IMANOL KEREJETA. Oso zaila da definitzea. Osasunerako Mundu Erakundearen (OME) arabera, osasun mentala da baldintza batzuk izanik zure bizitza modu normal batean aurrera eramatea. Normalizazioa litzateke jende gehienak egiten dituen gauzak egiteko gai izatea. Izan zaitezke gaixoa edo sintomatologia bat izan, baina bizi normala egiten duzun bitartean osasuntsu edo partzialki osasuntsu egongo zinateke.

BLAS ERKIZIA. Egoera bat da, non pertsonak ezagutzen dituen bere mugak eta bere baldintzak, aukeratu ez dituen mugak eta baldintzak. Muga horiek ezagutzeaz eta onartzeaz gain, haiek balioztatzen dituena eta haiei etekina ateratzen diena egongo litzateke osasuntsu. Mugaren nozioa oso garrantzitsua da, horren ondoan garrantzitsua da jakitea gure mugen alboan beste mugatu batzuk daudela, alegia, errespetuaren nozioa. Hauek dira harreman osasuntsuaren hiru kontzeptu nagusiak: askatasun erlatiboa, errespetua eta mugak.

ALEXANDER BARANDIARAN. Oso zaila da esatea osasun mentala izatea zer den. Jendearentzat zer ote da? Hori jakiteko lankide batzuei galdetu nien. Beraiek ingurunearekin lotzen zuten batez ere: prozesu naturalekin orekan egotea, norberak pertsona gisa dituen gaitasunak ahalik eta gehien garatu ahal izatea. Gaitasun horiek garatzeko testuinguru egokia izatean dago gakoa eta hor dago zailtasuna.

I. KEREJETA. Leku bakoitzean balore kultural batzuk daude eta kultura bakoitzean osasunaren kontzeptua ezberdina da. Hemengo normaltasuna eta Ugandakoa ez dira bera. Ingurunearekin harmonia, oreka izatea litzateke osasuna. Oreka bat zure inguruarekin, lagunarekin, familiarekin. Hori ez dugu inoiz behin betiko lortzen, gorabeherak izaten ditugu.

A. BARANDIARAN. Alderdi sozialak daukan pisua azpimarratu nahi nuke. Gure gaitasunak garatzeko, agian, badaukagu hainbat baldintza, baina etorkinek, adibidez, ez daukate. Eta beraz, inguruneak garrantzia handia hartzen du osasunaren kontuan, lotuta daude biak.

B. ERKIZIA. Osasun mentala egoera bat izateaz gain, lana ere bada. Egokitze prozesu bat da, non norbera errealitatean gustura edo eroso sentitzen den. Esfortzu hori da osasuna. Zeren egoera hori iragankorra, behin-behinekoa izan daiteke eta gero galdu.

I. KEREJETA. Egoera estatikoa, behin betikoa, pelikula edo ametsa da.

AINHOA ARBURUA. Alderdi medikotik begiratuta, sintomarik ez izatea izan daiteke osasun mentala. Baina sintomak azaltzen badira, pertsona hori tratatua ez dagoelako izan daiteke. Bakoitzak zailtasunak gainditzeko duen kapazitatea da osasun mentala.

B. ERKIZIA. Sintomak ez izatea baino, osasun mentala da sintomak eduki arren sintoma horien jabe izatea eta kontrolpean edukitzea. Izan ere, denok dauzkagu sintoma neurotiko eta psikotikoak.

I. KEREJETA. Ipar Europatik Afrikarantz zihoazen afrikar paziente batzuk izan genituen ospitalean eta zer zuten esplikatu genien. Haiek europar guztiak berdinak garela zioten eta dena teknologiaren bitartez esplikatzen dugula, baita haien eritasuna ere. Haiek zera esan ziguten: "Gure herrian badugu antzinako borroka bat gure familia eta aldameneko familiaren artean eta sorgin batek konjuroak egiten dizkigu. Arazo hau borroka on batekin konpontzen da".

B. ERKIZIA. Beste kulturatako pertsonei diagnostikoa ipintzen diegu, baina hori menperatzeko garaian ez dugu asmatzen, erabat desorientatuta geratzen dira, eta gure metodoak gutxirako balio zaizkie.

A. BARANDIARAN. Hemen kontrakoa gertatzen da. Agintean dugun sintomatologiadun jendea normaltzat hartzen dugu. Eta batzuk igoal badira unitateetan egoteko modukoak (Barreak).

B. ERKIZIA. Ez dut uste gaixo gehiago dagoenik. Gehiago kontsultatzen da eta laguntza sarriago eskatzen da. Egia da frustrazioa jasateko iraupen edo pazientzia gutxiago dagoela eta arazo askoren aurrean, harremanetako eta bizitzako arazoen aurrean, uko egiten zaiela arazo horiei eta kanpoan aurkitu nahi dela barrenean aurkitzen ez den orientabidea. Sintomak direla-eta kontsulta askozaz gehiago egiten da, eta gehiegitan nahasten dira sintomak gaitzarekin. Horren adibide dira "modan" dauden gaitzak.

I. KEREJETA. Bata eta bestea ez daude kontraesanean. Gerta daiteke kontsulta espezializatuetara iristen direnen %10ak gaitz larririk ez izatea eta gerta daiteke kalean egotea hainbat pertsona sintomatologia batekin eta lehen mailako arretako medikuaren aurrean nolabait mozorrotuta agertzea, gorputzeko ezbeharrekin, tripetako minekin... Horrek askotan sintomatologia depresibo bat ezkutatzen du. Blasek esan du ez dagoela gaixo gehiago, baina ni ez nago ziur. Gaur egungo gizarteak sintomatologia bat sortzen du, estresa adibidez, beti presaka eta estu ibiltzea... eta horrek arazo batzuk sortzen ditu. Badirudi ez dugula denborarik gure arazoei aurre egiteko eta askotan gure salbazioa guru baten eskuetan uzten dugula. Sintomatologia badago, gero eta anomia gehiago dago, isolamendu gehiago... Komunitatean, taldean bizitzeak abantailak ditu, baina jendeak bereari begiratzen dio, beti presaka eta denborarik gabe eta horrek klinika, sintomak sortzen ditu. Internetek klinika sortzen du, baina ez dakigu hori gaixotasuna den... Nik Zainketa Intentsiboetako Unitatean (ZIU) egiten dut lan eta urtero gure lanak gora egiten du: gazteak, gaitz kronikoak dituztenak...

B. ERKIZIA. Gaixo berrien kopurua urtetik urtera mantendu egiten da. Kontua da pilatu egiten direla berriak eta aurretik daudenak. Beasaingo Osasun Mental Zentroa zabaldu genuenean, duela 22 urte, hilabetean izugarri hazi zen psikosien kopurua, 60 kasu berri izan genituen; detektatu gabe zeuden guztiak etorri ziren. Orain urtero ditugun kasu berriak ez dira 10era iristen eta urtero-urtero errepikatu egiten da kopuru hori.

