Freskagarri naturalena

Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Udako freskagarririk naturalena dela diote batzuek; botilan datorrena saldu guran ari direnek esaten dute hori. Baina botilan sartu aurretik, prozesu luzea du freskagarri natural horrek. Euria egin behar izan du lehenago eta lurpean hainbat denbora egin, hango mineralak bereganatuz, geroago lur-azalerantz bidea topatu eta ur-begiren baten ikusarazteraino. Uraz ari gara, ur naturalaz, hau da, ur mineral naturalaz. Euskal Herrian asko dira ur mineral naturalaren sorburuak, horietako batzuk termalak dira eta beste batzuk botiletan sartzen dituzte; baina guzti-guztiak mineralak dira eta herri sinesmenari jarraituz, horietako asko osasungarriak. Nork ez ditu ikusi ur botilarekin mendiko iturrira joaten diren herriko nagusiak? Batzuek burdin ura hartzen dute; beste batzuek, berriz, ur gaziak eta bateren batek baita ur azido gaseosoa ere. Mota honetako ur minerala gutxien topatuko dugu Euskal Herrian, eta hain justu, herri honetan dagoen bainuetxe gutxi horietako batean topatuko dugu: Karrantzako (Bizkaia) Moliner bainuetxean.

Ur mineraltzat jotzen da, osaera berezia duen eta osagai horiek denboran nahiko egonkor mantentzen duen ura. Espainiako arautegiak ez ditu ur mineralaren ezaugarri guztiak arautzen, baina lur-azpiko uraren ezaugarriei buruz ari da eta dio batez besteko giroko tenperatura baino lau bat gradu goitik azaleratzen den ura ur termala dela. Euskal Herrian, ur termal horiek, batez beste, 12 graduko giroko tenperaturan daude, hortaz, 16 gradutan egoten dira ur termalak, gutxienez.

Ur mineral termalez gainera, ur mineral industrialak ere badira gurean. Erabilera industriala duten urak dira eta ezagunenak, gatz-urak ditugu.

Hurrengo sailkapen nagusiena ur mineral medizinalak hartzen dituena litzateke. Sasoi batean bainuetxeetara joaten zirenek euren etxeetan ere ur «osasungarri» haietaz gozatzeko asmoz, ontzietan etxeratzen hasi ziren eta horrela etorri zen gaur egun ezagutzen dugun, eta bide batez ur kategoria honetan azkeneko talde handia osatzen duen, botilatzeko ura. H2O baino gehiago dira ur horiek. Hemen ere hiru talde nagusi egin daitezke. Azaleko urek, mineralizazio baxuena dutenak, kaltzio bikarbonatoa izaten dute (300-400 mg/litroko). Hauek ohikoenak dira, edozein iturritan topatzen ditugunak, baita etxeko iturritik hartzen ditugun urak ere. Bigarren talde batean kaltzio sulfatodun urak sartzen dira. Mineralizazio maila handiagoa dute (700-1.200 mg/litroko), batez ere sulfatoa. Ur hauetan gatza sumatzen hasten da, baina ez larregi oraindik. Hirugarren talde nagusia sodio klorurodun urek osatzen dute. Sakonenetik datozen urak izaten dira eta mineralizazio altuena dutenak ere bai. Ez dira edateko urak izaten, duten mineralizazio altuagatik eta ohikoena bainuetxeetan erabiltzea izaten da. Euskal Herrian Zestoako (Gipuzkoa) bainuetxean dute horrelako ura, esaterako.


Euskal Herriko bainuetxeak

Sasoi batean ezagun-ezagunak ziren gure herriko bainuetxeak. Paraje zoragarrietan eraiki ziren jauregi etxe erraldoiak, baina gizartearen (ekonomiaren) gainbeherak, tartean gerrak, bainuetxe horiek itxiarazi zituen. Hala ere, badira, ohitura osasungarri horri eutsi diotenak. Nafarroan, Bizkaian eta Gipuzkoan badago non gozatu ur-terapiaz, berta-bertako urarekin gainera. Nafarroan, Fiteroko bainuetxeak ematen digu horretarako aukera. 1869tik dauka izendapena. Sulfato-sodikoetan aberatsa da ura eta kaltzio eta magnesio asko du. Ur mineral gazia da eta termala da; sorburuan 48,5°tan ateratzen da. Ur mota hauetako asko diuretikoak izaten dira, beste batzuk, ordea, libragarriak. Min horia, xixku-katarroa, bare eta gibeleko gaitzak, nerbio gaixotasunak eta gastritis kronikoa dutenentzako osasungarriak direla esaten da.

Ur hauetako bainuak, berriz, paralisia dutenentzako gomendatzen dira bai eta azaleko gaixotasunen bat dutenentzako, giharrentzako, erreuma, eta ahuleziarentzako.

