Erdi Aroko Done Jakue bideetan bizikletaz

Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Martxuta, Arruta-Sarrikota herrixkak igaro eta, abiagune izango dugun Erreitira eraman gaitu errepide estuak. Kale nagusia luzeran zeharkatu eta herri-gunetik aldenduta dagoen Santiago elizaren alboan utzi dugu autoa, Biduze ibaiertzean, Erdi Aroko zubi sarreraren ondoan.

Erreiti herrixka: XII. mendeko zubia eta errota

Agramondarren jatorrizko gotorlekuaren aurriak »edo geldikinak» Erreitin daude, herrixkara iritsi aitzin pasa dugun muinoaren kaskoan. Bertan bizi izan ziren Agramondarrak, harik eta XIV. mendean Bidaxuneko gaztelura joan ziren arte. Bai Erreiti (Viellenave-sur-Bidouze) eta bai Burgue (Bergouey), Agramondarren babesean XI. mendean sortutako herrixkak dira. 1360an zergarik gabeko merkatua ezarri zuten Burguen. 1973an Burgue, Erreiti eta Erango herrixkak elkartu egin ziren udala osatzeko, baina 1977an Erango banandu egin zen. Erreitiko Santiago eliza (Saint-Jacques-le-Majeur), pelegrinentzako ospitale izan zen. Izan ere, Compostelara daraman Done Jakue bideetako bat, bertatik igarotzen da, baita ondoren ezagutuko dugun Sordeko abadia zaharretik ere. Biduze zeharkatzen duen hiru uztaidun zubi ederra berriz, XII. mendeko lehen erdian aipatzen da lehen aldiz Sordeko abadiako liburu zahar batean. Peaje edo bidesariko zubi gisa agertzen da bertan. Zubipean, ezker ibaiertzean, oraindik ikus daitekeen harraska dago. Zubiaren beste ertzean aldiz, XII. mendearen lehen erdian eraikitako errota ikus daiteke, Agramondarrek eraikia Sordeko abadeentzat. XVII. mendean berritua, ziurrenik hauen esku egon zen XIX. mende hasiera arte.

Olorue ibaia zeharkatuta, Sordera

Bizikletaz jada, zubia zeharkatu eta kasko gainean dagoen Burguera igo gara, arin, aise, eguneko lehen muinoa baita. Atseden leku bat igaro dugu jarraian, harrobi handi bat utzi eskuinean, bigarren muino bati ekin eta maldan behera, Erangoko (Arancou) elizarekin egin dugu topo. Tours-etik datorren Done Jakue bidean kokatua hau ere, XIII. mendeko eraikin puska da. Iparralderantz jarraitu dugu, artasoro sail zabalen artean, Akamarre eta Bidaxunera daraman errepidera iritsi arte. Bertatik metro gutxi batzuk egin eta berriro herri arteko errepidea hartu dugu, auto gutxi dabilen horietakoa. Artasoroak ugari hemen ere, baita artaburuak pilatzeko eraikuntza bereziak ere. Les Cinq Cantons deitu bidegurutzea igaro eta Sordeko bidean jarraitu dugu, Euskal Herritik irten eta Landetako departamendura igaroz. Peyhorade eta Olorue lotzen dituen errepide nagusira irten gara, bertatik zati labur bat egin behar izan baitugu. Autobide gainetik igaro eta berehala eskuinera jo dugu, Sordera iritsi aurretik, Olorueko ibaia zeharkatu ahal izateko zubiaren bila.

Olorueren ibai-ertzetik, Bastidara

Sorde l'Abbaye-n »Landetako departamenduan kokatua», XI. mendeko abadia ikusgarriaren aurriak ikus daitezke, Olorue ibaiaren ertzean. Eliza bikaina eta Beneditarren monasterio izandakoaren aurriak dira aipagarri. Sordetik hegoaldera, Biarnoko Labastide Villefranche aldera abiatu gara, Olorue ibaiaren eskuin ibaiertzetik doan errepidean barrena. Itzuliko zatirik lauena izan dugu, erriberetan barrena baitoa errepidea. Pirinioetako gailur nagusiak urrutian zeruertza itxiz, baina gero eta gertuago nabari ditugu. Cassaber herrixka igaro eta Carresen eskuinera jo dugu, atzera Olorue ibaia eta lehengo errepide nagusia zeharkatu, eta herria kokatua dagoen muino kaskora igoko gaituen maldari ekin asmoz. Kilometro batzuk burutu ditugu dagoeneko eta nekea nabaritzen hasiak gara, baina iritsi ahal izan gara azkenean. Izenak dioen moduan, Labastide Villefranche Erdi Aroko bastida izan zen, Biarnoko bastida, hain zuzen. Herria inguratuz jada ez du harresirik, baina sarreran dorre itzelak zutik dirau oraindik.

