Lagun bati begiak estali, eta Shinjukura eraman. Kendu tapakia eta joan zaitez ihesi. Munduko populatuena duzu Tokioko metro geltoki hau, milaka langile eta ikasleren lasterraren juntagune, koreografia xauli izugarrian, bakoitza bere lerro ikusezinean barrena kurri, elkar ukitu ere egin gabe. Xinaurritegi handiaren muinean zaude.
Begiratu istant batez atlasean: herri lukainka da Japonia, eta lehorraren faltan, lurpean zulatu behar izan ditu hiriak eta korridoreak -eta itsasoan aireportuak, Osakakoa nola, zabor gainean-.
Honenbertzez, laguna larri duzu, eta argibidea eskatzekotan inurri presatu hauetako edozeini, hura bere lerrotik aterako da, bereak eta bi eginen ditu haren galdea konprenitzeko, eta bertzeren bat geldiaraziko du ez baditu guztiak berekin. Oharra: japoniar gutik daki ingelesez, eta hobe dukezu sakelean kaiera eta arkatza eramatea, komunikatresna. Halaber, gure esku-keinuaren kodeak ez du bertan martxatzen. Orokorrean: Europan ikasitako pitokeria sozial guziak ahantzi, eta saia zaitez hangoak ikasten... jostabidearen ederra!!!
Eraman ezazu zure txartel pertsonala, biziki preziatzen baitute elkarri trukatzea. Bi eskuez jasotzen dute, goitik behiti aztertu, aldez eta ifrentzuz, OOOOOOOOOOOOOOOOO barna batez estimatuz. Gero, kontu handiz sartzen dute, hondatuko ez den nonbait, eta erreberentzia dotorean makurtzen dira.
Esplika iezaiozu zure lagunari zerk bereizten gaituen japoniar eta europar: Hemen Machiavellik errana utzi zigun Helburuak duela Bidea justifikatzen. Hau da, ez du inportarik kakaz edo odolez iristen zarenentz tronura, tronua zure egiten duzun ber. Zer inporta dio katu zuri edo beltz, saguak harrapatzen baldin baditu, zioen Gonzalez presidenteak estatu terrorismoaz mintzo. Jomuga jo.
Japonian, ordea, Bideak du garrantzia. Manerak. Japoniarrak luzaz ari daitezke eztabaidan, gaiari muntarik eman gabe. Lagunartean aritzeak du lehentasuna, solasteko moduak, partikatzen den denborak. Gereziondoak loratzen direlarik, udaberri hatsarrean, ikusiko dituzu hiritarrak parke eta baratzetan bilduak, zuhaitzei so. Hiru egunez irauten du lilialdiak, eta irratiak erretransmititzen dizu bedatsearen pasea, eskualdez eskualde, Okinawatik Hokkaidoraino. Gau eta egun ospatzen da ederraren efimerotasun hori, jende artean, aire agerrean; Sakuraren edo gerezitzearen urrin sotila giroan.
Erran lagunari ez dezala adaxka hori ukitu: berez erori behar baita lilia, hil eta, haize meheak eramanik. Garai bateko samuraiek ere Bushido, edo Bidea zeukaten filosofia. Manera. Edertasuna. Efimerotasuna. Hobe norberaren buruaz bertze egitea, bizi arteko desohorea eraman behar izatea baino.
Harakiria bezain lazgarria eginen zaio zure lagunari Japoniako bertze ohitura bat: xapinena.
Etxe batean sartzean, zapatak ezkaratzean utzi behar dituzu, eta koxka batera iganik, etxeko xapinak edo txinelak eman. Logelara joanez gero, tatami gainekoa bera, etxeko xapinak atean utz, eta oinutsik sar. Demagun komunera joan behar duzula: orduan, etxeko xapinak eman, komuneraino joan, ate aurrean xapinak utz, eta komunekoak eman, orokorrean plastikozkoak. Komuneko lana bururatu eta, ez ahantz plastikozko xapinak bertan uztea, etxeko xapinetan joan logelaraino, eta ez sekula barrenera sar oinustu aitzin. Egin kontu zeremonia bera errepikatu behar duzula etxe, tenplu, gaztelu eta ostatuetan; eta hargatik ere, beti agertuko da euskaldun bat komuneko xapin plastikozkoez tatami gainean, bertakoen eskandalagarri.
