditu. Lehenengo aurpegiak ikusten dira, baina ez diet kasurik egiten. Gero espero gabeko formaren bat agertzen da, oso gutxitan figura oso bat. Elementu bat agertzen zait eta, horrekin lanean hasita, beste elementu batera heltzen naiz. Ez dut aurretik ikusten eszena osoa.
Kasualitatea aipatu duzu. Ze leku dauka zure lanean?
Argi izpiarena izan daiteke kasualitatea, baina hemen, lanean, ez dago ezer kasuala: irudi bat sortzen da, egun horietan beste asko egin ditudalako. Beraz, zentzu horretan ez da kasuala. Kanpotik apur bat isolatuta egon beharra daukat, eta horrela, errealitatearen pertzepzioa aldatu egiten da guztiz: bakarrik geratu beltzez pintatutako irudi baten aurrean, musika jakin batekin... denboraren pertzepzioa aldatu egiten da. Hainbeste aldatzen da, denbora izateari ere uzten baitio, beste gauza bat izateko: denbora hori ezin da logikaren baremoarekin neurtu, baizik eta, beharbada, bizipen eta oroimenen baremoarekin.
Telebista
«Intelektualki dugun gaitasuna liluragarria da, baina ez dugu erabiltzen. Hor daude izugarrizko tresna teknologikoak, ordenagailu itzelak... baina ez diegu inolako erabilpen sortzailerik ematen. Bost urtez egon nintzen telebistan goi mailako teknologiarekin irudiak egiten, baina produkzio horrek ez zuen batere merezi. Telebista aukera ikaragarria da kulturalki, eta, horregatik, egiten duen mina handiagoa da, kontuan hartuta zer komunika dezakeen eta zer komunikatzen duen».
Erretrakzio estetika
«Pintatzean, progresio baten barruan egon naiz, baina, bat-batean, zerbaitek min egin eta atzera egin dut, hortxe geratuta. Une horretan, soberan neukan guztia bota dut, eta lau gauzarekin geratu naiz. Hori da erretrakzio estetika: norabide progresiboa daraman prozedura bat, bat-batean gelditu eta apur bat atzera egiten duena. Karakolen adarren antzera, ukitzen dituzunean».
Bertsoa
Doinua: Ludi bizia abesti gozoz
Sormena tresna egokia da
mugatatik haratago
zure burua eraikitzeko
azaldu baino gehiago.
Sortzen duzuna sortzean inork
ikusi baino lehenago
ondo pentsatu, horren isla bat
zure barruan baitago.
Nortasun agiria
Erramun Landa Bizkaiko kostaldeko Ea herrian jaio zen, 1958an. 80ko hamarkadan liburuak ilustratzen egin zuen lan, Aizu! aldizkariaren sortzaileetako bat izan zen eta ETBn ere aritu zen, diseinu grafikoan. Gaur egun, irakaslea da EHUko Arte Ederretako Fakultatean. Egin dituen erakusketa ugarien artean azkena Denbora ez da distantzia izenekoa izan da, Edorta Jimenezekin batera prestatua. Azaroaren 15etik aurrera Bilboko Henao kaleko Lumbreras Galerian ikusi ahal izango da bere erakusketa berria.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Juan Aldaz Arregi
#2
Jenofa Berhokoirigoin
#3
#4
Imanol Satrustegi Andrés
#5
Azkenak
2024-04-28
Jenofa Berhokoirigoin
BOLLOTOPAKETAK
Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua
Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]
2024-04-28
Olaia L. Garaialde
Gorputz hotsak
"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"
Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]
2024-04-28
Axier Lopez
Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile
Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]
2024-04-28
Miel Anjel Elustondo
Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz
"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"
25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]
2024-04-28
Urko Apaolaza Avila
Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan
Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]
Eguneraketa berriak daude