Gipuzkoan daukagu sasoi bateko bainuetxe handi horietako bat martxan oraindik; Zestoan hain zuzen ere. Fiterokoa baino askoz ere zaharragoa da Zestoakoa, 1792. urtetik dauka erabilera publikorako izendapena. Hemen ere ur mineral gazia dago eta, aurretik esandako legez, hainbat erabilera ematen zaio: digestio-aparatua, xixkuaren gorabeherak, gibeleko gaitzak, behazun eta giltzurrunetako litiasia, idorreria, hezueria, erreumatismo, artrosi, psoriasi, estres eta gizentasun gaitzetan erabiltzen da.

Euskal Herrian dagoen hirugarren bainuetxea, apur bat ezezagunagoa egingo zaigu, batez ere Bizkaiko eskualderik ezezagunenean dagoelako: Karrantzan dagoen El Molinar bainuetxea litzateke. 1895 eta 1901 urteen artean eraiki zuten, eta 1982an berritu. Palotinoek daramate eta hango ur termalak 1789an ezagutu ziren. Batez ere, erreumatismoak sendatzeko dira ezagunak.



Ur mineral industrialak

Erabilera industriala duten urak ere jasotzen dira Espainiako Zientzia eta Teknologia Ministerioak egindako ur mineralen sailkapenean. Bata Añañan dagoen Santa Engratziko Iturriko ura litzateke (Araba) eta bestea Nafarroako Jaitzko La Salina deitzen dena.

Bidearen araberako gatzak

Nolako txangoa egiten duen urak lur azpitik, halako ezaugarriak izaten ditu azaleratzean, hartutako bidearen arabera gatz batzuk edo besteak edukiko baititu. Zestoako Bainuetxeko zuzendariorde Jaione Egigurenek azaldu duenez, "guk bi iturri ditugu, eta bietatik ur sulfatatuak irteten dira, baina bateko ala besteko ura edan, eragina desberdina da". Hain zuzen ere, San Inazio izeneko iturritik ateratzen den urak gibelari egiten dio mesede; Natividad iturriak isurtzen duenak, berriz, giltzurrunari.
Edateak egin dezakeen mesedea gorabehera, hidroterapiek -igerilekua, txorrota, dutxa...- gaitz askori aurre egiteko balio dezakete. Oro har, onak izaten dira bai nerbio-sistemarako bai azalaren zein artikulazioen gaitzetarako -artritisa, artrosia...-. Beraz, edateko baino, bainu hartzeko erabiltzen dira gehiago. Edatekotan, bainuetxeko medikuen zaintzapean egin behar da »osasun arazoren bat izanez gero, baliteke guztiz onuragarria ez izatea»; bainua, aldiz, edonork har dezake lasai asko.

Botilako urak
Nafarroan botilatzeko bi ur-begi eta Gipuzkoan beste bi ditugu. Belaskoain eta Betelukoa Nafarroan eta Altzola eta Lizartzakoa Gipuzkoan.


Altzola

Erabilera publikoko lehenengo izendapena 1843an jaso zuen; 1869ko apirilaren 16an jaso zuen bigarrena. Urte horretan ur-begi asko eta asko erabilera barik geratu ziren. Batzuk aipatzeagatik: Aretxabaletako bainuetxeak (Gipuzkoan), Santa Agedako bainuetxeak (Arrasaten), Elorrioko bainuetxeak, Villaroko ur-begia… Aprobetxamendu publiko bako ur sorburuak daude leku horietan. Beranduxeagora arte iraun zuten Mungiako Larrauri bainuetxeak (1887), Markinako Urberuagak (1873), Altzoko Urberruagako bainuetxeak (1845)...
Baina gatozen Altzolako ur-begira. Bikarbonato-klorurodun ur kaltziodun-sodikoa da Altzolakoa. Ur gogorra dela esaten da eta mineralizazio gutxikoa. Ur emari bakarra dauka Elgoibarko Altzola ur mineral medizinal eta ur mineral naturala izendapenak dituenak.


Betelu

1866ko maiatzaren 28tik dauka erabilera publikorako izendapena. Altzolakoaren mineralizazio bikoitza du litroko Betelukoak (809 mg/litroko).


Insalus

1888ko martxoaren 16tik dauka erabilera publikorako izendapena. Sulfato-kaltzikoa erako ura da Lizartzako ur-begikoa. Gasduna eta gas bakoa eta erdi mailako mineralizazioa duena (700 mg/litroko).


Belaskoain

1888ko abuztuaren 3tik du erabilera publikoko izendapena. Gas bako ura da. Ur oso gogorra dela diote; 868,3 mg/litroko mineralizazioa dauka. Gainera, ur hipotermala da, 26°tan azaleratzen baita.


Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


Eguneraketa berriak daude