I. KEREJETA. Zuen ingurua erdi landatarra da. Donostian, Errenterian edo Irunen kopuru hori ez da mantentzen, kopurua handiagoa da. Halako herrietan beste harremanak, baldintzak... daude.

B. ERKIZIA. Hamaika zentro dauzkagu Gipuzkoan eta gutxi gorabehera antzeko kopuruak dituzte.

A. BARANDIARAN. Zuek ikuspuntu medikoa duzue. Kontsulta pribatuan lanean ari nintzenean, etortzen zen jendeak agian ez zuen patologia bat, baina egonezin handia zuen eta iruditzen zait hori handitu egin dela. Arrazoietako bat izan ahal da bizitzaren baldintzak aldatu direla.

I. KEREJETA. Eta baloreak.

A. BARANDIARAN. Guzti hori daukagun gizarte neokapitalista honekin lotzen dut. Osasuntsu egotea naturarekin orekan egotea dela aipatzen nuen. Gizakia testuinguru naturalean mugitzeko programatuta dago, hori bistan da. Testuingurua aldatu dugu eta iruditzen zait geroz eta gehiago aldatu, desoreka gehiago sortuko dugula. Hain arin, ez dakit nora goazen. Loturak puskatzen ari gara eta horrek zerikusia du bizi garen gizarte honekin.

I. KEREJETA. Gero eta jende gehiago hurbiltzen da ospitaleko larrialdietara bere arazoa azaltzera eta lehen ez ziren etortzen. Psikiatria izan da osasun orokorrean eskubide orokorrekin sartu den azken espezialitatea. Orain dela gutxi arte jendeak beldurra zion psikiatriari eta jendea psikiatrarengana joaten bazen ez zion inori esaten eta ez joaten saiatzen zen. Gure irudia hurbildu egin da jendearengana eta jendeak gehiago jotzen du guregana.

A. ARBURUA. Burlatako zentroarekin egiten dugu guk lan gehienbat. Erraten dutenez, antsietate eta depresio arazoekin betetzen da kontsulta eta kasu larriak pixka bat zintzilik daude. Gure zonaldean, Bortziria, Baztan eta Malerrekan, hainbat konplikazio dugu. Osasun mentaletik hilabetean behin etortzen dira herriotara, eta, beraz, normala da saturazioa egotea. Guk ekainean ireki genuen bulegoa eta ikusi dugu kasu larriei, eskizofrenia edo trastorno bipolarra pairatzen dutenei, hurbiltzea kostatzen zaiela. Bikote arazoak, antsietateak eta antzekoak dituztenak hurbiltzen dira, baina kasu larriak edo kronikoak oso gutxi. Horrexegatik, orain etxez etxeko zerbitzu bat jarriko dugu martxan eta gu hurbilduko gara haiengana, zailtasun hori gainditzeko.

I. KEREJETA. Guregana behartuta etortzen dira, agindu judizialen bidez. Guregana heltzen direnean, ingresoaren alde onak eta txarrak neurtzen saiatzen gara. Pertsona batek ingreso asko izan badu, bere hondamena geroz eta handiagoa bada, sortzen dituen arazoak geroz eta handiagoak badira... zentro batera bidaltzen duzu epe luzerako edo ingresatuta mantentzen duzu, baina ahal dela bere ingurunean egon dadin saiatzen gara. Behin sintomak medikazioarekin kontrolatuta, beste gauza batzuk egin ditzakezu.

A. BARANDIARAN. Errazago hurbiltzen dira.

B. ERKIZIA. Askotan aitzakiarik gabe datoz. Orain dela hogei urte bikote batek harremana mozten bazuen, katastrofea izango zen, baina aurre egiten zioten. Orain hori gertatzen denean, askok esaten dute "soportatu ezinezko min psikikoa daukat eta min hori ken diezadazun nator". Osasuna justu-justu min hori eramaten jakitea da eta hor lan pedagogikoa egin behar da. Askotan lan terapeutikoa baino lan pedagogikoa egin behar dugu. Jendeari erakusten diogu bizitza honetan gauza gogorrak gertatzen direla eta horiek maneiatzen eta kontrolpean edukitzen ikasi behar dela. Ulertzen badute, ondo hasi gara, ikusten baduzu gauza horiek kritikatzeko gaitasunik edo gogorik ez dutela, lana asko luzatzen zaigu eta etekin eskasa ateratzen dugu. Hori gaixotasuna al da? Ez, egoera berri bat da, gure kulturak dakarrena. Xabier Zubiri filosofoak duela 60 urte ja esaten zuen, natura, historia eta Jainkorik gabe geratzen ari ginela.

B. ERKIZIA. Nik esango nuke gehiegi psikiatrizatu dela gizartea eta orain despsikiatrizatzeko lanean ari garela. Garai batean dena bideratzen zen osasun mentaleko zentroetara, nahiz eta arazo asko berez sozialak izan. Egia da arazo horiek pairatzeak sintomak eragiten dituela, gizartean zerbait gaizki badago pertsonak arazo horiek sintomen bitartez adieraziko ditu eta sintoma horien bitartez arazotik babesten saiatuko da. Gure sentimena urte hauetan zehar izan da gizartea psikiatrizatu egin dela, eta, neurri batean, gure errua izan da: modulo psikosozialak, diziplina anitzeko taldeak... Orain gizartea despsikiatrizatu beharrean gaude eta hori ikaragarrizko lana da.

I. KEREJETA. Heziketa dago hor jokoan. Prebentzioa landu behar da, medikuntza prebentziotik hasita egin behar da: primarioa, sekundarioa eta tertziarioa. Prebentzio primarioan herren gaude oraindik. Horren azalpena da psikiatria oso diziplina berria dela osasun munduan eta gauza guztietarako ez digula denborarik eman. Horretan ari gara, ez dakit patologiak aurrea hartu ote digun, baina saiatu beharko genuke arreta primarioan gero eta lan gehiago egiten.

B. ERKIZIA. Osasun mentalak sektore publikoan 22 urte besterik ez darama Gipuzkoan. Aurretik psikiatrikoetan bakarrik zegoen, psikosia jasaten zuten pertsonekin egiten zen bakarrik.

I. KEREJETA. Euskadin 25 urte darama.

B. ERKIZIA. Derrepentean ate guztiak ireki dira eta harrapatuta geratu gara.

I. KEREJETA. Psikiatria osasun sare publikoan sartzen lehena EAE izan zen Espainiako Estatuan.

B. ERKIZIA. Gure zentroan momentu honetan 750 paziente daude. Horietatik eskizofrenia, psikosia edota depresio handiak jasaten dituztenak 150 dira eta haurrak 200era ez dira iristen.

I. KEREJETA. Osasun mentaleko sarea eraiki zenean gure asmoetako bat Arrasateko Santa Agedan zeuden gaixo kronikoak bertatik ateratzea zen. Etxea sabaitik hasi genuen, orain zentroak kanpoko jendez bete dira eta oraindik konpontzeko dago gaixo kronikoekin zer egin. Horretan ari gara, baina ez diogu irtenbiderik eman.

