Ur berak mugitutako ingeniaritza


2021eko uztailaren 20an
Gure ibaiak, itxuraz, ez dira batere indartsuak. Baina egoki bilduz eta jauzien indarra baliatuz, turtukirik handiena biraka jartzeko gai dira. IX. menderako jabetuta zeuden horretaz euskaldunak, ordukoak dira erroten lehen aipamenak. Uraren indarraz alea ehotzen zuten etxez josirik zeuden ibaiak: 1802an Gipuzkoan 405 errota zeuden, Bizkaian 716, Araban 83 eta Nafarroan 217. Burdinolek eta argindar-etxeek uraren erabilerarekiko logika bera dute: Irin-errota batzuk argindar errota bilakatu ziren XX. mende hasieran. Burdinolen inguruan ere errota mordoa aurki dezakegu, denek ur bera bueltaka darabiltela.

XIII. menderako hasi ziren lehen burdinola hidraulikoak. Teknika garatuz, XVI. mendean lortu zuten produkzio maila gorena: 200dik gora burdinola zeuden Bizkaian eta 117 Gipuzkoan. Europako burdin produkzioaren %6-12 artean Euskal Herriko burdinolek ateratzen zuten. Baina XVII. mendean, Ingalaterran teknika berriak sortzean, krisia etorri zitzaien, eta XVIII. mende hasieran bertako burdinolak erabat galdu ziren, ikatz minerala erabiltzen zuten labe garaiei leku eginez. Agorregiri buruzko lehen datua 1740koa da eta 1754an garai hartarako puntakoa zen sistema eraiki zuen (ikus koadroa) Laurgaingo Jauntxoak, ahalik eta ur gehien bildu eta urari etekinik handiena ateratzeko. Burdinolak hiru erreken urak 2 presetan biltzen ditu eta 2 kilometro luzeko kanal sistemaz deposito edo andapetara ekartzen dira. Ingeniari lan handia eginagatik, berehala itxi zen burdinola, hipotesietako baten arabera, ur falta medio.


Oñati autosufiziente egiten duen argindar-etxea

Funtsean sistema eta logika bera erabiltzen du Oñatiko Olate argindar-etxeak, baina 200 urteko burulana eta Alemaniako ingeniarien laguntza dago Agorregikoaren eta honen artean. Unión Cerrajerak sortu zuen sistema osoa 1920 inguruan, errepiderik ez zegoen garaian, sarrailagintza eta Arrasateko zenbait etxe hornitzeko. Oñatiko udalak 1988an erosi zuen 850 milioi pezetaren truke. Agorregikoak 2 kilometro kanal zituen bezala, Oñatiko sistemak hamaika errekastoren emaria biltzen duten ehunka kilometro kanal eta hodi ditu, baita 900 metroko tunela ere. Ura hiru depositotan biltzen da: Zapata edo Aitzgain, Saratxo eta Jaturabe. Sensore sistemari esker, ura dagokion mailara iristean bakarrik jartzen da martxan argindar-etxea, eta mailaz jaistean bakarrik ixten da. Ur depositoetatik argindar-etxera lau saltotan etortzen da ura, hodi bidez: Olate, Saratxo, Aitzgain eta Arantzazu. Eta burdinolako logika berarekin, turbinek uraren presioaz argindarra sortzen dute. Jauzian ere badago burdinolarekiko aldea: Agorregiko jauzi handiena 10 metrokoa bada, Olateko jauzi handienak, Aitzgainekoak, 430 metroko desnibela du. Berau da, ur gutxiena izan arren, indar gehien ematen duena, produkzio osoaren %50. Argindar-etxeak 2.500 litro segunduko erabiltzen ditu eta 9 milioi kilowatt sortzen, Oñatiko herriaren argindar kontsumoa hornitzeko adina.

Burdinolak ikusgai

Agorregi. Pagoeta parkea, Aia.

Uztailean eta irailean: Ostiral, larunbat, igande eta jaiegunetan, 10:00etatik 14:00etara.
Abuztuan: Asteartetik igandera, 10:00etatik 14:00etara.
Bisita gidatuak: Burdinola martxan jartzen da ostiraletik igandera 11:30etan. Telefonoa: 943835389.



Mirandaola. Legazpi.

Egunero dago irekita 10:00etatik 14:00etara eta 15:30etatik 18:30etara. Igandetan goizez bakarrik irekia.
Bisita gidatuak: Astez, txanda hartuta. Igandetan martxan jartzen da burdinola 12:30etatik 13:30etara. Telefonoa: 943730428.



El Pobal. Muskiz.

Asteartetik larunbatera 10:00etatik 14:00ak arte eta 16:00etatik 19:00ak arte. Igandetan goizetan irekita.
Bisita gidatuak ordu puntuetan. Burdinola martxan larunbatean jartzen da, 12:00etan. Telefonoa: 629271516.


Azkenak
“Bi arnas” dokumentala emitituko du ETB1ek

Iratxe Sorzabalek sufritutako torturen gaineko testigantzak jasotzen ditu dokumentalak. Maiatzaren 20an emango dute dokumentala, 23:40an. Iaztik dago Primeran plataforman ikusgai, baina lehen aldiz emango dute telebistan.


