Sifilia: izurri zaharra itzuli da
- Sifilia iraganeko eritasuntzat jotzen genuenean, ia 20 urtetan haren berririk izan gabe egon ondoren, Basurtoko ospitalean 8 kasu agertu dira berriki. Napolesko gaixotasuna eta gaitz espainiarra edo frantziarra deitua, Aro Modernotik aurrera mugarik gabe hedatu zen, kultura eta politikaren pertsonaia garrantzitsuetaraino iritsiz. Sifiliari mugak jartzea inoiz baino errazago dirudien honetan, ordea, gure artean da berriz.
Basurtoko 8 kasuak ez dira salbuespenak. Espainiako Estatuan 2000. urtetik aurrera 700 kasutik gora diagnostikatu dira urtero. Ingalaterran 274 kasu detektatu ziren 1998an eta iaz 518ra igo zen kopurua. Europa osoan kutsatzeen kurbak ia %50an egin du gora. Sifili brote indartsuenak 8-10 urteko ziklotan eman ohi dira. Azken igoera 90eko hamarkada hasieran aurreikusten zen, baina hiesaren beldurrak eta osasun arduradunen politika aktiboak berau saihestea ekarri zuten, prebentzioari esker. Europako gizarteak sifilia menpean zuela sinestu zuen, iraganeko kontua zela. Baina hamarkada honek brote berri baten aurrean jarri gaitu.
Sifilia ez da soilik arriskutsua osasun publikoaren ikuspuntutik. Pertsona kutsatuarentzat ere ondorio larriak ekar ditzake eta Treponema pallidum bakterioak egindako kalteek ez du atzera bueltarik (ikus ondoko orriko koadroa). Gainera, ez da diagnostiko errazeko gaixotasuna; sifiliari «imitatzaile handia» deitu izan zaio, bere sintomak (buruko mina, goragalea, sukarra, zorabioa...) gaixotasun arruntekin nahasten direlako maiz. Baina garaiz harrapatuz gero (infekzioaren lehen fasean) sendabide erraza du: penizilina dosi bakarra nahikoa da bakterioa uxatzeko (penizilinari alergia dioten pazienteetan beste antibiotiko batzuk ere eraginkorrak dira), erremedio erraz eta seguruena prebentzioa dela ahaztu gabe.
Azken urteotako datuak kezkagarriak dira, noski, baina, iraganera begiratuz gero, inoizko datu baxuenetan mugitzen garela onartu behar da. XX. mende hasieran, esaterako, Europako populazioaren %15 kutsatua zegoela uste da. Penizilina aurkitu eta bere erabilera zabaldu baino lehen, sifiliak sekulako sarraskiak egin zituen, XV. eta XVI. mendeetan bereziki. Amerika zapaldu zuten lehen europarrak kutsatuak izan ziren, baita Cristobal Colon bera ere, eta Atlantikoa lehen espedizioetako karabeletan zeharkatu ondoren, infekzioa bolbora bezala zabaldu zen Europan. Sendabiderik gabe, milaka eta milaka kutsatuei otoitza baino ez zitzaien geratzen eta Elizak erabaki bat hartu behar izan zuen: San Dionisio sifilitikoen patroi izendatu zuen. Aurrerago sifilia merkurioarekin sendatzeko ahaleginak ugariak izan ziren, baina emaitza baikorrik ez zen lortu. Gehienetan, gainera, merkurioak onura baino kalte gehiago zekarren pazientearentzat.
Aro Modernoko sifili eztandak, Europan 1492a arte sifilirik ez zegoenaren ustea zabaltzea ekarri du. Baina Erdi Aroan dagoeneko sifiliarekiko kezka agertu zuten garaikideek eta kutsatuen artean izen ezagunak ere baziren. Amalasuntha erregin ostrogodoak sifilia zeukala badakigu, baina ez zen hura bere heriotzaren arrazoia izan; bere senar Deodatok hil zuen bera ere kutsatua zegoela jakin bezain laster. Eta deigarriena Erdi Aroko sifilitikoen zerrendan hainbeste Aita Santu topatzea da: Bonifazio VIII.a, Alejandro VI.a, honen seme Cesar Borgia, Julio II.a...
Aginte erlijiosoari ez ezik, sifiliak bisita ugari egin dizkio aginte politikoari ere: Ingalaterrako Enrike VIII, Frantziako Francisco I, Portugaleko Alfonso, Errusiako Pedro I... Habsburgo familia bereziki begiz jota izan zuen gaixotasun benereo honek: Espainiako adarrean, Felipe II.ak eta bere biloba Felipe IV.ak euren amoranteengandik jaso zuten eta Carlos II.a gizarajoak bere ama Austriako Marianaren sabelean zela hartu zuen; Austriako adarrean, berriz, Sissy ezaguna bere senar Francisco Jose I.ak kutsatu zuen eta hauen seme Rodolfo osasuntsu jaio bazen ere, geroago Vienako putetxeetan izan zen kutsatua.