A. ARBURUA. Gure elkartean, familien kexa horixe da: erreformarekin psikiatrikoak utzi ziren, baina alternatibak izan gabe. Krisi baten ondoren, ingresoak gehienez hilabeteko iraupena izan dezake Iruñeko Ospitalean. Ondo egon edo ez, etxera itzuli behar dute. Familiek diote haiei utzi zaiela karga guztia.

I. KEREJETA. Azken hamar urtetan psikiatriko berri bat ireki duen autonomia erkidego bakarra da gurea. Beste komunitate batzuekin konparatuta ez gaude gaizki. Andaluzian adibidez ez dago ia ezer. Gu oso kritikatuak izan ginen Arabako ospitale psikiatriko berria zabaldu zenean eta eskerrak ireki zela, ze familiei eskatzen zaiena eskatzea oso gogorra da.

B. ERKIZIA. Familiek pisu handia dute. 50 urte inguruko psikosidun pertsonen familiak hiltzen direnean, erdibideko errekurtsorik sortzen ez bada, ez dugu ezer izango haiei eskaintzeko. Gure zentroan, esaterako, halako 20 kasurekin aurkituko gara.

I. KEREJETA. Fundazio tutelarrak bultzatu behar dira. Hemen, Gipuzkoan, Hurkoa dago, agureak tutelatzen hasi zena eta orain hainbat gaixo psikiatriko zaintzen ditu. Horrelakoak oinarrizkoak dira.

B. ERKIZIA. Tutelaz gain, esparru bat behar da bizitzeko. Teorian esaten den eremu soziosanitario hori. Poliki-poliki ari da, baina gehiago behar da.

I. KEREJETA. Aldaketak epe laburrera nahi ditugu eta hori ez da posible.

B. ERKIZIA. Lehen esan dut osasuna gure mugetan dagoela eta osasun falta da muga soilez ez bizitzea. Lehen espazio eta denbora mugatu baten barruan bizi ginen, eta gutxi gorabehera gustura. Agian urtean behin Azpeititik Donostiara joaten ginen. Orain denboraz gain eta espazioaz gain ibili nahi dugu. Madrilen edo Parisen nahi dugu egon derrepentean. Alaba hemendik Bartzelonara joaten bada, erdibidean hiru aldiz deitzen diogu telefonoz. Mugak ez ditugu errespetatzen. Gure gogoak bat-batean asetu nahi ditugu. Itxaroten ez dakigu.

A. BARANDIARAN. Baina hori da eskatzen dutena, hori da kontsumo gizartea, dena kontsumitu behar dugu. Nire ustez osasun eredu bat behar da, hemen eta Ugandan berdina izango dena. Agian lekuari egokituta dagoena, baina oinarrizko eredua behar da. Nik uste egun dugun ereduak zerikusia duela medikuntzarekin. Gizarte batean bizi gara, non gero eta zailagoa den norberaren beharrak asetzea eta norbera autoerrealizazio prozesu batean egotea. Ez ditugu horretarako baldintzak jartzen eta partxea jartzen da. Zein da partxea? Medikamentuak, geroz eta valium gehiago hartzea. Industria farmazeutikoa da industria indartsuena mundu mailan. Nik terapia mundua utzi nuen baina edozeini esaten diot sar dadila, zeren lana izango du, gero eta gehiago. Gizarteak berak eramaten gaitu patologiara. Oinarrian dagoen debatea hau da: Zer egiten ari gara? Nora goaz? Valium edo prozac gehiago jarriz gauzak konpondu nahi izateak ez du zentzurik.

B. ERKIZIA. Ados nago. Jokabidea izango litzateke berriro muga naturaletara itzultzea.

I. KEREJETA. Gaur egun dena organizatuta dago, eta estresa dugu. Umeak eguna goizetik gauera dute programatuta. Bestalde, ez dute mugarik, ezezkoa ez da existitzen. Ia dena ematen zaie, beste familia bateko haurrak ezdakitzer duela-eta, gauza bera eskatzen dizu haurrak eta ez zaio ukatzen. Guk hori eginez gero, gure gurasoek beste istorio bat kontatzen ziguten edo esaten ziguten gure familia gauza bat zela eta bestea beste bat.

A. ARBURUA. Gizarteak horretara eramaten zaitu, ondokoak baino auto hobea izan behar duzu, etxe hobea, jostailu hobeak...

A. BARANDIARAN. Umearen munduan gero eta gauza gehiago dago kontsumitzeko.

A. ARBURUA. Eskolara bidaltzen ditugu haurrak, historia eta abar ikasten dute bertan, baina pertsonak izaten ez dute inon ikasten.

A. BARANDIARAN. Baina hori gure gauza da, gure erreflexua da.

A. ARBURUA. Gurasoak, eskola... elkarlana behar da.

A. BARANDIARAN. Jarri zaitezte baita ere familiaren tokian, egin 12 ordu lanean, biak joan etxera erabat nekatuta, estresatuta eta gero izan ezazu sentsibilitatea zure umearekin egoteko modu egokia bilatzeko. Baldintzak ere ez ditugu jartzen, baina eskatu eskatzen dugu. Ez da erraza. Agian lasai egon nahi duzu eta agian zerbait ematen diozu haurrari, zuk atseden hartzeko bitartean.
B. ERKIZIA. Gurasoak haurrari eman diezaiokeen gauza bakarra denbora da eta denborarik ez dugu.

A. BARANDIARAN. Esan nahi dudana da norbera ere oso nekatuta badoa etxera eta hainbat behar asetu gabe baditu, bada eragin handia duela egoera horrek harreman horretan. Denbora hartu behar dugula esaten dugu, baina ez da erraza.

B. ERKIZIA. Sorgin gurpila da.

A. ARBURUA. Guraso asko errudun sentitzen da. Horrela esaten dute: "Ez nuen denbora pasatu berekin ttikia zenean, orain hamabi urterekin ez du ikasten, gu gaizki gaude, separatu behar dugu..."

I. KEREJETA. Duela gutxi jostailu bat saritu dute, metodo bat. Jostailuaren betebeharra da gurasoak haurrei egunero ordu laurden bat eskaintzea. Joko horren arrakasta horretan dago, gurasoek egunero ordu laurdenez parte hartu behar dutela. Badirudi gutxi dela, baina hori lortzeko lan egin behar dugu. Mundu guztiak txalet bat nahi du, eta asteburutan parrillada egin bertan lagunekin... Jendea ez da komunitatean bizi eta ez ditu besteak ezagutzen.

B. ERKIZIA. Ikaragarria da, menditik eta baserritik ihes egin dugu eta gero txalet bat nahi dugu lorategiarekin, baina hartaz disfrutatzeko denborarik ez dugu.

I. KEREJETA. Hor dago ere zirujau estetikoen negozio handia. Badaude gaur egun 17 urteko gazteak gorputzean milaka pezeta sartuta dituztenak. Normalean emakumezkoak izaten dira.

