Alargundu zenean 60 urte eta bost seme-alaba zituen Luisa Landeta Basauriko Alargunen Elkarteko sortzaile eta presidenteak. Beste asko bezala, zer egin ez zekiela, noraezean ibili zen senarra hiltzean. Emakume fededuna izaki, komentuan sartzea pentsatu zuen. Badaezpada, 15 eguneko froga egitea erabaki zuen, baina ez zekien egonaldia ordaindu ahal izango zuen. Komentuko Ama Nagusiari galdetu eta hark esan zion azkenean bertan geratzea erabakiko balu egonaldia debalde izango zela. «Debalde? Bai zera!» dio gaur Luisak, «ez zitzaidan erantzun hura gustatu, susmo txarra hartu nion». Ama Nagusiak komentuko sukaldariari hots egin zion orduan eta hark sukaldean zer moduz moldatzen ote zen galdetu zion. Beste moja bat hurbildu eta hark josten ba ote zekien galdetu zion. Luisak baietz, modista izana zela. «Hau pagotxa!» esan zioten lekaimeek. «Han inork ez zidan galdetu zergatik joan nintzen haiengana edo zer moduz nengoen» eta orduan erabaki zuen Luisa Landetak komentuan ez zela geratuko. Handik aurrera alargunen alde borrokatuko zuen, bere egoeran zeuden eta egongo ziren emakumeen alde egingo zuen. Bizpahiru urte geroago, 1984an, Basauriko Alargunen Elkarteak ateak zabaldu zituen.

Egun Luisa Landetak 85 urte ditu eta elkarteak 150 bazkide. Guztiak emakumeak dira. Badira tankera honetako elkarte mistoak ere, baina Basauriko alargun hauek gizonezko eta emakumezko alargunen errealitateak ezberdinak direla deritzote. Batetik, emakume alargunak askoz gehiago dira gizonezkoak baino, emakumeen bizi itxaropena luzeagoa baita. Horren adibide Eibarko kasua da. Altzoa Eibarko Alargunen Elkarteak 10 urte bete ditu aurten eta horregatik azterketa burutu dute. Azterketa horren arabera, Eibarren 2.382 pertsona daude alargun; horietatik 2.000 emakumeak dira eta gizonezkoak 382 baino ez.

Basaurin emakume alargunak 6.000 inguru direla esan digute elkartean, baina gizonezkoen datu ofizialik ez dutela. Datu ofizialik ez, baina Cloti Pinedo kideak badu datu esanguratsu bat: «Nire blokean 32 pertsona bizi gara, emakume alargunak 9 gara eta gizonezko alargunik ez dago». Cloti Pinedok 51 urterekin galdu zuen senarra eta egun 63 ditu. Alargundu zenean, alaba eskolan zuen eta semea unibertsitatean hasi berri. «Ez nekien ikasketak ordaintzen jarraitu ahal izango nuen, baina azkenean, nola edo hala, aurrera egin genuen». Kopuruaz gain, gizonezko eta emakumezko alargunen arteko alderik handiena egoera ekonomikoa da.


Emakumea apurka-apurka lan munduan sartzen ari da. Baina oraindik, alargun geratzen diren emakumeen gehiengoak ez du soldata propiorik. Gure solaskide guztiek, esaterako, etxetik kanpoko lana utzi zuten ezkondu zirenean. Horrek esan nahi du bikotea hiltzen denean, hark kobratuko lukeen pentsioaren erdia baino ez duela jasoko emazteak. Eta igoerak igoera -duela lau urte %45 jasotzen zuten eta egun %52- alarguntasun pentsio txikiek egoera larrian uzten dute alargun asko eta asko. Aipatutako Eibarko azterketak dioenez, bertako emakume alargunen %78rentzat pentsio hori da diru sarrera nagusia eta %37k hilean 200 eta 400 euro bitarteko pentsio baino ez du jasotzen. Nafarroan berriz alargunen batez besteko pentsioa 369 eurokoa zen 2002an eta alargunen %88ak jasotzen zuena gutxieneko soldata interprofesionalaren azpitik zegoen.

