Andoni Egañaren sormen tantoak

  • Sortzailearen eskuko-minak, bertsolaritzak egin dituen jokaldi estrategikoak, eta beste hamaika gantxo, jokaldi denak ikusiak uste zituenarentzat.

2021eko uztailaren 20an

Bertsolaritza barrutik eta larrutik ezagutu nahi duenak «ideiategi» brilantea du maisuaren eskutik. Liburuak ematen dituen pistak garatzea eta aplikatzea norberaren lana da, bertso eskolako ikasleena, ikerlariena... Egañak azaltzen duenez: «Nik, liburuan izpi batzuk baino ez ditut jaurti. Izpi horietan edo beste batzuetan norbaitek jarri beharko du fokoa». Poetika, psikologia, antropologia, pedagogia, soziologia, ekonomia... mila arlo dira bertsolaritza igurzten dutenak. Liburuko sarreran aitortzen duenez, «norbaitek, albo-alorretatik, bertsogintzak zer eskain diezaiokeen ikertzen hasi nahi balu gonbitea luzatzen ahalegindu naiz».

Gantxoa

Bertsolaritza horren zabaldua izanik, truko denak ikusi dizkiola pentsa dezake euskalzaleak, baina oso gutxi daude garatuta bertsolaritzak eskaintzen dituen baliabideak. Egañak, bertsolaritzaren barruko hamaika korapilo azaltzeaz gain, bertsolaritzak aztergai dituen gaiak eta beste eremuetan aplikatzeko modukoak dituen balioak ere azaltzen ditu liburuan. Hona hemen batzuk:
Ahozko komunikazioan trebatzeko, aparteko eskola da bertsolaritza: «Egungo hezkuntza-sistemaren gabezia zenbait berdintzeko moduko ikasgaiak beregana ditzake bertso-eskolara edo bertso-udalekuetara doan gaztetxoak. Jarioa hobetuko du eta jarioari diskurtsoaren baliabideak erantsi behar zaizkiola sumatzen hasiko da, jendaurrean lotsatu gabe kantatzen eta hitz egiten ikas dezake, argudioak asmatzen ikasiko du eta aurkariarenak desegiten, zein esamodu diren eraginkor eta zein ez den antzemango du makalagatik, gorpuz-mugimenduen garrantziaz jabetuko da...» azaltzen du liburuan.

Diskurtsoak sortzen ikasteak komunikabideetan lan egiteko tresnak ematen ditu: «Bertsolaria ohitua dago denbora laburrean edozein ideia formulatzen, edertzen eta jaurkitzen. Azken batean, zenbateko aldea dago ba, egunkarirako zutabe, irratirako kolaborazio eta hiru bertsoko sorta baten artean?».

Memoria lantzea da beste balio bat, eta bertsoak zaharretxeetan ariketa gisa landu behar direla proposatzen du txapeldunak liburuan: «Sortzeko gai direnek sor ditzatela hobetoxeago ala okerxeago. Ez direnek ikasi eta buruan gorde, gero kantatzeko. Alde ederreko motibazioa litzateke aiton-amonentzat, gaztaroan ikasi zituzten pasadizoak berriz gogora ekartzea, biribil, karratu, hiruki... ezer esaten ez dieten sekuentziak ikasten ibili ordez».

Eta bertsotan aritzeak jarrera bat erakusten duela ere azaltzen du: «Hitza hitzari, ziria ziriari, argudioa argudioari... baina elkarrentzako lanean» aritzen dira oholtza gainean bertsolariak, elkar haustera joanez gero, ez dela emaitza onik lortzen ikasita daudelako. Oholtzaz kanpoko lanetarako, «akaso, plazako ibiliak geuk uste baino gehiago irakatsi izan digu» ondorioztatzen du Egañak. Lasarteko bertso eskolara joan zeneko kontakizuna ere horren adibide da: «Ikastaroa amaitzearekin lagunarteko afaria egitera joan ginen. Gogoan dut Gregorio Ordóñez hil zuten eguna zela. Afalondoan, bertsotan egin genuen, jolasean; gero ordea, isilune batean, atentatuaren gaia atera zen. Miresgarria gertatu zitzaidan, gaia ateratzeko ausardia lehenik eta batzuen eta besteen argudiatu eta eztabaidatzeko modua gero. Esaten eta entzuten ohitutako jendea zen. Entzuten eta erantzuten zaildua. 10/8ko neurrian bakoitzak bere ametsak zenbateraino beteko zituen ez nekien orduan; bertso-eskolaren ibilian izugarri ikasi zutela ez neukan zalantza izpirik ordea».

