Jaunak agur, agur t'erdi (ber-bis) hala dio ospakizun handitan gure artean kanta ohi den abestiak.

Orain bi aste, ostegunean, irailaren 23an entzun nuen azken aldiz. Beste hiru kanturen ostean, Bizkaiko Abokatuen Elkargoko koruak kantatu zuen Urte Judizialari hasera emateko ekitaldian. Ez nuen kantatu »ez dut aspaldian kantatzen kantu hori» ez eta jaiki entzuteko »zutik geunden entzule guztiok egun horretan» ezta txalotu ere kantu hori bereziki, bukatzean »bai aurreko beste hirurak».

Erraz da jakiten zergatik ez dudan kantatzen, txalotzen edo ez naizen jaikitzen, kantu hori entzuterakoan, errespetuak agintzen omen duen moduan: agurtzearekin batera erakutsi nahi duen errespetuzko mezua soilik gizonentzakoa »edo gizonenganakoa» da, ez andrazkoentzat. Horregatik, eta, aurreko batean, abesbatza berorri kantu bera entzun ostean, eta taldeko partaide guztiak abokatu izanik, hurbildu nintzaien hauxe adierazteko: ez zela zaila »musika notak jarraiki» Agur andrak esatea, kantatzea, birritako horretan, behin sikiera. Oso interesantea zela bere burua feministatzat duen batek esan zidan, baina hurrengo honetarako ahaztu egingo zitzaion »behin baino gehiagotan esana dut, eta kantari ezberdinei gauza bera; batzuetan beti antzekoak errepikatzen duen erotxotzat ez ote nauten hartuko!?».

Hemendik kanpora, eta harrotasunez, behin baino gehiagotan kontatu ohi dut, euskarak, gaztelerak ez bezala eta jeneroak bereizten dituelako, ez duela gizonezkoentzakotan andrazkoena barne hartzen. Eta, hala, andra-gizon; neska-mutil edota abar zabalak »neba-arreba....» gogoratzen digun moduan abantaila txiki bat badugula hizkuntzaren aldetik »emearena gizonarengan galtzen ez den neurri horretan» nahiz eta bereizkeria penagarri anitz hor egon, beste modu batez »hizkuntzan eta bizitzan». Horregatik, bizi naizen herri honetan (Arrasaten) gizon batzuk «mutikoek» esaten dutenean, mutilak bakarrik direla »ez neska-mutilak» gogoratzeaz gain, erderismoa ala matxismoa den galdetu diet makinatxo bat aldiz »euren asmoa denok sartzekoarena nabarmena denean»; edo lan egiten dudan beste herri honetan (Bilbon) bertako bilbainitoek «los aitas» »erdaraz, noski» esaten dutenean, ea ume horren »edo bere» gurasoak biak gizonezkoak diren galdetzerakoan agertzen didaten harridura »eta kabreoa batzuk» irentsi behar aipaturiko kantuaren aurrean.

Ostegunean bertan, emakumeon zokoratze modu batez milagarren aldiz haserretzen nintzen egun horretan, Txinan, Hunango probintziako Jianyong herrian, Yang Huanyi emakumea zendu zen, ia ehun urtez bizi izanda gero, nushu mintzairaren azken hiztuna. Nushua emazteen arteko hizkuntza izan da, bai hitz egin, bai idatzi andrazkoek besterik ez omen zekiten, eta geratu diren arrastoak oso eskasak omen dira, idatzitakoa emaztea hiltzen zenean berekin lurperatu edo eta erre egin ohi delako. Ez dut irakurri »ez dakit» idazki berezi horiek deuseztatze hori, nushua jakin edo ulertu ezin zuen gizonen mendeku modua izan ote den, edo beste irakurketarik beharko lukeen. Askotan ez baita erraz asmatzen halakoetan, hasierako kantu horren beste zati batez gertatu zaidan moduan: Kantu horren bigarren zatia aldatzeko gogoa ere ematen zidan gaztaroan, «Denok Jainkoak iñak gire, zuek eta bai gu ere...» Eta Goiko horrengan sinismenik ez eta...! Gerora pentsatu nuen ezin nuela hain zorrotza izan, azken baten, denok horrek euskaldunak hain berdintasun zaleak gareneko azalpena besterik ez dela izango, eta Jainkoak eta sinismenak hainbesteko garrantzia izanik, agur egile horrek berdintasunaren ohorea agertu nahia kantatzen: "Denok, bai zuek, bai gu ere, Jaingoak inak gire... denok berdinak", baina orduan garbiago geratu zitzaidan hasierakoa: Euskarak jeneroak bereizi eta esan egiten dituen neurrian, agertzen, esaten ez dena ez dela... Kantua idatzi zuenak «emazte edo andrazkoak Jainkoak inak ez ginela» pentsatuko ote zuen...? Batek daki hori ere, baina batek baino gehiagok tradizioa ezin zapuztu, berdin kantatzen, sentitzen eta egiten jarraituko du.