Basauriko beste emakume batek bere kasua kontatu digu: Josefa Diez da, 71 urte ditu eta duela 21 hil zitzaion gizona. Orduan hilean 28.000 pezeta ematen zizkioten berarentzat eta hiru seme-alabentzat. «Lanerako ni bakarrik nengoen, baina jateko lau ginen, eta etxerik ere ez genuen, errentan bizi baikinen». Ahal zuen tokietan garbitzen hasi zen diru gehiago lortzeko: «Goizeko seietan hasten nintzen portalak garbitzen, gero hiruzpalau etxe nituen garbitzeko eta hauek amaitutakoan, bulego batera joaten nintzen han ere garbiketa lanak egitera». Familia aurrera ateratzea lortu du Josefak, baina egun, 71 urterekin, oraindik garbiketa lanetan dihardu.

Seme-alabak hazi eta diru-sarrera lortzen dutenean, ama alarguna ekonomikoki laguntzeko gai izan daitezke. Baina askotan seme-alabengatik dena eman duten horiek dira bueltan laguntza ukatzen dutenak. Clotirentzat, «tristea da seme-alabei eskatzen ibili beharra» eta Josefa ere iritzi berekoa da: «Ez diet seme-alabei sekula euro bat bera ere hartu».

Alargun elkarteen eskakizuna alarguntasun pentsioa gutxienez %70era iristea da. 1999an Espainiako Estatu osoko 2.800 alargun bildu ziren Madrilen gobernuari pentsio duinagoak eskatzeko. Luisa Landeta ere han zen: «Hitz politak entzun genituen orduko gobernuarengandik, baina gero ezerezean geratu ziren». Azken urteetako igoerez galdetuta Cloti Pinedok hartu du hitza berriro: «Igoerak guretzako opariak bezala iragartzen dituzte, baina hor ez dago oparirik, orain lehen kentzen zigutena baino gutxiago kentzen digutela besterik ez. Eta gainera kobratzeko kopuruetatik bakarrik kentzen digute, telefonoa, ura edo argiaren fakturetan ez digute kenketarik egiten».

Alargunen elkarteen helburu nagusia hutsuneak betetzea da, baina hutsune ekonomikoa betetzea ez dago haien esku. Hala ere, erakundeei baldintza hobeak eskatuz, euren alde ez ezik, datozen belaunaldietako alargunen alde ere ari dira.


Ekonomikoak ez diren hutsuneak betetzen saiatzen dira elkarteak. «Hona etortzen direnean, eskaintzen diegun lehenengo gauza konpainia da eta on egiten die, asko depresio sakonean daudelako» dio Luisak. Elkartera alargundu eta hilabete batzuetara edo urtebetera hurbildu ohi dira emakumeak. Lehen bi urteak oso gogorrak omen dira eta gehienei etxetik irteteak bakarrik ahalegin handia eskatzen omen die. «Ez dago laguntza sistematizaturik, ez dago ezer propio prestatuta alargunei psikologikoki laguntzeko» salatu du elkartearen sortzaileak. Eta Cloti Pinedok gaineratu du: «Gehienez medikuarengana joan eta hark nahi badu psikologoarengana bidaliko zaitu, eta nahi ez badu, ez».

Gainera, askotan senarra hil ondorengo arazoetaz hitz egiten da eta, gaixotasunak medio, hil aurretik emazteek pasa behar direnak ahaztu egiten zaizkigu. Ama Birjinaren eguna zen senarrak Cloti Pinedori sabeleko mina zuela esan zionean. Handik aurrera bere osasunak okerrera egin zuen apurka. Lau urte gaixo egon ondoren hil zen. «Eta zuk hor egon behar duzu, senarra zaintzen, nola hondatzen den ikusten. Horrek markatu egiten zaitu, burdin goriak animalia markatzen duen bezala» kontatu du Clotik.

Altzoa Eibarko Alargunen Elkarteak egindako azterketak dio bertako 2.000 emakume alargunetatik 900, bakarrik bizi direla. Josefa eta Luisa ere bakarrik bizi dira, eta Clotik seme-alabak oraindik etxean ditu. Egoitzara elkarteko diruzain Carmen Umbreras sartu berri da. Bera ere ez da inorekin bizi, baina etxean bakarrik bizitzearen eta benetan bakarrik egotearen artean dagoen aldea azpimarratu du: «Gutako batzuentzat konpainia bakarra senarra zen eta hura joanda ezer gabe geratu ginen. Hona etorri eta lagunekin hitz egiten dugu, gimnasia egiten dugu, edo eskulanetan aritzen gara. Eta etxera beste modu batera itzultzen zara».