B. ERKIZIA. Horiek niretzako gaitz larriak baino gehiago identitate krisiaren sintomak dira. Norberak bere eredua, bere nortasuna, bere edertasuna, bere itsusitasuna eduki beharrean, beste ispilu batean ikusten du bere burua. Ez dira benetako anorexia eta bulimia, gizartearen krisi identitatearen adierazgarri diren sintomak baizik. Horiek bulimia eta anorexia dutela esatea zentzugabekeria da, eta gainera horrekin min handia egin da. Jakina, badira anorexia eta bulimia kasuak, baina ez lehen baino gehiago. Gauza bera gertatzen ari da hiperzinesia edo hiperaktibitatearekin. Alde guztietan edozeinek hiperzinesia diagnostikatzen du, baina hiperzinesia gaitz larria da eta kasu gutxi dago. Horiek ez dira hiperzinetikoak, ume horiek gehienbat urduritasuna dute, ez dute sinbolizazioaren aztoramenik. Baten batzuk diru pila egiten ari dira hori diagnostikatzen eta umeak anfetaminizatzen ari dira. Eta hori larria da.

I. KEREJETA. Lehen mailako prebentzioa falta zaigu.

B. ERKIZIA. Sintoma dago eta gero psikopatologia bat. Hori aztertu eta bere mekanismoa ulertu behar da eta ondoren gaitza diagnostikatu edo ez. Baina sintomatik diagnostikora salto egiten du askok eta erdibideko azterketa lan sakona saltatu egiten da edo, okerrago, agian ez da ezagutzen. Gero gainera, jendea etortzen da esanez "badago pastilla bat umeek hobeto estudiatzeko". Benetako hiperzinesiak ez du anfetaminarik behar gainera.

B. ERKIZIA. Mundu honetara era mugatu batean eta dotazio genetiko batekin sortzen gara. Dotazio hori gero moldatu egiten da, aldatu egiten dute gizakiek, kulturak, heziketak... Egia da aztoramena pairatzea genetikoa dela, baina alderantzizkoa ere egia da, hau da, ikasketak gure funtzionamendu neuronala aldatu egiten duela. Garrantzitsuak dira bai genetika bai psikogenesia, zeren genetikak determinatzen du, baina gure genetika ere gure heziketaren bitartez, ikasketaren bitartez aldatu daiteke.

I. KEREJETA. Inork ez digu esaten, nahiz eta zerbait genetikoa egon, zergatik ez duten familia bereko kide guztiek gaixotasun jakin bat garatzen. Genetikak gaitz mentalen kontzeptua osatzen eta gure erantzuna hobetzen lagunduko du. Genetika eta biologiaz gain, inguruak, familiak, gizarteak, heziketak eragiten dute. Ez du faktore bakarrak eragiten.

A. BARANDIARAN. Ni ingurunearen eraginaren alde agertuko naiz. Genetika aurretiko joera batean utziko nuke eta gizartea eta ingurunearen eragina azpimarratuko. Gainera, ikerketa piloak frogatzen du haurdunaldian inguruneak, amaren esperientziek eragiten dutela fetuan.

I. KEREJETA. Aurretiko joera hori ez badago, ez legoke gaitza garatzeko aukera askorik. Geneek badute bere pisua.

A. BARANDIARAN. Baina testuinguru batean garatzeko modua baldin badute. Eta iruditzen zait prebentzioan ikertu behar dela dezente. Ezberdina izan daiteke haur batek nola barneratzen dituen estimuluak eta horien aurrean gurasoek nola erantzuten duten, bi une ezberdinetan. Igoal guraso horiek hamar urte beranduago ume berberarekin beste modu batera jokatuko lukete. Genetikaren ikerketak batez ere ikuspuntu medikutik joan dira eta hori da zuek duzuen boterea. Zuek markatzen dituzue ikerketa ildo inportanteak.

A. ARBURUA. Loterian zenbaki gehiago izatea da azkenean. Orain dela aste batzuk galdetu zidaten genetikak zer duen ikusteko droga kontsumoak eragindako krisi psikotiko batekin. Loteria da hori. Baldin badituzu guraso eskizofrenikoak eta kokaina hartzen baduzu, krisi psikotikoa izateko aukera gehiago duzu. Kaxa bati atea irekitzea da.

I. KEREJETA. Huntington eritasuna adibidez. Badakigu genetikoki transmititzen dela eta badakigu non dagoen finkatuta. Gaur egun, eritasun hau duen bikoteak erabaki dezake haurra izatea eta berak gaitza ez garatzea. Orain arte halako bikoteei seme-alabarik ez edukitzea aholkatzen zitzaien. Gaur egun, eramailea den bikoteak in vitro ernalketa egin dezake eta gaitza hor bukatzen da.

B. ERKIZIA. Hemen akatsa egiten ari gara denbora guztian. Buruko gaitzez hitz egiten ari gara, baina ez dira burukoak, pertsonarenak baizik.
I. KEREJETA. Hala da, bestela neurologoak izango ginateke. Lehengai berdina dugu, baina beraiek alor batzuk lantzen dituzte, gu baino sistematikoagoak dira, eta guk beste alor batzuk lantzen ditugu, emozioak eta abar. Horiek burmuinean sortzen dira, baina ez dira botikarekin bakarrik oztopatzen.

A. ARBURUA. Gauza bera gertatzen da psikiatra eta psikologoekin.

I. KEREJETA. Gu medikuak gara, botikak ematen ditugu, era bateko ezagupenak ditugu eta psikologoek beste era batekoak.

B. ERKIZIA. Azken urteetako joera psikiatria medikuntzan barneratzea izan da. Agian beste paradigma bat etorriko da, ez duena medikuntzan sartuko.

I. KEREJETA. Nik ospitalean lan egiten dut, ZIU unitatean eta gure lanaren kontzeptua honakoa da: gaixoa bere etxetik kanpo geroz eta denbora gutxiago egon, hobe. Nire helburua alta ematea da. Baldintza da ahalik eta modu hoberenean itzultzea gaixoa etxera, eta ahalik eta lasterren ere bai, bai berarengatik eta bai familiarengatik. Gaixoa erietxean izatea estres handia da eta sufrimendu izugarria, bere ingurunetik, bere lagunengandik, lanetik apartatua egotea. Ahalik eta lasterren etxera itzultzeko, botikak lan handia egiten du. Nik tratamendu farmakologikoa eta heziketa uztartzen ditut, esplikatu zergatik erabiliko dugun tratamendu hori, ze onura ekarriko dizkion. Badago beste gauza batzuk egiten dituen jendea, baina horrek gaixoaren egonaldia luzatzen du eta nire galdera da, zergatik egin erietxean, kalean egiteko aukera badu, etxetik gertu.

A. ARBURUA. Osasun publikoak ez du aukera ematen psikoterapia egiteko, Nafarroan behintzat. Eskizofreniarekin joanez gero, psikiatrek ez dute eskaintzen psikoterapiarik, medikazioa bakarrik. Biak beharrezkoak dira eta Imanolek zioen bezala, gaixoaren eta familiaren heziketa beharrezkoa da. Horrek denbora eta diru aunitz eskatzen du eta gaur egun ez dago baliabiderik hori egiteko.