Denboran gertuago, Benito Mussolini eta Adolf Hitler kutsatuta zeudela esaten da. Hitlerrek 1908an Vienan hartu zuela zabaldu zen, prostituta judutar batek kutsatu zuela. Egia izan ala ez, agintari naziak Mein Kampf ezagunean 13 orrialde eskaini zizkion eritasun honi, sifilia «arrazaren etorkizunerako mehatxu larriena» zela esanez.
Kultur munduan, sifiliak idazle, musiko eta margolariak zigortu izan ditu bereziki: Liszt, Schubert, Maupassant, Lord Byron, Rimbaud, Verlaine, Nietzsche, Gauguin, Goya, Van Gogh...
Robert Schummannek zioen Franz Schuberten espirituak konposatutako obra oso bat diktatu ziotela zeruko aingeruek. Bonneko eroetxe batera eraman zuten berehala; sifiliak, bere azken fasean, kalte neurologikoak eragin zizkion, gorputzaren paralisi progresiboaz gain.
Charles Baudelairek zera idatzi zuen gorputz osoa minbera zuela: «Guk guztiok espiritu errepublikarra dugu zainetan, gure hezurretan sifilia dugun bezalaxe. Demokratizatuta eta sifilizatuta gaude». Guy de Maupassantek sifiliak eragiten zion burukomina zakurren zaunkarekin konparatu zuen: «Euren zaunka inori zuzendua ez dagoen, inora ez doan, ezer esaten ez dizun kexua da». Hala ere, garai beretsuan liburu bat idazteko asmoa zuen, L’angélus izenburupean: «Dena buruan dut, dena erraztasun harrigarriz pentsatua dut. Nire literatur karreraren gailurra izango da». Friedrich Nietzscheren kasuan, sifiliak eragindako arazo mentalak goiz agertu ziren, 1891n, Thus Spake Zarathustra idazteko inspirazioarekin batera. James Joyceren Ulisesen, Leopold Bloom pertsonaiak dio Dublingo Nighttown zonaldea «nire adineko gazteentzat heriotz tranpa bat» zela. Joyce berak Nighttown bisitatu zuen 1904an eta sifilia hartu zuen bertan.
Treponema pallidum izeneko organismo txiki bat al da Beethovenen Bederatzigarren Sinfoniaren erantzule? Dorian Greyren erretretatua ez al da Oscar Wildek sufritutako eritasun benereoaren parabola? Sifiliak eraginik izan al zuen Hitler gaztearen judutarrenganako gorrotoan eta hitler helduaren megalomanian? Deborah Hayden doktore estatubatuarrak Pox: genius, madness and the mysteries of syphilis liburuan berriki dioenez, sifiliak talentua areagotu edo distortsionatu egiten du. Baina ez dagoen lekutik ez du talenturik sortzen. Sortzekotan, kezka sortu beharko luke, iraganeko kontua uste genuena, berriz ere hemen baita
Sifili Sekundarioa: Kutsatu ondorengo 2. edo 3. hilabetean agertu ohi dira sintomak. Ohikoena gorputzeko edozein ataletan agertzen den azaleko brotea da. Esku eta oinetan agertu ohi da maiz eta ez du azkurerik ematen. Beste sintoma batzuk glandula puztuak, sukarra, nekea, ilea galtzea, buruko mina eta pisua galtzea dira. Sintomak desagertu edo apaldu arren, infekzioak aurrera jarraitzen du.
Sifili Latentea: Ez da sintomarik agertzen eta odol analisi batek soilik detekta dezake. Tratamendurik gabe bizitza osoan iraun dezake arazorik eman gabe, baina maiz hirugarren mailaraino egiten du aurrera.
Hirugarren Mailako Sifilia: Tratatu gabeko gaixoen heren batek garatzen du. Kutsatu ondorengo lehen urtetik aurrera iritsi daiteke, baita kutsatu eta 50 urtera ere. Garuna, bihotza, gibela eta hezurrak erasotu ohi ditu. Paralisia, arazo mentalak, itsutasuna, gorreria, bihotz-gutxiegitasuna eta heriotza ekar ditzake.