Helmuga: Burgue

Kale lasai eta isilen artetik itzulia egin ondoren, herri irteerako bidegurutzean Burguerako norabidea hartuz, gaurko ibilbidearen azken zatiari ekin diogu. Azken muino bat gainditu beharra izan dugu, ondoren hasieran igarotako atsedenlekutik pasaz Burguera igo eta Biduze gaineko zubira iristeko.

Hautazko ibilbidea, Pausazakeko mugarrira: Biarno, Nafarroa Beherea eta Zuberoaren lotune

Proposatu ibilbidea laburra dela irudituz gero, jarraian mugarri zahar eta garrantzitsu baten bila abiatzeko beharrezko datuak emango ditugu. Pausazakeko mugarriaz ari gara, Biarnok, Nafarroa Behereak eta Zuberoak bat egiten duten gunean, 1395an jarritako mugarriaz, hain zuzen. Bastidatik Burguerako bidean topatu bidegurutzean ezkerrera jo behar dugu eta Lauhireko pentze belartsuen artetik Arbotira (Arbouet) lehenik eta Zobotara (Sussaute) ondoren daraman errepidea hartu. Zobotako eliza polit eta bakartia eskuinean utzi eta ipar-ekialderako norabidean doan errepide estutik joko dugu hiruzpalau kilometrotan gutxienez. Eskuinera jotzen duen bigarren bidexka harriztatua hartuko dugu, seinale horiez eta zuriez adierazitakoa. 500 metroren buruan bidexka estutuko da. Gaztainondo basotik arto alorrera irten eta lepo zabal batean egingo dugu topo Pausazak izen bitxia duen mugarri ezezagunarekin »138 metroko altueran». Mugarriak berak garbi asko idatzia duenez, 1395ean paratua, Biarnok, Nafarroa Behereak eta Zuberoak bat egiten dute mugarri zahar eta agurgarri honetan. Badirudi gainera, ingurumenak berak nolabait adierazi nahi duela hiru herrialdeen berezitasuna, izan ere, larrea Biarnon da, artasoroa Nafarroa Beherean, eta oihana, Zuberoan. Mugarri honetatik 300 metro ipar-mendebaldean bada beste mugarri zahar bat ere, 1547an eraikitakoa eta Biarno eta Nafarroa Beherearen arteko muga-lerroa zedarritzen duena.

Erreitira itzulera

Itzulera etorri bide beretik burutu daiteke, Zobotara lehenik eta Arbotira ondoren. Azken honetara iritsi baino metro gutxi batzuk lehenago, zubi batek lubaki sakona zeharkatzen du. Bertatik iragaiten zen duela zenbait urte arte, Autevielletik Donapaleura zihoan trenbide estuko trena. Trenbidea desagertu bada ere, bere ibilbidean utzitako horrelako aztarna ugari geratzen da oraindik. Gamue, Ilharre, Labetze eta Bizkaiko etxaldeetatik barrena, azken pedalkadak Biduzeren eskuin ibaiertzean doan errepidean emanaz Erreitiko zubira iritsiko gara.

Done Jakue bide ibilienak eta Sordeko abadia
Pirinioez hegoaldeko Done Jakue bideez asko entzun bada ere, bide hauen guztien abiapuntuak Pirinioez iparraldera daude. Halaber, Hegoaldean Santiagora iristeko gehien erabiltzen den bidea Orreagatik barrena datorrena izan arren, Frantzia eta Okzitaniako lurraldeetan lau dira gutxienez, Done Jakue bide ibilienak:

- Guztien artean Le Puy en Velay-tik datorrena da ezagunena, GR-65 deiturikoa. Aipatu hiritik abiatuta Conques, Cahors, Moissac, Aire sur l'Adour eta Biarnoko Nabarrenkoxetik igaro ondoren Euskal Herrian sartzen da, Zuberoako Ospitalepeatik barrena.