I. KEREJETA. Gaixo kronikoek jakin behar dute zer duten, euren kexak azaldu ahal izateko. Behartuta ospitaleratu behar bada, ni epailea eta gaixoarekin biltzen naiz guztiaz hitz egiteko. Derrigorrez etorritako gaixoak esaten badizu berak lehenbailehen alde egin behar duela eta zuk ere gauza bera nahi duzula entzuten badu eta zure lana horretara zuzenduta dagoela ikusten badu, eskertzen du. Inplikazio pertsonala oso garrantzitsua da.

B. ERKIZIA. Psikofarmakologiarekin bi gauza kontrajarri gertatzen dira. Benetan behar dutenek askotan ez dute hartu nahi. Eta lehen lana da psikoterapiaren bidez konbentzitzea. Egokiena psikoterapia edo terapia kognitiboa jarraitzea duten kasuek ordea, gehiegi jotzen dute farmakoetara, zeren farmakoak lasaitu egiten ditu. Gauzak errazten dituzte farmakoek, baina menpekotasuna ere sortzen dute. Jendeak askotan ezin die arazoei aurre egin eta joaten da psikiatrarengana eta esaten dio arazo bat duela eta eskatzen dio terapia egiteko. Terapiek ez dituzte arazoak kentzen, autokritikaren bidez arazoei aurre egiten laguntzen dute gehienez. Eta kasu horietan egin beharreko lana da gaixo horiek despsikiatrizatzea eta lan pedagogikoa. Etortzen den jende asko soluzioen eske dator eta "ez didazu ezer konpondu" diote. Kontua da haiek konpondu behar dutela.

I. KEREJETA. Nik askotan diot ez naizela problemologo bat, nik ez dut soluziorik ematen, jendeari bere egoera aldatzeko gai izan dadin laguntzen diot.

B. ERKIZIA. Plano kontzienteaz hitz egin dugu, baina plano inkontzientea ere hor dago eta horretara iristeko teknika bereziak behar dira.

I. KEREJETA. Eta denbora. Jendeak uste du psikologo eta psikiatrarengana solasaldi bat izatera doala. Eta psikoterapia tratamendu bat da, hainbat teknika aplikatzea.

B. ERKIZIA. Psikoterapia psikeari zuzendutako metodoa da eta hori gauzatzeko ezinbesteko baldintzak bi pertsonen arteko harremana, sendagilea edo psikologoa, pazientea eta haien arteko hitza dira.

A. BARANDIARAN. Eta gorputza.

B. ERKIZIA. Jakina, edozein adierazle: hitza, hitzaurrekoa, imintzioak...

A. BARANDIARAN. Terapeuta bera izaten da ona eta ez egiten duen terapia edo formulatzen duen teknika. Bera da lehenengo erreminta.

I. KEREJETA. Gaixo guztiei ere ezin zaie teknika berbera aplikatu.

I. KEREJETA. Gaur egungo botikak indartsuagoak dira, selektiboagoak eta bigarren mailako ondorio arinagoak sortzen dituzte. Beti izan ditugu botika onak; gutxi, baina onak. Baina haien ondorioak oso gogorrak izaten ziren. Gaur egun ez dira erabiltzen, esaterako, antipsikotikoak. Gaur egun badirudi gaixoak ez daudela hain parkinsonizatuak ezta hain apalduak ere, baina beste ondorio batzuk dituzte eta horiek ere kontrolatu behar dira. Ondorio hauen profila ordea, hobea da, eta beste era batean landu daitezke. Horrela lortzen duzu gaixoak beste mota bateko lotura izan dezan tratamenduarekin, eta sintomak ahituta daudenean, beste gauza batzuk proba ditzakezu berarekin. Eskizofrenikoarekin, adibidez, ahotsak entzuten ari den bitartean edo eldarnioak dituen bitartean, ezin duzu logika erabili. Behin hori guztia kontrolatuta, hasten da lana, eta normalean medikamentuen kopurua jaitsi dezakezu epe ertainean. Gaitz kronikoetan tratamendua betirako da, baina medikamentu kopurua gero eta baxuagoa da. Gainera, gaur egungo botikak egunean behin hartzekoak dira, eta ez, adibidez, egunean hiru aldiz. Horrela, gaixoak ez du hartzea ahazten eta emaitza hobea da. Normalean gainera, lotara joan aurretik hartzen dutenez, logalea sortzen badute, hori lo egiteko garaian azaltzen da, eta ez beste momentu batean.

B. ERKIZIA. Medikamentuen bitartez psikosia edo eskizofrenia duten gure gaixo gehienek gizartean iraun dezakete. Bestalde, medikamentuek gaixo horien bizi kalitatea neurri handi samarrean hobetu dute. Beste gaixo motetan, arinetan, medikamentuek tratamenduak asko erraztu dituzte, eta ez dute hainbeste logura ematen. Bizitza erabat normala, erreparo guztiekin, egin dezakete: gidatu, alkohol pixka bat edan...

I. KEREJETA. Nik hori ez diet esaten.

B. ERKIZIA. Gauza atsegingarria kentzea ere... Lehengo antidepresiboak alkoholarekin erabat kontrajarrita zeuden. Oraingoak ez.
Antidepresiboa tratamendu psikologikoarekin batera ipini behar da, benetako eragina eduki dezan. Gaixoa motibatzen bada eta saiatzen bagara pertsona horri zer arraio gertatzen ari zaion jakiten, medikamentu horrek askoz hobeto egiten du lan. Eta ez da plazebo efektua bakarrik, baizik eta efektu kimikoa, efektu farmakologikoa.

A. ARBURUA. Nik ikusten dudana da sintoma positiboak deitzen direnak, haluzinazioak eta paranoiak, hagitz ongi kentzen dituztela, baina sintoma negatiboak, pixka bat apalduta edo gogorik gabe egotea, esaterako, ez dituztela kentzen.

B. ERKIZIA. Eskizofreniaren mamia sintoma ezkorrak dira. Eldarnioak eta haluzinazioak berehalaxe menderatzen dira. Horiek ez dira eskizofreniaren sintoma primarioak, nahiz eta aurrena agertu. Eskizofrenian benetako sintomak sintoma ezkorrak dira.

I. KEREJETA. Bai, hondamen kognitiboa, borondate falta, iniziatiba eza... horrek denak badauka zerikusirik gaitzaren joerarekin. Gaitza gero eta garatuago egon, orduan eta okerragoa da.

A. ARBURUA. Goiz antzematea garrantzitsua da...

B. ERKIZIA. Beste eztabaida bat ere badago. Pertsona batek eldarnioa edo haluzinazioa baldin badauka, kognitiboki bizirik dago. Hori kentzen zaion neurrian, etortzen dira beste aldeko faktoreak. Orduan eztabaida izan liteke ea komeni den kentzea edo ez.

I. KEREJETA. Komeni, beti komeni da, baina arriskua dago.

B. ERKIZIA. Erakutsi beharko zaio sintoma horiekin bizitzen. Hala gainbehera kognitiboa txikiagoa izango litzateke.

A. ARBURUA. Ona litzateke jakinaraztea lehenbailehen tratatuz gero, posible dela krisi gutxiago izatea eta beraz, kroni bihurtzeko arriskua txikiagoa izango da.