Sortzetiko Sifilia: Ama sifilitikoak fetoa kutsatzean gertatzen da eta hau da eritasun honen modurik larriena. Jaio baino lehen hiltzen ez direnek, ezgaitasun larriak izateko aukera handiak dituzte.
Giza eskubideen aldeko Sudango abokatu talde baten arabera, Sudan mendebaldeko hainbat herrixkari eraso egin zieten larunbatean eta igandean, eta zibilak tiroz hil edota bizirik erre zituzten, etxeetan giltzapetuta. UNICEFek salatu du Ipar Darfurgo 40.000 haur artatu zituztela... [+]
Jazarpen arrazistak eztanda egin du Espainiako Torre Pacheco herrian, Euskal Herrian ere ezagun zaizkigun diskurtsoak hauspotuta: immigrazioa lotzea delinkuentziaren, sexu-erasoen eta segurtasun faltaren gorakadari. Baina datuek frogatzen dute gezurra direla gorroto diskurtso... [+]
Hagako Taldeak deituta, Kolonbiak eta Hego afrikak antolatu dute gailurra. Herrialdeetako ordezkariez gain, Francesca Albanese Palestinar Lurraldeentzako NBEren errelatorea ere Bogotan da, eta Israelekin harreman oro etetea exijitu die. EBk adierazi du Netanyahuri bere aire... [+]
Eusko Jaurlaritzako Ekonomia, Lan eta Enplegu sailburu Mikel Torresek asteazken honetan aurkeztu du EAErako gutxieneko soldataren inguruan egindako azterketa, eta 1.385 eurorainoko kopurua jarri du erreferentzia moduan, "aurreikuspen baikorrenean". ELA eta LAB... [+]
Abuztuaren 9tik 17ra izango da Piraten Aste Nagusia, eta aurten "Auzolanari tiraka!" ariko direla adierazi dute. Abordatzea abuztuaren 11n izango da, eta Piraten Egun "berezia", hilaren 15ean.
Bederatzi egun eta gau luzeren ostean, Iruñeak normaltasunera itzuli nahi du Sanferminak ixten dituen azken ekitaldiarekin: Villavesako entzierroa, non gaizki tratatzen den gauza bakarra parte hartzaileen gibela eta osasuna baita. Ekitaldi herrikoi honen ondoren hasten da... [+]
Ekain amaieran iragan da Banka eta Urepeleko eskola publiko uztartuetako urte hondarreko ikusgarria. Eskola gehienetan bezala, Bankako ama-eskolako irakasleak eta Urepeleko lehen mailako bi irakasleek, hirurek elkarrekin, urtero antolatzen dute haurren emanaldi nagusia:... [+]
Aspaldi ez bezala hunkitu nintzen Bloñ lehen aldiz ikustean. Bizi osorako ahots bakarra entzun ahalko banu kantuan, zalantzarik gabe, Maia Iribarnerena litzateke. Obretan ari dira etxe barnean eta inguruko zuhaitzen itzalpean jarri ditugu aulkiak, parez pare. Mintzatu... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Gauzak ez dira horrela, baina horrelaxe daude, bai. Euskal erreferente politiko ofizialak Espainiara eta Frantziara begira daude Euskal Herrira bainoago. Estebanek eta Otegik etengabe kontseiluak ematen dizkiote Sánchezi gobernagarritasun modu berriaz eta Espainiako... [+]
Herria astekariaren ez hain aspaldiko aleak irakurtzea aski da antzemateko Mixel Garikoitzek Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako gizarte nagusiki katolikoan utzitako arrastoaren sakonari.
Ibarreko Garakoitxeko semea, bertze ordezkaririk ez du Iparraldeak Erromako... [+]
Semea futbol talde batean jolasten da eta, kurtso amaieran jokatutako hamaika torneoren artean, Athletic Cup-era gonbidatu dute bere ekipoa aurten. Txapelketak laurehun talde eta 5.000 futbolari inguru batu ditu; haur eta nerabe, senideak eta lagunak kontatu gabe. Itzelezko... [+]
Berriz gertatu da. Bartzelonako Unibertsitateko ikerlari batzuek (emakumeak) salatu dituzte beren nagusiarengandik (gizona) jasandako sexu erasoak eta nagusikeria edo botere-gehiegikeria. Eta berriz ere, ospe handiko gizonaren aldeko adierazpena bultzatu dute, baita... [+]
Suizidioagatiko dolua humanizatzen lagun dezaketen elementuak aztertu eta prebentziorako neurriak azaldu dituzte Suizidioaren humanizazioa ikastaroan, Biziraun elkarteak antolatuta. Osasun arloko profesionalek, suizidioak eragindako heriotza baten bizirauleek eta suizidio... [+]
