Beti oholtzan ikusten ditugun arren, Txapelketa prestatzeko «bakar lana da gehien egin beharrekoa. Etxeko lanik gabe ez dago artista izaterik, ez bertsotan ez beste ezertan», baieztatzen du 1980an eta 1982an Euskal Herriko txapeldun eta egungo bertsolaritzaren aitzindari den Xabier Amurizak. Amets Arzallus finaleko atean geratu zen aurreko Euskal Herriko Txapelketan, eta oraingorako punteria finduta dator. Etxean egiten duen lana laburtu digu: «Bertso zaharretatik edatea gustatzen zait, eta egunero bertso zaharrak kantatu eta hauetako batzuk ikasten ditut. Bertso eskolan kantatutako gaiak berriro hartu eta zer beste bide zeuden ikusi... mekanikari olioa botatzeko». Ekaitz Goikoetxeak ere bigarren Txapelketa Nagusia du aurtengoa, eta Gipuzkoako Txapelketan egin zuen lanak aurtengorako espektatibak piztu ditu. Bere burua oso saiatu definitu du, eta tope prestatuta joango dela txapelketara ziurtatu: «Etxean ahal dudanean bertso zaharrak irakurtzen, idazten, eta bertso eskolan kantatutako bertsoak hobetzen aritzen naiz». Andoni Egaña oraindik ez da hasi prestatzen. Finalean sartuko da zuzenean, eta abenduaren 18a urrun samar ikusten du: «ez nuke bertsoekin ‘tximetaraino’ eginda iritsi nahi. Baina jabetzen naiz badatorrela, eta pre-okupatzen hasteko hartuko ditut datozen hamabost egunak. Gero okupatuko naiz».

Baina etxean landutakoa Txapelketara atera baino lehen frogan jarri behar da, eta benetako forgak jendaurrean egindakoak dira. Horretarako, oso desberdina da plazan dabiltzan bertsolariek eta ez dabiltzanek egin beharreko prestaketa. Amurizak bereizten duenez, «plazan asko samar dabilenak dituen saio horiek frogarako baliatzea da kontua. Saioan norberak aplikatzea etxean lantzen ari dena, batez ere errima kontuak, eta bakarkako lanean txapelketan egingo duen neurri eta moduan egitea...». Bertsozale bazara garai hau duzu aproposena bertso-saiorik ikusgarrienetakoak harrapatzeko: Bertsolariak sasoian eta akrobaziak egiteko gogoz daude-eta.

Saio gutxi dutenek eta lehen aldiz doazenek egin beharreko lana azaldu du ondoren Amurizak: «Denbora gehiago erabili behar dute jarrera lantzen, kantakerak, jendaurrean egoteko moduak... Goi samarrean dagoenak hori dena gainditua du eta ez du lantzen ibili beharrik». Ekaitz Goikoetxea horretaz kontziente da: «Oso lehia desleiala da. Alde handia dago batzuek eta besteok abiatzen garen lekuen artean. Nik azken 5 hilabeteotan 3 plaza izan ditut. Hau da selektibitatea egitea azken kurtsoan klasera joan gabe. Tope entrenatu zaitezke eta urte osoa hartu horretarako, baina ez da nahikoa. Plazarekin kontaktua beharrezkoa da, etxean kantatzea ez da gauza bera, tentsioa bizi behar da...». Amets Arzallusek, hala ere, plazatik Txapelketara koska handia dagoela gogorarazten du: «Orain arte plazak ez dit gehiegi balio izan prestaketarako. Batez ere balio du konfiantza hartzeko, baina galtzeko ere bai. Umore diferentea izaten da, diferente jokatzen da...». Egañarentzat ere plazak «norbere beldurrak uxatzen joateko» leku dira.

