Ibilbideari begiratu behar diozu: Estonian izan naiz, Eslovenian, New Yorken... Harremanak zeharo estutu dira gaur egun. Erraztu, esan nahi dut. Garai batean ia-ia ezinezko zen New Yorkeko idazle batekin harremana izatea. Orain, berriz, ez da ezinezkorik. Eta, horregatik, itzulpenak gero eta garrantzi handiagoa du. Itzulpenak gu bezalakoen arteko harremana sortzen du, laguntzen du, komunikazioa pizten du. Lehen ere garrantzizko zen hori eta, gaur egun, are gehiago, eskuragarriago dituztelako haiek ere gure lanak, Interneten bidez eta beste. Mundua txikiagotu egin da.

Hori da. Dena dela, nik ez dakit lan denak itzuli behar ote diren, sistematikoki. Azkenean, interesgarri gertatu behar du lanak. Norbaiti zure lana interesgarri iruditzen bazaio, hortik abiatuko da itzulpena, hori da lana itzultzeko arrazoi nagusia. Nik garrantzi handia ematen diot itzulpenari. Berez, ez naiz lan asko argitaratzekoa. Vermeer-ek 35 koadro besterik ez zituen egin. Beethovenek, bederatzi sinfonia. Ni ere, gutxi egiteko zale naiz, baina egindako horri bide luze ematearen aldekoa. Eta itzulpena dela eta, jakinekoa da beti pixka bat beherago geratuko dela, ez duela jatorrizkoaren maila bera iristen, behin ere.

Ez, ez. Asko idazteko zale naiz, gutxi argitaratzeko zale. Desberdina da. Idatzi egunero egiten dut. Argitaratu ez. Bide luzea egin nahi dut, eta gauzak patxadaz egitea gustatzen zait. Beste tempus batean. Ibiltzea dela eta, New Yorken, Estonian, Eslovenian, Alemanian, Irlandan, Bartzelonan, Madrilen... izan naiz... Garai berriak dira. Lehen, gure herrian bizi nahi genuen, gure kulturan. Gaur egun, bestela da. Inportantzia handia ematen diot kanpora irteteari, hemen egiten duguna kanpoan erakusteari. Alegia, erakutsi eta ikasi egiten dut erbestean, biak.

Kontatuko dizut. Gure aita, osaba eta beste asko, Ondarroako arrantzaleak, Eskozia aldean ibiltzen ziren, eta dira. Lizentziarik gabe ibili ziren garai batean. Hango kostazainek-eta harrapatu egiten zituzten eta Eskoziako portuetara eramaten. Portu horietako bat Stornoway zen. Txikitan behin eta berriz entzuten nuen etxean izen hori: Stornoway, Euskal Herriko arrantzaleak harrapatu eta hara eramaten zituztela, preso. Bada, Estonian nengoela, Eskoziako idazle bat ezagutu nuen, Allan Jameson, eta Stornowayko idazle baten liburua eman zidan; Kevin McNeill du izena honek. Eskoziako bizimoduaz ari da, itsasoaz. Haren bidez, aurkia eta ifrentzua ditut. Hemen, gure arrantzaleen bertsioa entzun nuen. Han, hangoena. Stornowayko jendea ezagutu nuen McNeill horren liburuan. Gainera, nonbait, kontalari ona zuen idazle horrek bere aita. Behin, haur zelarik, galdetu omen zion: "Aita, zer da istorioak kontatzea?". Eta ondoko herri batera eraman omen zuen, aitak semea, eta han etxe batean sartu eta lapurretan hasi omen ziren. Gero, bueltan, esan omen zion. "Begira, ume, kontalari ona izatea lapur ona izatea da!". Euskaldunak lapur, eskoziarrak lapur eta, erdian, kontagintza.