Ohitura goxoen artean Onsen, edo bainuetxeak.
Egunaren bukaeran japoniarrak lasatzera jotzen du: dutxa luze eta ardurazko baten ondotik, xaboia eta xanpua behin eta berriz, putzu beroan sartzen dira goxo goxo. Bertan solaz, meditatu, harreman sozialak egin... Burua murgiltzea ordea, gaizki ikusia da.
Ez da ez harritzekoa pausatu behar hori: xinaurri diziplinatu hauek leherturik finitzen baitute eguna, lan eta lan egin beharrez. Gizonezko gehienak argitu gabe ateratzen dira etxetik, emaztea eta seme alabak esna ikusi gabe -andre gehienak etxeko bilakatzen dira ezkondu eta, ordura arteko lanbidea utziz-. Gizonak metroan gosaltzen du, eta metroan afaltzen gero, lanetik atera ondorean. Etxerako orduko, denak lo daude berriz. Eta pasa gau on! Igandean sobera unatua dago familia zernahi egiteko, eta indarrak biltzen ematen du eguna. Eta haste berriz. Eta urtean aste bat opor.
Izan ere, Bigarren Munduko Gerratik desegina atera zen Japonia, superpotentzia duzu gaur egun; 60 urtetan, nola egin du? Aisa! Jendearen bizkar; ultraliberalismoa, maskararik gabea. Metroan jendea zutik, lozorroan. Edo 9. belaunaldiko ordenagailuan azterka. Nekaporraturik. Neskei ohartuz gero, konturatuko zara oin puntak barru aldera dituztela, geldirik berdin ibilki. Zer ote, eta edertasun kanona: inuzentzia puntua omen dizu. Eta bide batez, erraiozu lagunari neska bat ezagutzean, musu parerik ez duela eman behar. Adierazpen intimotako baitute musuak, esparru pribatuko afektu, eta asaldatu egiten dira pot kasto bi emanez gero. Gazte zein xahar. Erreberentzia lunbarra harren, neskei eta mutilei. Unisexa.
Meiji izeneko aroan, Japoniak modernizatu nahi izan zuen bere burua, eta Mendebaldearen pare eman; aria horretaz, Samuraien izpiritua errotik ezabatu, armada erregularra eratu, eta Ainu herria masakratu egin zuten, bertzeak bertze. Biziki Mendebaldeko. Yezo izeneko uhartearen inguruan bizi ziren Ainu iletsuak, ehiztari eta arrantzale, beren hizkuntza eta zibilizazio propioak dituztela. Eta Japonia harroak dena kendu zien: ehiza eta arrantzarako eskubidea, hizkuntza, duintasuna. Bai eta Herriaren izena bera ere: Hokkaido bataiatu dute Yezo uhartea,"Ipar Itsasorako Bidea" edo halako zerbait. Gaur gero, nazioaren ordezkapena ia erabatekoa da, eta zenbaitzuek ukatu ere egiten dute badenik ere. Ainu Herriaren aldeko elkarteburuek ere ez dakite Ainueraz, eta kultur ekimenak artesania eta museistikara mugatzen dira. Tokioko unibertsitatean, berriki arte, aritu izan da Euskara eta Ainuera irakasten zituen irakaslea. Erretiroan da egun.
Sapporo hiriburua eski estazio makro eta makabroa da: diskoteka, putiklub eta barez josia.
Jateko berezitasuna: bildoskia. Edateko: bertako garagardoa. Perbertsio posibleak: denak.
Baina hainbertze konturekin ahatzendu dugu zure laguna! Kezka guti gero; Shibuian zehar dabil, neoizko iragarki zigantepean, xinaurri festalierren artean, bertako pitokeria sozialak ongi ikasirik. Eta hala deskubritu du populu jendakina, eskuzabala, prestua eta irrizua. Hala ere, zure lagunak daramatzan plastikozko xapin horiek...
Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.
Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!
Izura-Azme, 1974; Oztibarre, Baxenabarre. Herri horretako auzapeza da. Euskal Elkargoko Turismo, Natura eta Ondarearen kontseilaria. Biologia eta geologia irakaslea Baionan: “Politikan aritzea ez da aise, ez bazara politikari profesionala bilakatzen bederen. Nik nahiago dut ene lanpostua atxiki, orduak tipituz, eta independente izan ene pentsatzeko eta egiteko moldetan”, erran digu. Hartara, 2020an bere karguen aldia bukatzen bazaio, irakaskuntzara itzuliko da denbora osoz, gustura... [+]
“Esan izan da hantustea dela musika klasikoa. Nork imagina zezakeen zintzarriak, txalaparta, txirula edota ttun-ttuna entzutea Vivaldiren partitura batean... Beharbada ustez urrun dagoena, benetan hurbil dago. Ea egotea den elkar entzun eta ulertzeko gakoa! 4 sasuak ia ia sedukzio jolas bat da. Bertan, hizkuntza arrotzak maitatu eta musika-tresna oso ezberdinak erakarri egiten dira”.
Ez naiz ni debeku zalea, baina entzun diet ikastolen elkarteko eta eskola publikoko hainbat ordezkariri mugikorrak eskolan debekatu ordez haurrei sakelakoa egoki erabiltzen erakutsi behar zaiela, pedagogikoki tresna bikaina dela eta ikastetxe bakoitzak erabaki beharreko zerbait dela, eta galdera ugari geratu zaizkit airean.
Mamadou Ouryren bizitza oztopo lazgarrien kate baten eta horiek gainditzearen lekukotasuna da. Jaiotzetiko pobrezia Ginea Konakryn, Europara bidaia pateran, Almeriako plastikozko itsasoa, Arabako adingabeen zentroetako tratu txarrak eta kanporatze saiakera ilegalak, bizileku-baimena lortzeko ezin konta traba. Lekukotasun hau milioika pertsonaren historia konpartitua da. Atzo bezala, gaur ere bai.
2008ko irailaren 15ean Lehman Brothersek kiebra onartu zuenean paradigma eta uste asko ere hondoratu ziren berarekin. Atzeraldi Handia-ren hasiera izan zen, nahiz eta finantza kapitalismoa aspaldi zebilen sistema irrazional baten mamua begiztatzen etxe-orratz distiratsuetan islatuta. Agintariek, egoera bideratu beharrean okertu egin dute: jendea ari da krisia pagatzen eta bankuek jarraitzen dute erruleta arriskutsuaren jokoan.
Martin Orbek bazuen lagun bat, Eusebio Martija, inoiz hari zelan zegoen galdetu eta “Ederto, xehetasunetan sartu gabe”, Martini erantzun ohi ziona. Xehetasunetan sartu gabe Martin Orberen bizia ere: hierarkiatik aparteko apaiza, irakaslea, torturatua, Zamorako kartzelan egona, Gogor taldekoa, UEUren gidari… Xehetasunetan sartzera egin dugu, Orberen lagun Martija hark ez bezala. Nola esango nizuke, bada?
Abade Zeanurikoa, hogei urtez. Gogor taldekoa. Espainiako konkordatu kartzelan preso eduki zuten 1969tik 1972ra Zamoran. Gordin kontatuak ditu torturak Zamorako apaiz-kartzela (Txalaparta, 2011) eta Apaizak ere torturatuak (Intxorta 1937, 2017) liburuetan. Espetxetik irten eta, berriz atxilo hartu baino lehen, Ipar Euskal Herrira ihes egin zuen. Udako Euskal Unibertsitatea gidatu zuen 1976tik 1983ra. UEUren Merezimendu saria jaso zuen 2012an. Euskaltzain ohorezko ere bada. Abade irauten du.