- Beste bide garrantzitsu batzuk Vezelay eta Tours-etik datozenak dira. Hiru hauek Nafarroa Behereko Oztibarren egiten dute bat, jarraian Donazaharretik Garazira, eta handik Orreagako portuetara abiatzeko.

- Hauez gain, badira beste bide garrantzitsu batzuk ere, hala nola, Probenza-ko Arlès-etik datorrena, Languedoc zeharkatu eta Oloruetik barrena Somportetik igarotzen dituena Pirinioak edo Loirako eskualdetik abiatu eta itsasertzetik datorrena, Baionatik Euskal Herrian sartuz.

- Aipatu moduan Paris edo Tours aldetik zetorren bideetako bat, eta bertan geldiune ezinbestekoa zen XI. mendeko Sordeko abadia beneditarra. Hondamendi eta harri pilaketa ugari pairatu izan ditu monasterioak, Gaztelak Nafarroa konkistatu zuenean, Albreteko Joana Nafarroako erregina zenean, Agramonteko dukeak sortutakoa eta frantses iraultzan eragindakoa. Egun, esku askotatik pasa ondoren, udala da abadiaren jabe eta eraberritze lanak abiatzeaz gain, museo bat prestatu dute bertan. Done Jakue bide hauxe da Erango eta Erreititik pasatzen dena.

Lauhire eta Lanneplaa, ardien neguko larre
Ezaguna da Erronkari eta Zaraitzuko bailaretako artzainek, uda partean ganadua goi larreetan bazkan eduki ostean, negua igarotzeko, abelbideetan barrena Bardeetara eramaten dutela artaldea. Antzinatik datorren ohitura da, oraindik gordetzen dena. Askorentzat arrotza izango da ordea, ondorengoa: Erroibarreko eta Aezkoako zenbait artzainek, nafar Pirinioetako soro garaietan uda igaro ostean, iparraldera, besteen artean Lauhire eta Lanneplaa inguruetara gidatzen zituzten beren artaldeak negu sasoian. Izan ere, eremu hauek XVII. mendera arte Nafarroako erresumarenak ziren, portuz haraindiko edo seigarren merindadeko lurrak, hain zuzen. Erdi Arotik edo lehenagotik datorren ohitura edo gertaera, egun erabat galdua dago, antza, izan ere, duela hogeita hamarren bat urte abiatu ziren Orbaitzetatik iparraldera azken artzainak eta dakigunez, egun ez da geratzen inguruotara artaldea eramaten duenik.


Azkenak
Udaletan euskara normalizatzeko dekretuaren zati handi bat baliogabe utzi du Espainiako Justiziak

Vox alderdi ultraeskuindarraren eskariz EAEko Auzitegi Nagusiak 2023ko irailean bertan behera utzitako artikuluak, baliogabeak direla berretsi du orain Espainiako Auzitegi Gorenak. Hizkuntza koofizialak daudenean haietako bat ezin dela "lehenetsi" eta "desorekak"... [+]


DIPCko presidente Pedro Miguel Etxenike Landiribar
“Zientzialaria izatea pribilegio bat da, eta horrek ardura bat dakar”

DIPCko bere bulegoan izan da elkarrizketa. Argazkilaria lanean hasi denean, arroparengatik desenkusatu da [kirol-jertse bat dauka jantzita]: “Ez nintzen gogoratzen elkarrizketa genuenik”. Baina Elhuyar aldizkariarentzako dela eta, gustura egingo omen du. Euskaraz... [+]


2025-07-17 | Sustatu
WeTransfer: erabilpen baldintza berri ez oso fidatzekoak

Hautsak harrotu ditu azken orduetan Interneten WeTransfer zerbitzu oso praktiko eta erabiliak iragarri dituen erabilpen baldintza berriek, abuztuan jarriko direnak indarrean. WeTransfer da oso fitxategi (edo fitxategi multzo) handiak bidaltzeko modu bat. Ez dira kabitzen e-posta... [+]


2025-07-17 | Gedar
Faxisten protestak porrot egin du Torre Pachecon: Polizia eta prentsa gehiago, manifestariak baino

Lintxamenduen ostean immigrazioaren aurka izan den lehen mobilizazio-saiakerak ez du jarraitzaile gehiegi erakarri, baina izu arrazistak hartu du herria.


