Duela hilabete, gutxik espero zuen dokumental batek Canneseko Urrezko Palma irabazi ahal izana, baina horrela suertatu da aurten. Michael Moorek buruturiko Fahrenheit 9/11 filmeak lehen saria jaso du munduko zinemaldirik garrantzitsuenean. Harrigarria gertatu bada ere, dokumentalek egun lortu duten inportantzia frogatzera etorri da albistea.

Duela bi urte ikusleok zinegile berak eginiko Bowling for Columbine filmari eskainitako harrera, batetik, eta gure artean hautsa dezente harrotu zuen Medem-en pelikula, Euskal Pilota, larrua harriaren kontra bestetik, horren adibide argiak izan ditugu.

Orain arte salbuespen izan arren, gaur egun dokumentalak pantaila handira iristen zaizkigu, ia normaltasun osoz. Hor dugu, esate baterako, egunotan ikusleon bihotzak kuzkurtzen dituen Andrew Jarecki-k buruturiko Capturing the friedmans, eta gogoan ditugu oraindik ere Sintel-eko langileen borrokari buruzko El efecto Iguazú, Jaime Caminoren Los niños de Rusia, Carles Bosch eta Josep Maria Domènech-ek arrodatutako Balseros, Ana Diez-en Galíndez edota Agnes Vardaren Los espigadores y la espigadora, besteak beste.

Filme horiek direla medio, dokumentalak, genero bezala, berpizkunde interesgarria lortu du. Dokumental horien helburua memoria berreskuratzea eta gordetzea da, iragana eta orainaldia hobeto ezagutu ditzagun sortuak dira.

Gure kasuan, inoiz baino beharrezkoago zaigu dokumentalek eskaintzen diguten aukeraz baliatzea. Gurea bezalako herri kolonizatuei lehendabizi boterea kentzen zaie, gero hitza, guri euskaraz hitz egitea debekatu ziguten bezala eta, azkenik, irudia lapurtzen diete, herriaren nortasuna, identitatea eta historia betiko desagertarazteko asmoz. Modu horretan historia bakar bat idatziko litzateke, garaileena, hain zuzen.

Duela egun batzuk Ikastolen Elkarteak "Euskal Curriculuma: Kultur Ibilbidea" izenburupean, adituek egindako ekarpenaren inguruko proposamena aurkeztu zuen. Bertako hitzaurrean oso datu interesgarriak aurki ditzakegu, baina honekin geldituko naiz, oraingoan: Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 4. mailan »15-16 urte» ziharduten Euskal Autonomia Erkidegoko ikasleen lagin errepresentagarria diseinatu eta aukeratu zen. Curriculumaren euskal dimentsioa neurtzeko ebaluatzaileek prestatu zituzten 83 galderetatik, ikasleek batez beste 34'5 galdera zuzen erantzun zituzten, hau da, %41,3; Curriculumaren Europar Dimentsioa neurtzeko prestatu ziren galderetan, aldiz, erantzun zuzenak %63 izan ziren.

Gogoeta xume bat baino ez dugu behar jendeak AEBetako historia geurea baino hobeto ezagutzen duela frogatzeko. Eta harrigarria bada ere, ezagupen maila hori, hein handi batean behintzat, zinemari zor diogu.

Bidezkoa, beharrezkoa eta zuzena da euskaldunok geure ondarea ezagutzea eta ondorengoei horren transmisioa ziurtatzea. Edgar Morin pentsalariak zioenez, "Batasunaren eta aniztasunaren aldi bereko fenomeno bikoitza garrantzi handikoa da. Gizabanakoaren berezko identitatea kulturari eskerrak mantentzen da eta giza taldeen berezko identitatea kulturei eskerrak (...) Horrela, kultura komuna kultura ezberdinetan txertatuta dago, baina kultura desberdinen ekarpenik gabe ez dago kultura komunik". ("Les sept savoirs nécessaires à la education du futur". Seul, Paris).

Baina nola sendotuko dugu gure lurrean errotuta dagoen zuhaitza, bere sustraiek ez badituzte inon aurkitzen beharrezkoak dituzten ur eta elikagaiak?

Guk, euskaldun bezala, egunero irabazi behar dugu existitzeko eskubidea. Erasoak etengabe sortzen dira. Horregatik da estrategikoa euskal zinemaren erronka, euskaldunok geure memoria kolektiboa berreskuratu eta garatu behar dugulako, guri baitagokigu gure historia idaztea, eta ez besteei.

Botereak beldurra die irudiei. Azken adibidea Abu Ghraib-eko irakiar kartzelan frogatutako torturen afera dugu. Ordura arte presoek jasaten zituzten torturek eta tratu txarrek ez zuten Bush gehiegi kezkatzen. Argazkiak publikoak egin direnean hasi dira eskua sartzen, gertatutakoa, irudia dela medio, problema bihurtu delako beraientzat. Gauza bera gertatu da gure artean Joseba Arregi, Gurutze Iantzi eta Unai Romanoren kasuetan, besteak beste.

Gure artean Au pays des basques, Los hijos de Gernika, Ama Lur, Navarra, las cuatro estaciones, Gipuzkoa, El proceso de Burgos, Las guerras carlistas, Ikuskak, Galíndez, Euskal Pilota, larrua harriaren kontra eta beste zenbait dokumentalek jorratutako ildoa ureztatzen jarraitu behar dugu.

Egileek proposatutako azterketatik abiatuz guregan sortutako gogoetak argi izpi bat proiektatuko du gure iragana eta orainaldiaren gain. Modu horretan, behar bada, ez zaigu hain zaila izango askatasunera eta bakera eramango gaituen bidea egitea.