Plazarik gabeko bertsolariek jarduteko duten aukera besteekin biltzea da, eta plazan dabiltzan bertsolari gehienak ere Txapelketa prestatzeko astero biltzen dira, bere herriko kideekin. Ekaitz Goikoetxea, esaterako, Bixente Gorostidi, Diego Riaño, Iban Urdangarin eta Aitzol Barandiaranekin biltzen da, eta Iker Zubeldia tarteka ere gehitzen zaie, lanak uzten dionean. Jesus Goikoetxeak jartzen dizkie gaiak. Talde lanak ematen duen aberastasuna argi du Goikoetxeak: «Jarduna arintzeko, besteei erantzuten ikasteko, beste bertsokera batzuk ikusteko... balio du. Denon artean aztertzen dugu zer beste bide jorratu zitezkeen, zuzenketak egiten ditugu... Oso garrantzitsua da bertsoak bere horretan geratu beharrean buelta batzuk ematea, besteen ideiak entzutea...». Egañak ere etxean mekanika landu ondoren, sparringekin frogatzen du nola doan, eta orduan egiten ditu prestakuntzako zuzenketak: "Txaparringak denetarikoak izan ditut, garaian garaian: 1986 eta 1989an Gasteizko bertso eskolako lagunak, 1993an Nikolas Zendoia, 1997an gure anaia Unai, Gipuzkoako Herri Arteko Txapelketan Mantxi, Zulaika, Nahikari, Epelde, Aranburu...».

Amurizak prestatzeko oinarrizkoa den Hiztegi Errimatua egin zuen 1982an, oraindik ere prestaketarako dagoen material onena, eta bakarrenetakoa. Bertsolari denek gehien lantzen dutena errima da. Eremu emankorrenetakoa ere bera da, hor egindako lanak etekin berehalakoa dauka: bertsotako esaldien oinarria errima denez, zenbat eta errima aukera zabalagoa izan, bertsolariak gauza gehiago eta desberdin esan ahal izango ditu. Amurizak gaineratu du errima prestatzeko aproposa bada, ezaugarri batengatik dela: «Errima gauza zehatza da, hitzak jakinak dira, hor daude. Hitz horiek ordenatu daitezke, balio dutenak aukeratu eta balio ez dutenak alboratu, edo nobedadeak gehitu...». Errimak lantzeko errima zerrendak egiten dira, gutxi erabiltzen direnak berreskuratuz eta egokiak ez direnak baztertuz. Hitzak sailkatu egiten dira, errimak euskara zuzenean eta behartu gabe nola erabili aztertzen da eta memorizatu.

Ideien mundua askoz abstraktuagoa da, definitzen zailagoa. Amurizak eman izan ditu ideiak lantzeko ikastaroak, eta ariketa hau gomendatu digu: «Gaia jarri eta berehala kantuan hasi beharrean, denboraz eta paperean ideia posibleak atera, hari desberdinetatik tira, bata bestearekin konparatu eta onenak aukeratu... Landuz gero, uste dut balio duela».

Egañak ideiak elikatzeko jarrera dela garrantzitsua nabarmentzen du: «Bele eta belaki izaten hasi nahi dut laster. Ez da nire inguruan ezer pasako, nik irentsi edo xurgatu gabe». Goikoetxeak ere bertsotarako baliagarri izan dakiokeen denari adi egoteaz gain, irakurketa du iturri: «Iritzi artikuluak, saiakerak, egunkari desberdinak... Iritziak jaso eta norberarenekin kontrastatzea beti da aberasgarri». Koadernoarekin ibiltzen da arreta piztu dioten ideia, hitz eta beste oro ehizatzen. Ametsek koadernorik ez du, buruan biltzen ditu erne dituen begi eta belarriek harrapatutakoak. Baina ohartarazi duenez, «buruan gauzak jasotzea bezain inportantea da erreminta horiek buruan ordenatuta izatea, bertsotan ari zarenean bi segundoan atera behar dira-eta».