I. KEREJETA. Sintomak gero eta nabarmenagoak badira, pronostikoa hobea izango da.

B. ERKIZIA. Eta berarekin sintoma horiek baloratzera iristen bazara, bidea egina dago.

A. ARBURUA. Psikiatra batek esan zidanez, kasu txarrenak dira tratatu gabe bi, hiru edo bost urte igarotzen dituztenak. Lehenbiziko krisitik tratatuz gero, gaixotasunak ez du zertan kroniko bihurtu.

I. KEREJETA. Pentsatu gaur egun ze katatonia gutxi ikusten ditugun. Nik aspaldi bat ikusi nuen, eskizofreniko baten azkeneko pausoa zen, urtetan tratamendurik gabe egondakoa. Pertsona hori egon zen urtetan baserri bateko gela batean, eta katatoniko hutsa bihurtu zen. Baina horrelako kasuak ez dira jada ikusten.

B. ERKIZIA. Benetako katatonia baino gehiago motoreko ezaugarriak dituen psikosia agertzen da gaur egun. Hori parekatuko litzateke antzina ezagutu genituen katatoniekin.

I. KEREJETA. Orain dela bi urte katatonia kasu bat izan nuen. Neska gazte bat kanpora joan zen ikastera, eta Ingalaterratik ekarri behar izan zuten azkenean. Bi urte pasa ondoren, hor zegoen geldirik, malgutasuna erabat galduta. Oso pronostiko txarra zuen.

A. BARANDIARAN. Osasun publikoan psikologoak gaizki kontsideratuta daude...

A. ARBURUA. Azkenaldian mobilizazio ugari egin da ez gaituztelako sanitarioak kontsideratzen. Orain MIR egitea da aukera bakarra, medikuek egiten duten bezala. Ni saiatu naiz lau alditan, baina ez dut lortu.

I. KEREJETA. Ez al duzu baliozkotzeko biderik?

A. ARBURUA. Ez, ez baduzu hamar urte edo gehiagoko esperientziarik, ezin duzu. Kliniko izateko aukera bakarra da azterketa hori gainditzea eta bi urte psikologo egoiliar moduan aritzea.

A. BARANDIARAN. Baina oso plaza gutxi dago.

A. ARBURUA. Espainian 60-70 inguru daude.

A. BARANDIARAN. Bai, nik uste dut hori geure gremioaren egoeraren isla dela. Gure gremioa insolidarioena dela esango nuke, dudarik gabe. Eta aldi berean, medikuen botere statusa ere hor dago.

B. ERKIZIA. Nik ez dut medikuntza defendatu nahi, baina psikiatra medikuntzaren ereduan sartuta dago. Mediku batek sei urteko lizentziatura egiten du eta gero espezializatu nahi baldin badu, espezialitatea lauzpabost urtetan egin behar du. Orduan, psikologo batek medikuntzan sartu nahi badu, medikuntzako bidea jarraitu behar du nolabait.

A. BARANDIARAN. Baina hori tranpa da, Donostiako Psikologia Fakultatean ehundik gora lizentziatzen dira urtero eta horientzat plaza bakarra dago hemen. Eta zertara joaten dira bada? Normalean psikologia klinikoa egitera.

A. ARBURUA. Espainiako Estatu guztian 70 plaza bakarrik egotea lotsagarria iruditzen zait.

I. KEREJETA. Plazak oso gutxi ugarituko dira. Kontua da nola hezi pertsona bat lan egiteko oso aukera gutxi baldin baditu. Zintzoak izan gaitezke eta urtero bospasei psikologo berri hartu eta formazioa eman... Hala ere, nire ustez psikologo klinikoak zentzua du sare publikoan.

A. ARBURUA. Baina esperientzia izan behar duzu, eta ez baduzu...

A. BARANDIARAN. Arlo pribatuan ere ez dituzte nahi. Nik uste dut botere kontua dela.

B. ARBURUA. Arlo pribatuan lan egiten duen psikologo batek esan zidan orain gutxi »eta hogei urte bederen badaramatza lanean» orain dela bost urte baliozkotzea eskatu zuela eta ez zuela lortu.

b. ERKIZIA. Sareko denak baliozkotu zituzten orain dela pare bat urte.

I. KEREJETA. Denak ez, batzuk. Ez daude psikiatra nahiko sarean. Eta hala ere Gipuzkoan psikiatria plaza bakarra ateratzen da. Ospitalean, urtean zehar lau bat izaten ditugu espezialitatea egiten, lehenengo urtekoa, bigarren urtekoa, hirugarren urtekoa eta laugarren urtekoa. Baina bat bakarra da egoiliarra. Gauzak horrela, arazoa da zertarako hezi behar den profesional bat gaur egun.

A. BARANDIARAN. Baina behar dira.

B. ERKIZIA. Gaurko ikasleek ez dute horrelakorik ikasi nahi. Nire semeak dio nire postuaren baliokidea lortzeko hamabi urtetan egon behar duela prestatzen, eta ez du nahi.

I. KEREJETA. Bai, gaur egun ez dago medikurik.

B. ERKIZIA. Sei urte medikuntza, gero espezialitatea egin... pentsa, hogeita hamar urtera arte hor. Eredua txarra da.

A. BARANDIARAN. Bestelako bideak jartzen badituzu espezialitatea egiteko, posible da. Bestalde, gogoratzen dut nire lankide psikiatra bat gonbidatuta egoten zela ez dakit noiz Donostiako Maria Cristina Hotelera gaua pasatzera, San Diegora ez dakit zein kongresura... Dirua mugitzen da hor. Horrek islatzen du nolako egoera dugun gure profesioan, zeuen (psikiatren) gremioarekin alderatuta.

B. ERKIZIA. Psikiatrian duela hamar urtetik hona da hori horrela. Ordura arte, medikamentu berririk ez baitzegoen. Niri hogei urtetan inork ez dit ezer eskaini, eta azken urtetan asko, eta ezetz esan behar.

B. ERKIZIA. Eskerrak egiten duten. Orain dela hamar urtera arte ez zuten ezer egiten. Orain ikasi dute zenbait koadro tratatzen eta ondo tratatzen dituzte gehienek. Behintzat askoz ere paziente gutxiago etortzen zaizkigu hortik.

I. KEREJETA. Osasun publikorako sarrera herriko medikuak edo lehen mailako arretako medikuak izan behar du. Eta bera trebea bada, eta hezita badago, primeran.

A. ARBURUA. Batzuei alderantzizkoa aditu diet, kexu dira espezialitate pila bat eskatzen dietelako.

A. ERKIZIA. Psikiatria medikuntzako espezialitate bat gehiago da eta, bertan, beste espezialitate guztietan bezala, bide berria ireki nahi dute, gaixoak familiako medikutik atera eta bertara itzuli daitezen.