Israelekiko harremanak mantentzearen alde egin du Europar Batasunak

Israelek Gazan eta Zisjordanian egindako giza eskubideen urraketak argi uzten dituen Kanpo Ekintzarako Europako Zerbitzuaren txostena esku artean, EBko Atzerri ministroek erabaki dute Israel-EB elkartze-akordioarekin berdin-berdin segitzea. EBren "ekintza-eza" ikusita,... [+]


Algortan izandako taldeko sexu-eraso baten ustezko egileetako bat atxilotzeko agindua eman dute

Getxoko 3. Instrukzio Epaitegiak atxilotze-agindua eman du 2023ko urrian Algortan jazotako talde sexu-eraso batean ustez parte hartu zuen egileetako baten aurka. Kasua sexu-eraso larri gisa sailkatu du magistratuak eta poliziari eskatu dio, gaztea aurkitzen dutenean, epaitegira... [+]


Sudango paramilitarrek asteburuan 300 zibil hil dituztela salatu dute, eta krisi humanitarioa areagotzen ari da

Giza eskubideen aldeko Sudango abokatu talde baten arabera, Sudan mendebaldeko hainbat herrixkari eraso egin zieten larunbatean eta igandean, eta zibilak tiroz hil edota bizirik erre zituzten, etxeetan giltzapetuta. UNICEFek salatu du Ipar Darfurgo 40.000 haur artatu zituztela... [+]


Delinkuentzia eta segurtasun eza, migratzaileak jipoitzeko aitzakia faltsuak

Jazarpen arrazistak eztanda egin du Espainiako Torre Pacheco herrian, Euskal Herrian ere ezagun zaizkigun diskurtsoak hauspotuta: immigrazioa lotzea delinkuentziaren, sexu-erasoen eta segurtasun faltaren gorakadari. Baina datuek frogatzen dute gezurra direla gorroto diskurtso... [+]


Israelen okupazioaren aurkako neurriak adosteko goi bilera egiten ari dira Bogotan

Hagako Taldeak deituta, Kolonbiak eta Hego afrikak antolatu dute gailurra. Herrialdeetako ordezkariez gain, Francesca Albanese Palestinar Lurraldeentzako NBEren errelatorea ere Bogotan da, eta Israelekin harreman oro etetea exijitu die. EBk adierazi du Netanyahuri bere aire... [+]


1.385 euroko gutxieneko soldata: Jaurlaritzaren azterketaren bi hutsune eta alde on bat

Eusko Jaurlaritzako Ekonomia, Lan eta Enplegu sailburu Mikel Torresek asteazken honetan aurkeztu du EAErako gutxieneko soldataren inguruan egindako azterketa, eta 1.385 eurorainoko kopurua jarri du erreferentzia moduan, "aurreikuspen baikorrenean". ELA eta LAB... [+]


Pentsiodunen Mugimendua omenduko dute Donostiako Piratek

Abuztuaren 9tik 17ra izango da Piraten Aste Nagusia, eta aurten "Auzolanari tiraka!" ariko direla adierazi dute. Abordatzea abuztuaren 11n izango da, eta Piraten Egun "berezia", hilaren 15ean.


2025-07-16 | Ahotsa.info
“Munduko festarik onenak” herriak erabakitzen duenean amaitzen dira

Bederatzi egun eta gau luzeren ostean, Iruñeak normaltasunera itzuli nahi du Sanferminak ixten dituen azken ekitaldiarekin: Villavesako entzierroa, non gaizki tratatzen den gauza bakarra parte hartzaileen gibela eta osasuna baita. Ekitaldi herrikoi honen ondoren hasten da... [+]


Laranja-paperetan marraztutako boikotak

Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]


Eguneraketa berriak daude