Hernani: Mendi kaskotik arima den errekara
Plaza nagusian bertan, udaletxea eta XVI. mendeko eliza ditugu historiaren lekuko. Oraingo udaletxea 1890ean inauguratu zen, eta estiloz eklektikoa da. Arkupean, hiribildurako sarrera nagusietakoa zen atea du. Hamaika sute eta sarraski jasan ditu Hernaniko udaletxeak. Lehenengo Karlistaldian gudatalde karlistak sartu ziren lehenik herrian, eta isabeldarrak ondoren, Udal Artxibategiari su emanaz. Bigarren Karlistaldian, berriz, Santiagomenditik karlistek botatako granada batek suntsitu zuen 1679an eraikitako udaletxe osoa, liberalek areto nagusian zeukaten bolbora lehertarazi baitzuen. 229.085 pezeta kosta zen berria eta hori ordaintzeko 500 pezetako bonoak atera eta sagardoaren eta xaboiaren gaineko zergak jarri zituzten.
Kaskoak sorrerako egiturari eusten dio: aurrez aurreko bi kale luze zituen, Nagusia eta Kardaberaz, harresiaz babesturiko etxeekin. Eta zeharkako bat, egun Zapa izenekoa. Herrirako sarrera ate bat gorde da Zapa kantoian.
Kale Nagusian behera, etxeek historiako hainbat garaietara eramango gaituzte: Kale Nagusiko 13 zenbakiak XV-XVI. mendeko eredua irudikatzen du, sarrera nagusian arku zorrotza duela.
15 zenbakidun Aierdi jauregia eta 17 zenbakia den Eginoko jauregia, XVIII. mendekoak dira.
Kale honek ere Zinkoenea errotondara garamatza, eta hemen San Agustin Komentuaren eskuineko bidea hartuko dugu.
Bidea zuzen jarraitu aurrera, eta Etxeberri auzoan dorreak diruditen etxe-bikietara joko dugu. Etxe multzoan goraino igo, eta azken blokeen atzetik barandaila berdedun goranzko bidea hartuko dugu. Lehen bihurgunean eskuinerantz doan bidezidorra hartuko dugu. Istant batean Montebideo gainean egongo gara. Ezkerrerantz jota, kalparretik gailurrera iritsiko gara.
Montebideotik Hernani izango dugu begi-gozagarri. Goia jo dugula esateko Gipuzkoako Foru Aldundiaren geodesia ukitu eta zelaian aurrera joz eskuinera jaitsi gara, hesolak saltatuta bidera sartzeko. Maldan behera, Buskando baserria jo dugu, bidera atera zaigula dirudi ia. Aurrera jarraituz, hiru bide elkartzen dituen gurutzera iritsi gara. Han, pare-parekoa hartuko dugu Galarretara iristeko. Aldapa gora honetan Beracorte baserria agurtuko dugu eta bideari jarraiki, Ospitaleetarako errepidera aterako gara. Kontu handiz, ertzetik jaitsiko gara Galarretako errotondara. Zebrabidetik errotonda gurutzatuz, Chillida-Lekurantz joko dugu, eta 200 metrora ezkerrera sartuko gara, Jauregi aldera. Jauregi etxearen atzeko zelaian jokatzen diren sega apustuetatik ezagutuko duzue, akaso.
Bide nagusiari jarraituz, lehen bidegurutzean ezkerrera hartuko dugu, kartelek Elutxeta sagardotegia, Saretxo golf-txikia eta Santa Barbara diotenera. Kontuz eskuineko bidetik Lasartera erori. Baina aurrera jo baino lehenago, Ingelesen Harria edo Koronelarria (ikus argazkia) eta Pitikar baserria ikusiko ditugu.
Garai batean soldaduek basetxetzat zuten Pitikarretik, Lasarte eta Hernani arteko merkatal mugimendua zaintzen zuten. Diotenez, gutxienez hogei zaindari zeuden bertan. Karlistek honen berri jakinda lortu zuten liskar odoltsuen ondoren, baserriaren jabe egitea. Etxe azpiko arkuek eta fatxadak ematen digute izan zuen garrantziaren zantzurik.
Hernaniko bidean sartu berriz eta hurrengo bidegurutzean Saretxo ezkerrera utziz, bide nagusia jarraituko dugu maldan behera. Aurrerago ura edango dugu iturrian, gaurkoz azkeneko aldiz. Santa Barbara mendiaren matrailari begira egingo dugu bide zati hau, eta hurreratuz joan ahala, konturatuko gara jendea ari dela sokatik zintzilik Santa Barbararen zimurretan gora egin nahian.