A. ARBURUA. Jarraipena egin diezaion, alegia.

I. KEREJETA. Eta ez bakarrik medikuak, hemen Gipuzkoan egon da esperientzi nahiko polita, non ondo hezitako erizainek hainbat gaitz kroniko taldeka tratatu dituzten. Nire ustez arreta primarioa »bai medikuak, bai erizainak» da beti medikuntzako erregea, eta hala izan behar du. Azken finean, komunitateko psikiatria hori da: gizarteak dituen baliabide gehienak erabiltzea, osasun mentala hobetzeko. Haiek erabakitzen dute zein paziente bideratu maila espezializatuagoetara eta zein ez. Eta nik behintzat konfiantza dut beraiengan.

A. ARBURUA. Filtro lana egiten dute.

B. ERKIZIA. Kontuan hartu behar da jende askok harreman oso ona duela bere familia medikuarekin.

I. KEREJETA. Jendea erosoago sentitzen da anbulategiko itxaron gelan, osasun mentaleko zentroko itxaron gelan baino. Estigmak hor jarraitzen du eta badago jendea urduritasun arazoak dituena eta ez duena atsegin osasun mentaleko zentrora joatea. Gainera hori beste maila batean konpondu daiteke.

B. ERKIZIA. Gaitz larriak tratatzeko behintzat, tarteko baliabideak beharko lirateke. Badakigu gaitz kronikoak direla, eta nolabait laguntza eman diezaiekegula gutxi gorabehera gizartera egokitzeko. Baina horretarako tresnak eta baliabideak behar ditugu. Beste gaitzak, orain familia medikuek tratatzen dituztenak, gure sarean hobeto tratatu daitezke. Baina horretarako denbora behar da eta giza errekurtsoak. Eta egia da hor pixka bat saturatuta gaudela. Ni gogoratzen naiz, hasi ginenean, goiz partean gehienez hamar paziente ikusten genituela. Orain agian hamabost edo hogei. Lehen esan dugu umeei denbora eskaini behar zaiela, bada gaixoei ere bai. Eta denbora gehiago eskaintzeko baliabideak behar dira, langile gehiago, baina langile gehiago hartzeko aukera oraingoz itxita dago.

I. KEREJETA. Entzumenak asko galtzen du, pazientea ateratzean atzetik beste bat zain baduzu. Entzuteko denbora eta jarrera ere behar duzu.

A. BARANDIARAN. Presiopean, estresatua egoten da psikiatra bera.

I. KEREJETA. Eta ez du konponbide errazik.

A. ARBURUA. Nafarroan aurreproiektu bat ikusi ahal izan dut duela gutxi. Eta bertan Nafarroako Gizarte Ongizate Institututik biztanle kopuruaren arabera diseinatu dute zentroen banaketa. 100.000 biztanletik goiti zentro bat jartzen dute, adibidez. Nire eremuan, esaterako, Iruñetik Agoitz, Itoiz eta Zaraitzurekin lotzen dute gure eskualdea, eta denentzako hogei plazako zentro bat egongo da. Gure eremuan eguneko zentro bakarra jarriko dute. Noski, Aezkoan zentrorik gabe geratuko dira. Ez dakit noraino dagoen ondo hori egitea biztanle kopuruari soilik begiratuta. Hartu beharko lituzkete kontuan osasun zentroak, gizarte zerbitzuak... pixka bat denekin hitz eginda egin beharko lukete.

B. ERKIZIA. Teorian bai, onartzen da gizartekoak direla. Baina praktikan, baztertuta jarraitzen dute. Zati batean behintzat, psikofarmaziari esker, euren bizitza kalitatea hobetu da. Batzuek badaukate tailer terapeutikoa edo eguneko zentroa, eta hor ondo egoten dira, baina etxera itzultzen direnean ez dira aterako beste gazteekin tabernetara, ez dira kiroldegira joango... Salbuespenak ere izaten dira, baina praktikan estigmak izaten jarraitzen dute, nahiz eta teorian denok oso progreak, oso modernoak eta oso demokratak garen.

I. KEREJETA. Gaixoen senideen elkarteak lan handia egiten ari dira. Eskertu behar zaie sortu dituzten klubak, pisu babestuak... Ez dira agian mundu honetako onenak, baina lan handia egin dute.

B. ERKIZIA. Bai, baina egiten diren gauzak haientzako bakarrik dira. Aparte uzten ari gara.

I. KEREJETA. Bai, ez da helburua, baina... Badago jendea proiektu babestuetatik irten eta proiektu normaletan integratu dena.

A. ARBURUA. Zenbat?

I. KEREJETA. Gutxi dira, baina posible da. Ez bagina saiatuko horiekin ere, ez genuke ezer lortuko.

B. ERKIZIA. Adibidez, guk gure zentrotik hogeita bost dauzkagu lan babestuetan. Beste ehun eta berrogeita hamarretik agian hogeita hamar bat lan normaletan ari dira, enpresa handietan. Baina bada beste kopuru handi bat beti hor dagoena, bazterrean.

A. ARBURUA. Oraindik nahiko baztertuak daude, eta nire eremuan gehiago, ez daudelako hirian eta ez daudelako zerbitzu nahiko. Bakarrik daude. Baztertuak daude eta etxean daude, familiarekin, eta hilean behin joaten dira psikiatrarengana.

I. KEREJETA. Estigma horrek jarraitzen du. Adibidez, badago gure gaixoak arriskutsuak diren irudia. Zoritxarrez, eskizofrenikoak zerbait egiten duenean, egunkarian lau orritara agertzen da. Baina egunero badago normaltzat hartzen den beste makina bat albiste: tipo bat emaztea jotzen duena, haurra jipoitzen duena... eta hori laburrean agertu ohi da. Eskizofrenikoak eraso egiten badu, hor morboa dago, horrek saldu egiten du, eta horrek izugarrizko kaltea egiten dio gure gaixoari. Eta gure gaixoak populazio normala baino mantsoagoak dira. Populazio normalak egiten dituen erasoen kopurua askoz handiagoa da eskizofrenikoek egiten dituztenena baino. Eta eraso egiten dutenak, gainera, tratamenduan ez daudenak dira. Zoritxarrez, Madrileko La Concepcióneko kasuaren modukoak, tratamendurik gabeko gaixoen erasoak, oso zabal jorratzen dira komunikabideetan. Nik hilabete batez albiste honen jarraipena egin nuen egunkarietan. Erasoak egunero zeuden, baina horiek laburrean kontatuak, ez zuten morborik.
Bestalde, beti dago zalantza gaixoak hartu edo ez lanerako, integratu edo ez gure taldeetan...

A. ARBURUA. Berako neska bati ez diote uzten ostatura joaten kafe bat hartzera. Pentsa, nolakoa den gizartearen bazterketa.

A. BARANDIARAN. Hezkuntzan, pasatu zen integraziotik kontzeptu inklusibora, kasu honetan ere gizarte inklusiborako bidea beharko genuke egin. Desberdina den guztiak kristoren beldurra ematen digu oraindik, eta ez dugu erraz onartzen. Hori hemen eta hemendik kanpo gertatzen da.