Txokoan

Ibon Sarasolak egin zizkion zuzenketak liburuari eta harrituta geratu omen zen bertsolaritzaren barruko hainbeste gogoetarekin. Egañak erantzun duenez, «ni ere harritu egiten nau oso hurbileko pertsonek, bertsolaritza beti oso gertuan izan dutenek, bat-batean deskubrimendua egiteak. Harritu eta harrotu egiten nau, neurri batean, maisu-maistrek bertsolaritza hezkuntzarako tresna izan daitekeela sinesteak, kultur munduko jendeak betiberdin, betiaxal, erdi-fraide ez garela ari onartzeak».

Etxekoa izaten da, noski, bertan duenaz jabetzen azkena. Zentzu horretan, duela pare bat urte Jon Sarasua, Joxerra Garzia eta hiruek, lau hizkuntzatan argitaratu zuten liburua du gogoan Egañak: «Bi helburu genituen nagusiki: kanpoko ikertzaileei eta inprobisatzaileei gurearen berri ematea batetik. Eta bestetik, gure inguruko bertsozale ez zirenei egiten genuena kontatzea. Uste dut lehenengo helburua lortzetik hurbilago ibili ginela bigarrenetik baino. Urrutietara lehenago iritsi ginen, bertara baino». Kulturaren muineko batzuek ondo jabetu gabe bertsolaritzaren balioaz, eta politikariek apustu sendorik egiten al dute bertsolaritza iraunarazteko? Egañaren hitzetan, «izen handikoen artean, batzuk badira bertsozale bertsozaleak ere: Sabin, Tasio, Imanol, Xabier... Agintariak orohar ez du kultura, ez lehengai eta ez lehen gaia. Eta bertsolaritza ere ez, jakina. Bertsolaritza ez omen dago Kulturaren Euskal Planean. Ez dakit. Ez dut irakurri. Nahiago nuke balego... eta irakurria baneuka. Iritzia eskatu izan baligute denboraz eta artez, uste dut gure ekarpena egiteko arazorik ez genukeela izango».

Sakez egindakoak

- «Buruz goitik beheraino egindako bertsoan, silaba batek huts egitea aski da bertsoa bera goitik behera amiltzeko. (...) egina ahaztu egin daiteke eta egiten ari zarena ez».

- «Ernetasuna da bertsolaria bertsolari egiten duena. (...) Bertsolaria zer entzungo egongo da beti, esamolderen bat, hitzen bat, arrazoiren bat... bere almazenean sartu eta han pilatzeko».

- «Prestatu beharra dagoela inork ez dizu ukatuko. Inork ez daki, ordea, bertsogintzarako nola prestatu».

- «(Bertsolariak) Ez du hasi behar bat-batean argi adierazteko gai ez dena esaten. Eta ez du hasi behar bat-batean ulertuko ez diotena esaten ere».

- «(...) errimatu, neurtu eta kantatzeaz gain zerbait aurkitzen ez duenak nekez eutsiko dio bertso-lanari. Zerbait horri deitu nahi duzuena: kultur-proiektua, nazio ikuspegia, lagunartea, txaloa, soldata... Seguraski denetik pixka bat izango da».

- «Zabarrak gara bertsolariak gure 'obra'-ri dagokionez. Zahartzera hasten gara bilduma-liburu bat osatu nahirik. Orduan jabetuko gara, damutuko, gure utzikeriak bat-bateko bertso on asko utzi duela galtzera».

- «Idatzizko kultur moldeak gehiegi moldatu gaitu. Lokailuek larregi lotzen gaituzte. Ez dakigu bi esaldi bata besteari eransten, tartean 'eta', 'baina', 'nahiz eta' eta gainerako lokailurik gabe».

- «Bertsogintza autokonfidantza ariketa da. (...) Probatu, arriskatu, jauzi egin... Hori da inprobisatzea».

- «Amorrazioa ematen du zenbaitsutan, kanturako gorputz-aldarte ona eta burua argi eduki eta ordu eta erdian, hurrenez hurren, txakurra, aingerua, agure tangazalea eta Amstrong-en txirrindaren plater handia izan beharrak».

- «Azken aldian koplak 'bertsolarizatu' egin ditugu, tamalez. (...) Kopla ez da jada lehen zatiaren eta bigarrenaren arteko lotura magikoak zituen testu-mota desberdin hura. Ez da natur aipamenak eta eskea txirikordatzen zituen kantua. Bihurtu dugu, bertso osoaren bertsio jibarizatu eta txatxua».