Orain arte kantakerari ez zaio dagokion garrantziarik eman. Oinarrizkoa da ez desafinatzea, eta norbera bere tonalitate mugen barruan ibiltzea. Baina bertsotan kantakera hori baino askoz gehiago da, kantatzeko moduak esanahian bertan eragiten baitu, Amets Arzallusek azaltzen duenez: «Kantatzen duzuna erritmo batean edo bestean kantatuta, edo hitzak zure ahotsaren koloreari egokituz, testuari kolore bat edo bestea ematen diozu». Sustrai Colina eta biak aurreko txapelketatik hona ari dira kantakera lantzen. Ahotsaz gain, gorputzaren espresioa ere lantzen ari da Goikoetxea, baina bertsoa ez dela antzerki bihurtu behar argi du: «Entrenatzerakoan saiatzen naiz espresioa lantzen, zutik kantatu eta gaia tristea bada espresio tristea jartzen, erronkako bertsoa bada bularra atera eta ‘hemen nago ni’ esaten, eta haserre banago haserre keinua egiten. Baina nahi nuke natural ateratzea, ez diot horri lehentasunik ematen, ez baitut artifizial egin nahi».

Bertsoa buru lana izaki, kontzentrazioak eta mentalizazioak pisu handia behar luke. Bakoitzak bere erara egiten du hori ere. Ekaitz Goikoetxeak aitortu digunez: «Mentalizatu beti egiten naiz, eta jada ez dut ondo lo egiten. Txapelketa hasi da jada». Amets Arzallusek eta Sustrai Colinak aurreko Euskal Herriko Txapelketarako buruaren kontrolerako ikastaroa egin zuten, bertsotara propio zuzendutakoa ez bazen ere. Arzallusek dudan jartzen du noraino balio duen, «baina zerbait lagunduko du horrek ere. Mentalizatzen eta kontzentratzen lagundu dezake. Erlaxazio teknikak ikasteak laguntzen du burua garbitzen edo konfiantza hartzen, zure baitan indarra biltzen...». Egañak Txapelketarako burua eta egoera kontrolatzea garrantzitsutzat du: «Gertatzera doana aurrikustea. Ikasi behar da gaizki hasiz gero ez etsitzen, ongi hasiz gero ez askietsitzen...».

Honetan ere alde handia dago batzuen eta besteen artean. Ekaitz Goikoetxeak denbora du etsai: «Lanean eta lanez kanpo beste lantxo batzuetan ari naiz, eta denborak uzten didana egiten dut». Urtebetetik gora daramate kantatzeko elkartzen. Astean bitan elkartzen dira, eta ordu eta erdiren bueltako saioak egiten dituzte. Amets Arzallusek horretan nabari du aurreko txapelketekiko aldea «Orain artekoetan ikasten edo beste lan batzuetan aritu izan naiz, eta prestatu naizen arren, ez naiz horretara jarrita egon. Orain bestetan baino zentratuago nago prestakuntzan. Udaz geroztik, iraila hasieratik, txapelketa bukatu arte horretara jarri naiz». Goizak eskaintzen dizkio prestaketari, eta Oiartzungo Karrika bertso eskolara astean behin joaten da. Txapelketa hurreratu ahala, arratsaldez ere denbora gehiago eskaintzekotan da.

Gero eta prestaketa kontzienteagoak egiten dira, eta denbora gehiago eskaintzen zaio, baina noraino ziurtatzen du prestaketak oholtzan bat-batean egin behar den bertsoaren maila? Andoni Egaña txapeldunak borobildu du: «Txapelketa ez da ehunekoetan neurtzen, egunekoetan baino». Amuriza ere bat dator: «Prestatutako estrategietatik portzentaia handi bat ez da etortzen behar denean. Baina txapelketan ez bada, beste saioetarako balioko du». Ekaitz Goikoetxeak Txapelketan entrenamenduetako mailari eutsi nahi lioke, faktore askok eragiten dutela badakien arren: «Prestatuz gero egiteko arriskua izaten da, baina bertsoa oso labainkorra da, momentuak asko esan nahi du, gaiak, kantukideak, epaimahaiaren hitzak...».