Hurrengo bidegurutzean, indarrek esango digute ezkerreko bidetik Santa Barbara puntara igo, gure norabideari eutsiz herrira jaitsi edo eskuinera dagoen Elutxeta sagardotegian indarrak hartu. Igotzeak merezi du, Bigarren Karlistaldian (1872-1876an) eraiki zen gotorlekua baitugu zain. Bertan buru den baseliza 1955ean egin zen, XVI. mendea baino lehenagokoaren ordez.
Hernanirantz jaisteko maldaren bukaeran, ezkerreko bidezidorra hartuko dugu. Erraz aurkituko dugu: Gurutzbideko VII. gurutzea dago bertan, eta eskuineko aldean dagoen geziak ere markatzen du "Hernani". Bidezidorrak Agerre baserri aurrera garamatza, eta seinaleek dioten bezala, ezkerrera joko dugu.
Santa Barbarako lakua inguratuko dugu eta malda jaitsiz, Alberro sagardotegiko bidegurutzera iritsiko gara. Galarretatik datorren errepidea kontu handiz zeharkatu, eta kotxea utzi dugun Txantxilara iritsiko gara.
Gose pixka bat eginik, sagardoaren usainari segiz Osinaga bailara zeharkatzera abiatu gara. Horretarako, udaletxe atzeko eskailerak jaitsiko ditugu, Portu auzora. Eskailera atzean, Leoka labanderiak garai bateko emakumeen bizimodua ekarri digu gogora.
Portu auzoaren izenak adierazten duen bezala, ibai garraiorako kaia izandakoa da. Portuko jarduerak garrantzia itzela izan zuen XVI. mendera arte eta baita geroago ere, nahiz azken urteetan batez ere Errege Ontzitegietarako egurra garraiatzen aritu zen. Auzoaren bukaerako Shangai taberna ezkerretara utziko dugu. Kartelek ongi markatzen digute "Sagardotegiak" non dauden.
Bidean aurrera jarraitu, eta ez entretenitu lehen zubi eskegian, gerora nahikoa gozatuko dugu eta. Aurrerago Itsasburu sagardotegia ikusiko dugu. Erreka bazterreko bide honek Hernaniren kontrastea erakusten digu: Zikuñaga-Eziago-Ibarluzeko industriguneak ezkerreko aldean; baratzeak eskuinean; atzean, itzal eginez, Oindi eta Adarra mendiak ditugula. Aurrera jota, Loidi etxe pareko zubitxoa pasa orduko, eskuinera pilotariek aurten hartu duten Olaizola sagardotegia eta Otsua-Enea ditugu. Lehengo bideari eutsiz Altzueta sagardotegia, Iparragirre, eta bidearen bukaeran Elorrabi pasatuko ditugu. Badugu non bazkaldu!
Elorrabi etxe atarian bertan ezkerrera biratu, eta bigarren zubi esekia ikusiko dugu. Oraingoan bai, atzera-aurrera zeharkatuz sentitu dezakegu egurraren kirrinka eta soken balantza. Izokinek bezala errioan gora egin dugunez bazkaritarainoko bidea, izokinek presa nola saltatzen duten ikustera joan gaitezke. Horretarako, zubi esekiaren ezkerretara ateratzen den bidezidorra jarraituko dugu. Kontuz presa ondoko kaiolan erori gabe!
1993an Gipuzkoako Foru Aldundia hasi zen izokinak birpopulatzen, Bidasoatik ekarritako alebinekin. Urteekin, desagertzear zen Atlantikoko izokina berreskuratzea lortu da. Alebin horiek itsasora joan ziren eta gero berriro ere Urumeara itzuli arrautzak jarri eta ugaltzera. Orduan berreskuratu zen izokinaren ziklo naturala.
Urtero Urumeatik gora doazen izokinak kontatzen ditu Foru Aldundiak, Elorrabin duen kaiolan. Denboraldi hasieran kaiola ireki eta bertara sartzen dira izokin batzuk, errekan gora egin ahal izateko. Izokinak kontatu ondoren, kaiola ireki eta izokinak aske uzten dituzte. Egindako bilakaera bistakoa da: 1993 urtean hiru izokin heldu sartu ziren Urumean. 2004an, berriz, 64. Gehiena 2002an sartu zen, 184 izokin.