- «Kulturarteko Jardunak Euskal Herrian egin genituelarik Belodromoan adinakoxe emozioak pilatu zitzaizkidan barruan. (...)
Nik, guk, bizi duguna gehiagok ere, urrutietan baina gertu, bizi dutela frogatzean».

- «Nik neuk, doinu jakin batzuetan, nahita ere ez dezaket bertso txar-txarrik bota. Beste batzuetan bestera gertatzen zait: on-onik bota ezin».

- «Gero eta gai konplexuagoak eta gero eta ariketa bitxiagoak. (...)
Denetik eragin digute eta denetik egin izan dugu».

- -Agian Zuzenbide ikasketak egingo ditut- esan zidan lehengoan alabak.
-Badakizu orduan prestatzera nora joan behar duzun, ezta? (...) Bertso-eskolara!- eman nion harro epaia».

- «Bertso saioak planteatzeko beste modu bat ekarri ziguten telebista-kamerek. (...)
Saio pixkanakako, luze eta ongi txirikordatuak baino gehiago balio zuen bi-hiru bertsotan goia jotzeak. Haiek telebistaz emango zituzten... (...) Autozentsurari men egiten hasi ginen. Botatzen genuena ez zen ordu jakin batean eta lagunarte jakin batean geratuko».

- «Txapelketara puntuak eta postuak ahaztuta joan behar da. Nortasuna erakusteko grinaz eta mundua jatera. Txapelketa estu hartzen duena, estu hartuko du txapelketak».

- «Ikastetxeren batera hizketaldiren bat egitera joan eta (...) orain, Alberto Iñurrategi, Kirmen Uribe eta Igor Elorzari galdera bera egingo diote: 'Nola egiten da famoso?'».

- «Beti azkena pentsatzen dugu. Bertsoak beraz, zama azkenean darama. Bertsoa nola hobetu daitekeen formulatzen erraza da: pentsatzen den hori gora bidaliz. Eta konfiantza izanez, azken segundoan, errematetzat geneukan hura errematatzeko beste ateraldi edo zertzeladaren bat etorriko zaigula».

- «Zer esanik ez dagoenean alferrik saiatuko zara hutsa edertzen, Oteizak Oteiza».

Gehienak ez dira 22ra iritsi...
«Oso jarduera gogorra delako bertsolariona. Edozein garraiolariren lana egiten dugu, gutxienik. Zamatuta joan herri batera, han hustu eta bueltan etorri. Eta gero, hurrengo bidaiarako berriz zamatzearen lana norbere kabuz egin behar izaten da. Gainera, gure belaunaldiak hedabideak gainean eduki ditu. Eta horrek asko gastatzen du pertsona. Eta bestalde garraiobideak samurtu diren honetan, gogorragoa da herri batera joan eta bertan hiru egun ematea baino, egun batean hiru herritara iritsi ahal izatea, eta ondorioz, iritsi beharra».

Non jokatzen du bertsolaritzak?
«Herrigintzan partaide garela sentitu nahi nuke, gure txikian. Ez gara bertsotan ari 10/8 silaba egitea gustatzen zaigulako, errimen hotsak liluratzen gaituelako edo argudiaketa distiratsu baten bila. Horregatik bakarrik ez behintzat. Nahiz eta hori ahalik eta ongien egitetik letorkeen gure ekarpenik handiena. Baina badira sakonera handiagoko kontuak. Uste dut goldearoan eta galdearoan gabiltzala. Zer pintatzen du kulturak herrigintzan? Zer guk euskal kulturaren barruan? Gogoeta sasoia da. Ia hogei urte badaramatzagu Elkartean ere egin eta egin, eta egon eta egon».


Azkenak
2025-05-07 | Elhuyar
Biodibertsitate iluna neurtuta, giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela ikusi dute

Giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela eta ehunka kilometrotara ere irits daitekeela ondorioztatu dute biodibertsitatea neurtzeko ohikoa ez den metodo bat erabiliz. Biodibertsitate iluna neurtu dute: leku jakin batean bizi daitezkeen baina bizi ez diren espezieen... [+]


Bilobak zaintzeaz nekatuta amaitzen duten amona-aitonak

Hamar amona-aitonatik seik akituta bukatzen du, hainbat egunez bilobak zaindu eta gero, eta amona-aitonen %30ak dio haien bizitza pertsonalean eragiten duela biloben zaintzak. Frantziako Estatuko Hirugarren Adineko Behatokiaren datuak dira, Benjamin Muller kazetariak berriki... [+]


EHZ eta Hatortxu Rock jaialdiek bonu bateratu bat iragarri dute

Bi festibaletara joateko bonuak 150 euro balio ditu eta maiatzaren 6tik 19ra eskuratu daiteke. EHZ jaialdia ekainaren 27tik 29ra ospatuko dute Aberatzen eta azken Hatortxu Rocka Lakuntzan izango da, uztailaren 24tik 27ra.


Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak negoziazio mahaira deitu ditu sindikatuak ostegunerako eta proposamen “berria” iragarri du

Steilas, LAB, ELA eta CCOO sindikatuek deitutako greba astearen atarian dator Hezkuntza Sailaren mugimendua. Ostegunean bilduko dira sindikatuak eta Hezkuntza Saila, bertan ezagutaraziko du sailak proposamen zehatza, baina zenbait eduki aurreratu ditu asteartean Begoña... [+]


Langile bat hil da lan istripuan, Laudion

Langile bat hilik topatu dute astearte goizean Laudioko Bebidas Serrano enpresan. Osalanek adierazi du hipotesi nagusia gizonak bihotzeko bat izan duela dela. Istripu honetan hildakoarekin, 2025ean 19 langile hil dira jada lan istripuetan.


Ertzaintzaren eraso arrazista bat salatu dute Bilboko San Frantzisko kalean

Erasoa ile apaindegi batean egin zuen Poliziak iragan astean, Bilboko Kontseilu Sozialistak salatu duenez. Ile apaindegiko kamera baten irudiak zabaldu dituzte.


Merzek ez du eskuratu kantziler izateko gehiengo osoa Alemaniako Parlamentuan

CDU-CSUren eta SPDren arteko aliantzak 328 aulki baditu ere Bundestagen, 310 diputaturen babesa jaso du Merzek astearteko bozketan, gehiengoa lortzeko behar direnak baino sei gutxiago. Lehen aldia da Alemania errepublika federala denetik ez dela kantzilergai bat lehen bozkaketan... [+]


2025-05-06 | Estitxu Eizagirre
Amasa-Villabonako Udala Premier enpresarekin negoziatzen ari da Amasamendiko herri lurretan bi haize errota jartzeko baldintzak

Ander Goikoetxea Amasa-Villabonako zinegotzia da eta EH Bilduko Legebiltzarkidea. Premier ESPF Ipaz Haizea enpresak Amasamendin ezarri nahi dituen bi haize erroten orain arteko prozesua nola izan den azaldu du.


2025-05-06 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Haitz galdu batzuek baldintzatuko ote dute Asia Ekialdea?

Taiwan eta Japoniaren artean dauden Diaoyu edo Senkaku irlak hizpide izan dira berriro: Txinako kostazaintzako helikopteroek japoniar hegazkin koxkor bat uxatu zuten pasa den larunbatean irlen ingurutik “legez kanpo txinatar aire-espazioan” sartzeagatik. Bost... [+]


2025-05-06 | Antxeta Irratia
Irungo Lakaxita gaztetxeak pintaketa faxistak salatu ditu berriz

Joan den abenduan gaztetxeak pintaketa nazi-faxistak salatu zituen ere, eta oraingo honetan “Stop LGTBI”, “Fuera degenerados” edota “No os dejaremos dormir” bezalako mehatxuak izan dira asteburuan Lakaxitako hormetan azaldu diren mezuak, diana... [+]


23 eurodiputatuk Europar Batasunari eskatu diote esku hartzeko Askatasunaren Ontzidiaren alde

EBko diplomaziaburuari gutuna bidali diote lau talde parlamentarioko hainbat legebiltzarkidek, tartean EH Bildukoak. Oraindik nazioarteko uretan segitzen du Askasunaren Ontzidiak.


Errumaniako lehen ministroak dimisioa aurkeztu du, eskuin muturraren gorakadaren aurrean

Errumaniako presidentetzarako hauteskundeetan Simion eskuin muturreko hautagaiak lortu duen garaipenaren ondorioak azkar heldu dira. Marcel Ciolacu sozialdemokratak dimisioa eman du, ultraeskuinaren hazkundea geldiaraztea xede zuen gobernu koalizioak "jarraitzeko arrazoirik... [+]


Josebe Iturrioz Naizenen biltzarrean:
“Sarritan ikerketa objektu bezala tratatzen gaituzte trans pertsonak”

Naizenek I. Nazioarteko Biltzarra antolatu du haur eta gazte transexualitateaz hitz egiteko. Egitaraua maiatzak 5 eta 6 artean egin dute eta hitzaldiz josia izan da. Eztabaida eta hausnarketa bateraturako "espazioak sortzeko" ezagutza arlo ugaritan espezializatutako 400... [+]


Eguneraketa berriak daude