2025-05-16 | ARGIA
Haurrek hobeto ikasten dute irakurtzen eta idazten eskuz idatzita trebatzen badira

EHUren ikerketa batean, haur batzuk arkatza eta beste batzuk teklatua erabilita jarri dituzte idazten. Helburua zen jakitea ea irakurtzeko eta idazteko ikasketa-prozesuan alderik badagoen. Emaitza argia atera dute: haurrek eskuarekin egindako mugimenduen bidez ikasten dute... [+]


Aroztegia auzia
Baztango lurren defentsa kriminalizatzeko saioa: Aroztegiako epaiketaren klabeak

Epaiketetan aldeen arteko akordio aukera iritsi daiteke ahozko auzia hasi baino minutu batzuk lehenago. Auzi honetan akusatuek publiko egin dituzte orain arte egondako negoziazio saioak, eta azkena aste honetakoa izan da, ezagutarazi den moduan porrot egin duena. Akordiorik egon... [+]


2025-05-16 | ARGIA
Euskaraldian eta urte osoan, euskaraz informatu

Euskaraldia martxan da, hizkuntza ohiturak aldatzea bultzatzeko ekimen erraldoia. Milaka eta milaka herritarrek konpromisoa hartu dute, hamaika egunotan, euskarak presentzia gehiago izan dezan euren eguneroko bizitzan. Askorentzat pauso txikia baina ahalegin handia izango da,... [+]


Icebergaren punta

Putaren bakarrizketa eroetxean

  • Egileak: Franca Rame eta Dario Fo.
  • Itzultzailea: Xabi Martinez De Lezea.
  • Aktorea: Laura Penagos.
  • Noiz: apirilaren 12an.
  • Non: Zizurkilgo Atxulondo Kultur... [+]


2025-05-16 | Gedar
60.000 euroko isuna Indar Gorriri, sionismoaren aurkako mezu batengatik

"Weissman kanpora, sionismo-faxismoa suntsitu" idatzi zuen sarean, palestinarrak erailtzeko deia egin baitzuen Granadako jokalariak. "Arrazakeriaren eta Xenofobiaren Aurkako Legea" ezarrita, isun erraldoia jarri diote Indar Gorriko kide bati.


“Itxaropen handirik gabeko” negoziazioak Istanbulen

Aurrez adierazitakoa baino egun bat geroago abiatu dira bilerak Istanbulen; Zelenski, Putin eta Trump gabe. Errusiari “behe mailako” delegazioa bidaltzea leporatu diote.


‘Buruz, bihotzez, oinez’, 2025eko Nafarroa Oinezen abesti eta bideoklipa

Atarrabiako Paz de Ziganda ikastola ari da antolatzen aurtengo Nafarroa Oinez festa. Gaur aurkeztu dute egun horri begirako abestia eta bideoklipa. Estitxu Arozena bertsolariaren letrarekin eta Igor Martinezek sortutako musikarekin osatu dute.


Aiora Zulaika "Pirritx"
“Tristurak eta pozak partekatzeko gune lasaia da umorea”

Ia hiru hamarkada daramatza Aiora Zulaika lasarte-oriarrak Pirritx pailazoa gorpuzten, eta haurrei eta familiei irri egiteko espazio goxo bat eskaintzen, errebeldiaz eta asmo eraldatzailez. Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoek “Maite zaitut” herri omenaldia jaso... [+]


Baionako Bernat Etxepare lizeoko Euskal Herrian Euskaraz taldea
“Utz gaitzazue euskaraz mintzatzen eta idazten!”

Azterketa euskaraz egitea debekatzen dietela salatu du Baionako Bernat Etxepare lizeoko Euskal Herrian Euskaraz taldeak. Pasaden urtean egindako eskakizunei jarraiki, aurten ere azterketak euskaraz egiteko eskatu dute. 


Elizondoko osasun etxeko zerbitzuak “ziurgabetasun handia” eragiten diela salatu dute

Irailetik mediku euskaldunik gabe daude Elizondoko (Nafarroa) herritarrak. Horrez gain, udan medikurik gabe geratzearen beldur da Baztango Osasun Plataforma. Ekainaren 4an, bizikleta martxa egingo dute herrian.


2025-05-16 | Elhuyar
Europako hiriak huts egiten ari dira klima-aldaketarako egokitzapenetan

Klima-aldaketari buruzko BC3 ikerketa-zentroak baieztatu duenez, Europako hiriak atzera geratzen ari dira klima-aldaketari egokitzeko neurrietan. Hain zuzen, nazioarteko beste zentro batzuekin batera egindako ikerketan frogatu dute egokitzapen klimatikoko planen ia % 70k ez... [+]


2025-05-16 | Enbata
Baterak Ipar Euskal Herriko Lurralde Kolektibitatearen aldeko dinamika berrabiatu du

Maiatzaren 10ean, Ezpeletan, Batera herritar plataformak Lurralde Kolektibitatearen aldeko dinamika berpiztu du. Birsortze Biltzar Nagusian parte hartu duten 120 bat pertsonek plataformaren oinarriak finkatu dituzte.


Eguneraketa berriak daude