Astearte eta ostegun goizetan egiten dute soinketa Basauriko Alargunen Elkartekoek. Arratsaldetan berriz eskulanetako tailerrak izaten dituzte. Astelehenetan hitzaldiak antolatu ohi dituzte eta asteazkenetan merienda. Tarteka bidaiaren bat ere antolatzen dute. Bazkide bakoitzak urtero ordaintzen dituen 12 euroei esker eta Basauriko Udalaren, Bizkaiko Foru Aldundiaren eta Emakunderen laguntzaz lortzen dute ekintza hauek aurrera eramatea.

Aisialdia funtsezkoa da elkartearen sortzailearentzat: «Alargunak pozik sentitzeko ahalmena berreskuratu behar du, zerbaitetan parte hartzen duela sentitu behar du. Eguneko ordu luzeak betetzea garrantzitsua da, batez ere lanik egiten ez dutenentzat».

Alargun gazteenek ez dute elkarteetan biltzeko joerarik eta, hain zuzen, gero eta gehiago etxetik kanpo lan egiten dutelako gertatzen da hori. Cloti Pinedok azaldu digunez, «lan bat izateak, batetik, soldata duzula esan nahi du, eta alarguntzan arazo ekonomikoak zertxobait arinduko zaizkizula. Baina bestetik, lanera doanak egunaren zati handi bat betea du eta horrek ere garrantzia handia du. Horregatik alargun batzuk erretiroa hartuta etortzen dira elkartera, handik aurrera ordu asko libre izango dituztelako».

Elkarteko bazkideak soilik emakumezkoak izateak ez du esan nahi bikote berri bat sortzeari uko egiten diotenik. Maria Luisa izeneko kidearen adibidea ipini digute: alargunduta elkartean sartu zen; bikote berria ezagutu eta berriro ezkondu zen, baina hura ere hil eta alargun geratu zen berriro; orain hirugarren bikotekidea topatu du -baina badaezpada ez omen dute ezkontzeko asmorik-. Maria Luisak ez dio utzi elkarteko kide izateari urteotan. «Bikote berririk bilatu ez dugunok ere ondo ikusten dugu hori. Bakoitzak nahi duena, eta sarritan ahal duena, egiten du bizitzan aurrera egiteko. Eta besteok ez ditugu erabaki horiek juzkatu behar» dio Clotik.


Luzaroan alargunen erabakiak gogor juzkatu izan ditu gizarteak, batez ere erabaki horiek alargunei ezarri izan zaien rol hertsia gainditzen bazuten. «Lehen egunero kalean senarrarengatik negar egitea eskatzen zizuten» dio Cloti Pinedok, «eta kalean ez zaio inori negar egin behar, hori etxean egin behar da. 30 urterekin alargun geratzen bazinen, lutoa jantzi eta lutoz hilko zinen 80 edo 90 urterekin. Alargun bakoitzak nahi duena egin behar du, berriro ezkondu nahi badu, ezkon dadila, bakarrik jarraitu nahi badu, hala jarrai dezala... erabaki guztiak errespetatu behar dira».

Luisa Landetaren ustez, alargunek zerbait lortu badute arlo honetan lortu dute: «Lehen jendeak alargun taldea kalean ikusten zuenean ‘begira, han dira alargunak!’ esaten zuen. Ez ginen Luisa, Cloti, Josefa edo Carmen, alargunak ginen. Hori asko aldatu dela esango nuke, orain pertsonak garela nolabait, errespetu apur bat lortu dugula».


Basauriko Alargunen Elkarteko kideek baikor amaitu nahi izan dute solasaldia. Carmen Umbrerasek dioenez, «senarra hiltzean zure zati handi bat ere hiltzen da, eta berriro bizitzen ikasi behar duzu». Clotik baietz dio buruarekin eta zera gaineratu du: «lehen zenuen bizitza ez duzula berreskuratuko ulertu behar duzu, beste bizitza bati ekingo diozula». Baina bizitza ezberdina izateak ez du esan nahi okerragoa izango denik. Hala uste du behintzat Luisak: «85 urte ditut, bakarrik bizi naiz, sekulakoak pasatzea egokitu zait, baina zoriontsu sentitzen naiz».

Loteria txartelarekin eta alargunentzako aholkuarekin irten gara. Txartelak emaitzarik izango ote duen ikusteko abenduaren 22ra arte zain egon beharko dugu. Aholkua, aldiz, hauxe da: «Ez da urrutira begiratu behar. Egunero jaikitzean egun berria duzu aurrean eta ez dakizu zer ekarriko dizun. Baina egun hori pasako da eta beste bat etorriko. Egunak joan, egunak etorri, azkenean aurrera egin duzula ikusiko duzu».