Oso izen polita, Basalimoien usaina. Nik esango nuke bizia dela literatura, ez bizitza, bizia baizik. Bizia da, etengabe aldatzen ari delako. Hizkuntza bera bezala, bizirik dago, eta kultura, eta literatura. Bizirik daude. Etengabeko mugimendua da literatura. Nik, orain artean, poesia landu dut gehienbat, eta esango nuke poesia ez dela pentsamendua, ez dela hizkuntza... emozioa baizik. Alegia, errealitateak zure baitan sortzen duen emoziotik sortzen dela esango nuke. Ez da erraz esaten, poesia zer den. Pentsamendua filosofiarekin lotzen da. Poesia da, nola esango nuke, esan gabe duzun hori esatea. Marea gora denean, hondartza bustitzen du. Marea behera denean, txirla, harri eta bestelakoak ageri dira hondarretan: horixe da poesia. Hizkuntzak uzten duen aztarnarik lehena da poesia.

Polita. Beste batek zera zioen, alegia, irabazleek idazten dutela Historia, baina galtzaileek kontatu. Nik uste bat datozela esan bi horiek. Milosz-ek zioen ez dagoela poesia mugatzerik: "Lirika da, edo narratiba". Ez, bien artean dabilela zioen, beste gauza bat dela poesia, beti. Bizitzatik argigarri diren irudiak jasotzea, horixe da poesia; haren ustez, behintzat. Irudi bidez bizitza argitzea. Choukri ere zuzen ari zen, baina herria bera ere bada poeta. Uste dugu idazleak beste inork ez dituela kontatzen istorioak egoki, hark bakarrik duela izaera poetikoa, baina herrian milaka pertsona daude ahalmen hori dutenak, bizitzaren lerro artean irakurtzeko ahalmen hori dutenak. Hamaikatan ikusi dut hori Ondarroan: sententzien bidez hitz egiteko modu hori-eta! Bizitza laburtzen dizute bi esalditan!

Banaketa egin da eta horrek irauten du: ahozkoa, batetik, eta kultoa, bestetik. Azken 30 urte honetan, literatura bere buruari bueltaka ibili da. Frantziako eskolaren kontuak dira, hizkuntzaren gaineko hizkuntza zuten helburu, muturreraino eraman zuten forma bera lantzea. Gaur egun, krisian dago argumentua bera, plot ingelesezkoa. Zergatik, gauza bat kontatu behar eta, eraiki behar duzu halako egitura bihurri eta dekoratu handia? Pertsonaiak bertan kokatuz joan, eta hau eta hori... Nire hurrengo liburua narratibakoa izango da eta hutsik ikusten dut eszenatokia, ez dago dekoraturik. Eszenatokiaren erdian, aktore bat besterik ez. Handikeriarik gabe.

Eskerrik asko. Duela gutxi Silvia Plath-en testua irakurri dut jendaurrean. Bere senarrak kontatzen du nola idazten zituen Plath-ek hasierako poemak. Hiztegia hartzen zuen eta errotulagailu gorri batez, azpimarratu egiten zituen gustuko zituen hitzak. Euskal Herrian ere egiten da hori: "maindire", "oinaze", "lanturu"... badugu joera. Horiek ziren haren hasierako poemak, metrikari garrantzi handia emanez, asonantziari, erritmoari... Poemek indarrik ez zeukaten, ordea. Gero, bere barrura begiratzen hasi zen, bere baitako kezkak eta motibo autobiografikoak hartzen, baina ez modu erraz batean jartzen, modu landuan baizik, orduantxe lortu zuen poema on eta gogoangarriak egitea. Bere modua aurkitu zuen. Literaturarako bidea, ofizio hutsetik haratago dago, jauzi egin behar da. Estonian nengoela, Norvegiako poeta bat ezagutu nuen, Jan Erik Vold. Hark esan zidan idazle batzuek blues-a dutela, eta beste batzuek ez. Esan nahi zuen idazle batzuk bizirik daudela, errealitatetik hurre bizi direla. Shakespeare aipatzen zuen, adibidez. "Goethe-k, aldiz, ez du blues-ik", zioen. Idazleak, argigarri diren pasarte horiek »usainak, pertsonak, irudiak», bizitzatik ateratzen jakin behar du.

