Bi garai egon dira. 70. urte inguruan alarde mistoa egiteko saiakera bat egin zen, baina garai hartan ez zegoen aurrera egiteko baldintzarik eta indarrik. Zailegi ikusten zen, eta herrian ez zuten behar adinako babesik. 95ean hasi zen berriro gaia mugitzen, eta oraindik gutxiengoaren aldarrikapena bazen ere, babes handiagoa zuen. Gizartean aldaketa handiak eman ziren garai hartan, eta azpiegitura juridikoa eginagoa zegoen, berdintasun politikak zabaltzen ari ziren... Gizartea prestatuago zegoen.

Ez da inprobisatua izan, oso prozesu luzea izan da, eta erabaki bakoitza hartzeko debate luzeak egin dira. Emakume taldeek bultza badute ere, bileretara deialdi irekiak egin dira eta gizonek ere parte hartu dute. Hau ez da emakumeen kontu bat, genero kontua baizik, bai gizon eta bai emakumeena.

Oraindik aldatu gabeko gauza asko dagoela gizartean. Egun uste da berdintasuna lortuta dagoela, bai lege aldetik, eskolan, aukera berdintasuna dagoela... Arazo honek erakusten du bizitzako alor askotan oraindik zer egin handia dagoela.
Alardea festa da, eta festa batek badu bere esanahi berezia: festak tradizioari lotuak daude, eta beraz, zailago dira aldatzeko. Gainera festak erritualak dira, ia gauza sakratuak, ukiezinak, eta balio sinboliko handia dutenak. Botere zentroa sinbolizatzen da, eta eszenifikazio horretan gizonezkoen boterea nagusitzen da.
Protagonismoa gizonezkoena da, baina behar du emakumeak espaloitik eurei begira egon daitezela. Betiko alardearen aldeko emakumeek hori garbi esaten dute, euren parte hartzeko modua espaloitik begira egotea dela, hori dela euren rola eta nahikoa dutela horrekin. Virginia Wolfek fenomeno hori definitzen du "ispilu lausengari" gisa. Emakumeek gizona islada gisa dute, gurtu egiten dute. Horrek garrantzirik gabeko jokoa irudi dezake, baina gizartean gertatzen dena erakusten du. Gizonezkoak daude zentroan, eta emakumeok "ondo ari zara" esan behar diegu.

Kezka hori planteatu izan da alarde mistoaren aldeko bileretan. Baina emakumeen partehartzea bera lortzea ere hain zaila izan denez, erabaki da gauza gehiago ez aldatzea. Ahalik gutxien aldatu dira estetika, forma, errituala... Kritika gehiagori ez bide emateko eta arazo nagusia ez desbideratzeko. Baina bertako jende asko ez dago ados kutsu militarreko desfilean parte hartzearekin.

Estereotipoak erabili dituzte, eta horrek laguntzen du bataila erdia irabazten. Alarde mistoan parte hartzen dutenei erradikalen etiketa itsatsi diete, subertsiboena, alardea maite ez dutenena, eta leporatzen zaie hautsi bakarrik egin nahi dutela, desagerrarazi... Aukera sexualarekin berdin gertatzen da, mistoan parte hartzen dutenak gay eta lesbianatzat dituzte. Gizartearen gehiengoak nahi ez duen ereduarekin lotu dute alarde mistoa. Ideiak eta arrazoiak entzun beharrean, "ez ditugu gizon eta emakume hauek nahi" bihurtu da tradizionalisten jarrera. Darabilten beste argudioa da mistoan desfilatzen dutenak kanpokoak direla, ez direla bertakoak. Egia da mistoan desfilatzen duten asko kanpokoak direla, baina baita tradizionalean desfilatzen dutenak ere.

Aurtengo alarde mistoa da adibidea. Irunen pare bat urtez ez zen alarde mistorik atera, udalaren eta alkatearen eskutik ez zutelako behar beste laguntzarik jaso. Iaz hasi ziren berriro ateratzen eta aurten bide beretik jarraitu da. Alarde mistoa egitea bera da modurik eraginkorrena. Kalera ateratzen direnean herriko jendeak ikusten du bi alardeetan era guztietako jendea dagoela, aukera politiko eta sexual guztietakoa, eta ez dela ezer gertatzen. Horrela normalizatzen dira gauzak.
Gizartean indar handia du familiaren eta koadrilaren iritziak. Jende askok parte hartzen du desfile bat edo bestean, koadrilaren arabera. Oso gogorra da koadrilako iritzitik ateratzea. Zenbat eta jende gehiago atera, pixkanaka besteek ere errazago ematen dute betikotik ateratzeko pausoa. Prozesu hauek mantsoak dira, baina aurrera doa. Nire esperantza da umetatik bi alardeak desfilatzen ikusten dituztenek, normalago biziko dutela.

Formen kontua maiz kritikatu da. Baina ez dakit zer beste eratara egin zitekeen. Tradizionalaren aldekoek diote mistokoek ez zutela indarrean sartu behar. Hori probokazio bat delako, eta beste probokazio batekin erantzuten delako, kontraeraso batekin, alegia. Baina baimena eskatu, eta legeak arrazoi eman arren ez bazaie jaramonik egin, zer egin behar zuten? Arazoa izan da ez dela elkarrizketarako lekurik egon. Uste dut instituzioek ere akats larriak egin dituztela. Epaileen erabakiak obeditu behar zituzten, eta legea sendo betearazi.