I. KEREJETA. Gainera hemen muga gertu dugunez, jende piloa pasatzen da eta, askotan, hemen geratzen dira kanpoko gaixoak. Eta sarri, harremanetan jartzen zara bere osasun zerbitzuarekin berriro etxera eramateko, eta esaten dizute: "Oso agresiboa da! Ez dizue eraso?". Bada ez. Eta ez hori bakarrik, arazorik gabe joaten dira gizarte laguntzailearekin autoz porturaino, hegazkina hartzen dute...

B. ERKIZIA. Erasotzaile irudia dute, baina justu alderantzizkoa gertatzen da: norbait baldin bada erasotua gizarte honetan, beraiek dira. Alde guztietan baztertu, iraindu eta mespretxatzen dituzte. Egia da horrelako gaitza dutenei, adibidez, begiradarekin erasotzen badiezu, oso zaurituta sentitzen direla. Baina edozeini gertatzen zaio hori norbait begira-begira jartzen bazaio.

I. KEREJETA. Hori asteburuan bi koparekin edozeini gertatzen zaio...

B. ERKIZIA. Baina haiek begiradaren erasoa oso gaizki eramaten dute. Edo ezin duzu besterik gabe gaitz psikotikoa duen norbaitengana joan eta ukitu, bere intimitatean sartzen zarelako eta erasotua sentitzen delako.

I. KEREJETA. Gizarteak integratu bai, baina sailkatu egiten ditu gaixoak. Eta hauek integratzen ditu, baina B mailan.

B. ERKIZIA. Eta beste gauza bat ere egiten du gizarteak: gaixo horiek ez dira tontoak, eta tonto bezala, pailazo bezala, barregarri moduan tratatzen ditu. Eta justu-justu alderantzizkoa da: gehienak oso adimentsuak dira eta oso sentikorrak.

I. KEREJETA. Askotan zerbait berezia egiten dutenean, esaten zaie: "Zer, erotu zara berriro?". Eta horrelakoek min ematen dute.

B. ERKIZIA. Familian, gainera, ahulenak dira. Eurak dira gaitza dutenak eta familiako bekatariak.

I. KEREJETA. Elkartasunaren bidez. Ez dago ezer asmatu beharrik. Baina ez dakit zein kaxoitan gorde dugun hori dena, eta berreskuratu egin behar dugu. Gure gizartea eskuzabalagoa izango balitz, jende guztia hobeto egongo litzateke: osasuna hobe, osasuna pixka bat jota dagoenean pronostiko hobeak, jendea onartuago... baina gero eta gizabanakoago gara, eta badirudi bestea ez dela existitzen. Hori da gure zibilizazioaren kalte handia. Baina sistemak hori guztia oso ondo egin du: besteari eman, eta zu besteak daukanari begira jarri. Portaera batzuk saritzen ditu eta jende guztiak jarraitzen du sariaren bidea.

A. BARANDIARAN. Niretzat gizarte eredua aldatzea izango litzateke bidea, eta lehenengo gauza eredu politikoa, zeren gero eta okerrago gaude eta eskuindar baloreak ari dira ezartzen. Ezkerrera buelta eman behar da baloreetan, zuk, Imanol, aipatzen duzun zintzotasunaren ildo horretatik. Osasun mentala binkulazioaren kalitatearen menpe dago.

I. KEREJETA. Harremanak landu, harremanak bultzatu, taldeko gauzak egin, gauzak banatu, enpatia erakutsi... hori da bidea. Bat-batean arazo bat agertzen denean, jende guztia oso minduta dago horrekin, eta hortik aste betera desagertu egiten da eta arazo horrekin gaixoak eta bere familiak gelditzen dira, besterik ez, hau da, arazoa duena geratzen da horrekin.

A. ARBURUA. Komunikazioa behar da.

B. ERKIZIA. Nik askotan esaten dut ez dela posible gaur biharko partida jokatzea, eta gainera irabazita eduki nahi izatea. Gure paradoxa da ziurtasun bakarra daukagula: ez gaudela ezertaz ziur. Bihar zer gertatuko den ez dakigu, eta ezjakintasun hori eramaten jakitea da osasuna. Gakoa itxaroten jakitea da. Eta itxaroten ez dakigunez, larritasuna jasaten ere ez dakigu. Horregatik dator hainbeste jende psikiatrarengana esanez "larri nago, eta kendu iezadazu larritasuna". Ez dugu tokirik esperantzarako, eta esperantzarako lekurik ez badugu, larritasunarentzako ere ez. Eta osasun pertsonalaren gakoa hortxe dago niretzat.

A. BARANDIARAN. Horrekin burura etorri zait produktua barik prozesua gozatzea. Produktuaz ari naizenean, esan nahi dut emaitzaren gozamena oso mugatua dela.

I. KEREJETA. Blas, baina askotan biharko partida jokatua dago aurretik, eta gainera, badakigu edo baten batek badaki nor izango den irabazlea. Eta hori da arazoa, konpetentzia, bestearen gainetik edonola igarotzea. Hori esan duzunean, pentsatu dut, kontxo! Horrela izan beharko luke, baina askotan ez da.

A. BARANDIARAN. Zerbait lortzeko bidean inportanteena zerbait hori lortzea da gizarte honetan.

B. ERKIZIA. Gaur egun izugarrizko garrantzia ematen zaio asertibitateari, pertsona asertiboari, denetaz seguru dagoenari. Eta niretzat asertiboa da mundu honetan dagoen pertsonarik inseguroena. Zergatik? Ziurtasun eza ezin duelako soportatu.

I. KEREJETA. Baina asertiboa izatea gauzak azaltzeko gaitasuna izatea da. Nik asertibitatea jende askori gomendatzen diot, zeren asertiboa ez bazara eta isiltzen bazara, azkenean lehertzen zara, eta dena gaizki botatzen duzu, espresio txarrekin, ez duzu ezer konpontzen, etsaiak egiten dituzu... Ez da posible gauzak hobetzea ez badira gauzak azaltzen edo modu ezegokian azaltzen badira. Nire mezua "asertiboa izan, gauzak azaldu" da askotan. Guztioi kosta egiten zaigu, esango dugunak susmoak edo zalantzak sortuko dituelako, baina esan behar da beti errespetu osoz: "Niri iruditzen zait", "Ez bazaizu axola"... eta horrelako formulak erabiliz. Horrek gauzak eta harremanak errazten ditu. Zoritxarrez asertibitate gutxi dago eta gehiago erabiltzen dira "Hau horrela da", "Beste hori biharko" bezalako moduak, eta zergatik? "Nik agintzen dudalako". Nire asertibitate kontzeptua beste hori da. Segurua ez, beti seguru dagoen pertsona hori nartzisoa da.

A. ARBURUA. Gizarteak eramaten gaitu sarri gauzak lortzea helburu izatera. Eta ez badituzu lortzen frustrazioa sortzen dizu, gaizki sentitzen zara eta pastillak behar dituzu. Landu behar dugun ideia da bidea egin behar dela, esperientziak behar direla, onak eta txarrak. Gauza batzuk lortzen direla eta besteak ez, baina momentuak probestu behar ditugula. +