Aldatu egin da poesia egiteko moldea. Ez da nire lana bakarrik, jakina. Euskal poesiaren norabidea aldatu egin da. Horretan ez da dudarik. Poeta berriek beste era batera idazten dute, eta pozgarri da hori. Nahi izanez gero, Bitartean... muga bat izan liteke, baina aurretik ere hor ageri da Rikardo Arregi Diaz de Heredia. Eta beste batzuk. Baina egia da gaur egun bestelakoak direla erreferenteak, bestela idazten da, bestelako idazleak irakurtzen dira. Errealitatetik askoz hurbilago dago oraingo poesia. Hizkuntza poetikoa garbiagoa da. Ez du sinbolismotik eta abangoardiatik hainbeste edaten. Poesia egiteko beste modu bat da nagusi, narratiboagoa, baina pentsamendua ere sartzen duena, lirikoa alditan...

Idazlearentzat ez da hoberik irakurleak izatea baino. Ni oso esker oneko sentitzen naiz, bene-benetan. Nik irakurleari gauzak esatea, eta irakurleak liburua bereganatzea, bere egitea.. eskertzekoa da.
Kontua ez da idazleak bere burua brillante agertzea, nerabeen kontuak dira horiek: "Zer ondo idazten dudan! Zer modu berezian idazten dudan!". Inportantea besterik da: irakurleak liburua beretzat hartzea. Horixe.
Bar Puerto dela eta ez dela, erabaki bat izan zen, idazleak hartu beharreko erabakia: egiteko erabakia. Aurretik asko irakurrita nengoen, teoria ere ikasita, Italian ikasketak egina... eta halako batean, esan nuen: "Begira, erabakia hartuko dut: kontatzen hasiko naiz. Nire begiradarekin ikusten dudana kontatzen". Nik ez dut behin ere ahaztuko bideoa hartu eta nola grabatu genuen jende xehea eta nola, gero, jende hori pantailan erakutsi genuen eta idazlearen pare jarri eszenatokian, musika ere lagun genuela. Egiteko modu hori: ginear baten istorioa, gerra zibila bizi izan zuen baten istorioa, Galiziako arrantzale batzuen istorioa eta, era berean, R.L. Stevenson-en pasartea, Silvia Plath-en poema... Nola osatzen da gure izaera, gure oroimena? Sarrionandiak esango lukeen bezala, naufragio ondoko oholak, bata bestearekin nahastea oso gustuko dut. Bar Puerto izan zen hori egin nuen lehenengo aldia, baina orain ere horretan segitu nahiko nuke, erreferente diferenteak, ahozkoak eta idatzizkoak, benetakoak eta fikziozkoak, elkartu eta nahasten.

Gure aitonaren txaluparen izena zen: Dos amigos. Oso izen bitxia iruditu zait beti. Gauza asko ematen ditu aditzera eta galdera asko eragiten. Txaluparen izena Dos amigos da; ez amabirjinaren izenik, ez santuarenik. Itsasertzeko jendearen izaera jaso nahiko nuke, baina nostalgiarik gabe, ez atzera begirakoa egiten, gaur egungoa baizik, baina aldarririk gabe. Ez dut mitorik sortu nahi. Nik egin nahi dudana toki jakin bati loturik dauden jendearen istorioak batzeari dagokio, batik bat.

Dudarik gabe, gure kultura. Ez da literatur lan soila. Inoiz ezin dira bi asmoak bereizi. Gure kulturaren berri ematea da asmoa, ezagutaraztea eta, aldi berean, hango berri eta erreferentziak hona ekartzea. Trukea da, azken finean, komunikazioa. Gainera, gure arteko bat kanpora joaten denean ere, ez da, besterik gabe, egile jakin baten lana kanporatzen, euskaldun baten lana baizik, gure kulturaren erakusgarri bat. Aurrekoan, Estonian ere esan zidaten: "Euskal Herria maitatzen erakutsi diguzu!". Handia da haiek esan zidatena. Ze beste ikuspegi bat zuten gure herriari buruz, edo idilikoa, edo indarkeriari lotutakoa. "Euskal Herria maitatzen erakutsi diguzu!". Gauza handia, ez?