Urumean askatutako izokinak urte bat edo bi bizitzen dira itsasoan eta 3-7 kilo pisatzera iristen dira, itsasoan egindako denboraren arabera. Ondoren Urumea errekara itzultzen dira, urte hasieratik ekainera bitartean. Azaroan erruten dituzte arrautzak, eta bertan ematen diote amaiera bizitza zikloari.
Maiatzaren 21ean bidali diote gutuna Elisabeth Borne Frantziako Hezkuntza ministroari Ipar Euskal Herriko sei parlamentariek. Dagoen ikasle kopurua ikusita, ikastoletarako aurreikusi dituzten lanpostuak "aise gutxiegi" direla deitoratzen dute gutunean. Kexua adierazteko... [+]
Eibarko San Juanetara begira, Eibarko jai batzordeak udal-gobernuaren eta alkatetzaren aldetik jasotzen ari duen jarrera salatu du. JHH Jaixak Herrixak Herrixandakoak batzordeak luzatu proposamenak "arrazoirik gabe" errefusatu dituztela deitoratzeaz gain, Udalak... [+]
Ehun konpainia multinazional baino ez daude baliabide naturalen erauzketarekin lotutako gatazka guztien % 20aren atzean, Bartzelonako Unibertsitate Autonomoak egin duen ikerketa baten arabera. Ikerketak agerian utzi du iparralde globaleko herrialdeetako konpainiak baliabideez... [+]
Mireia Centeno Gutierrez psikopedagogoak haurren elikaduraren inguruko zenbait gako eman ditu; hala nola jatera behartzeak eta jakiak debekatzeak dituen ondorioak aipatu ditu.
Ostegunean auzipetuek deklaratu dute, eta haien adierazpenetatik honakoa laburbildu liteke: Lekarozko plazan edo akanpadan biltzen ziren herritarrek taldean erabakitzen zuten zer egin; oro har, obren eremura joan eta makinen aurrean era pasiboan jarri.
Ekimen honekin tonu alai eta ironikoan salatu nahi dute aldaketa klimatikoa eta turistifikazioa elkar elikatzen ari direla, eta horrek "gure hiria eta lurraldea merkatuaren logikaren esku uzten" dituela.
Burujabetzaren Aldeko Mugimenduak topaketak antolatu ditu larunbatean, Tafallan (Nafarroa). Egun osoko egitarau zabala antolatu dute, eta mugimendu horretako kide den José Javier Oses "Jotas"-ekin hitz egin du ARGIAk. Osesek azpimarratu du elkarteak Euskal Herri... [+]
Erriberri, Tafalla, Gares, Sarriguren, Buztintxuri eta Noaingo ikastetxe publikoetako D-PAI ereduko guraso talde bat Nafarroako Hezkuntza batzordean egon da, 57/2024 foru aginduari jarraikiz, Hezkuntza Departamentuak bideratu nahi dituen aldaketak deitoratzeko. Euskarazko... [+]
Adina ez dela dantzan aritzeko oztopo agerian utzi dute Errenteria-Oreretako Beti Bizkor elkarteko euskal dantza taldeko kideek. Dantzaren onurak argi erakusten dituen testigantza esanguratsuak jaso ditu Ikerne Zaratek Oarsoaldeko Hitzan argitaratutako Adina ez dadin ekiteko... [+]
Espainiako Auzitegi Nazionaleko fiskalak kasazio helegitea aurkeztuko du Auzitegi Gorenean, Guardia Zibilak eragindako torturak onartu eta Sorzabal errugabetu zuen epaiaren aurka. Sorzabalek bere burua autoinkulpatu zuen gutuna torturen ondorioz idatzi zuela ebatzi zuen Auzitegi... [+]
NBEk azaldu duenez, egunotan soilik 90 kamioi sartu ahal izan dira lurraldera oinarrizko elikagaiekin; beste 105 zain daude mugan. Gazako gobernuaren prentsa bulegoak emandako datuen arabera martxotik 326 pertsona hil dira elikagai eta botika faltagatik eta 300 abortu izan dira... [+]
Historikoa izan da, Monarkia Espainiarreko epaitegi batek honako ebazpen hau onartu du: "Iratxe Sorzabal zaintzeaz arduratzen ziren funtzionarioek elektrodoak aplikatu zizkioten deklaratzera behartzeko, eta horrek zera dakar, haren oinarrizko giza eskubideak nabarmen... [+]
Teheranek ez du baieztatu hurrengo elkarrizketa-saioan parte hartuko duen, Israelgo Estatuak Irango instalazio nuklearrei eraso egiteko mehatxuak egiten dituen bitartean.