Leitza: historia eta kondaira lanbro artean
- Leitza baso sakonez estaliriko muinoek inguratuta dago. Haran leun batean eta erreka emaritsu ugariz bustita. Herri hau egokia da antzineko usaiek bizirik irauteko, menderik mende, ekialdetik etorri omen zen Orantzaro (Olentzero) misteriotsu haren garai ilunetatik. Lehenengo trikuharriak lur magiko honetan altxatu zituztenetik, arbasoen iraganaz harro diren gizon-emakumez bete ziren haran eder hau eta haren babesa diren muinoak. Hori baita Leitza, harana, mendia, karrikak eta zenbait etxe, baina garrantzitsuena leitzarrak, iraganari beha geroaren itxaropenez.Eta bost axola zein garaitan egingo diozuen herri maitakor honi bisita. Egun zohardiz distira bereziz liluratuko bazaituzte ere, utz iezaiozue haren magiaz inguratzen lainoak harana estaltzen duenean eta hodeiek mendi gailurrak igurzten dituzten egunetan.
Leitzako sorreraz ezer gutxi dakigu, ez bada inguruko mendietan ugari diren trikuharriek utzitako lekukotasunagatik. Historiako aipamen zaharrenetariko batek 1192 urtera arte eramaten gaitu, Santxo Azkarra erregek herriari zenbait pribilegio eman zizkionean, txerriak edozein lekutan alatzeko baimena, esaterako. Badakigu baita ere, gaztelu bat izan zuela, gaur egun desagerturik dagoena, 1471. urtean gipuzkoarren artilleriak suntsiturik. XIV. eta XV. mendeetan leitzarren eta gipuzkoarren arteko liskarrak hain ugari eta gogorrak izan ziren, zonalde honi "bidelapurren muga" deitu baitzitzaion. Lapur gipuzkoarrak lasai arraio ibiltzen ziren muga inguruko herri nafarretan, bizimodua aztoratzen. Hargatik, 1321. urtean gudaroste bat eratu zen, bidelapurrak eta muga-borrokak hein handi batean ezabatu zituena. Hala ere, gipuzkoarrek Nafarroa eta Gaztela arteko guda baliatu zuten Areso eta Leitzako herriak erre eta suntsitzeko.
Hurrengo mendetan, Leitzak frantses gudarosteen joan-etorria ezagutu zuen, Konbentzio gudan eta Frantsesadan. Gero gerrate karlistak etorriko ziren, leitzarrak argi eta garbi karlisten alde jarri zirelarik.
Leitzar ospetsuen artean, Jose Miguel Sagastibeltza nabarmentzen da, koronel karlista izan zena. Pastain-bordan jaioa, mendia bikain ezagutzen zuen eta horrela leitzarrak zaindu zituen liberalen erasoengandik, Irun eta Orreaga arteko bailarak menperatuz.
Historia alde batera utzirik, Leitza hiru auzo nagusitan banaturik dago: Elgoien, Elbarren eta San Migel. Bertako etxe zaharrenek ez zuten kalerik sortzen, simetriarik gabe kokaturik zeudelarik. Hau dela eta, Gipuzkoa aldean ezkongaiek eztabaidatzen zutenean "haserre daude, Leitzako etxeak bezala" egiten omen zen iseka. Trufak aparte, udaletxeko XII. mendeko armarri itzela ikusi ondoren, Leitzako kaleetan barrena presarik gabe galtzea merezi du, arkitektura bikaineko etxeen artean paseatu eta xehetasunez ohartzeko asmoz. San Migel elizaraino igo gaitezke, bertatik Leitzako ikusmira hurbilaz gozatzeko. Barruan San Tiburtzio gurtzen da, hemengo patroia, herriko jaiak bere omenez ospatzen direlarik abuztuaren 11n.
Leitzak aisialdirako aukera ugari ere eskaintzen du. Herrian bertan piszina eta futbol zelaia egoteaz gain, Leitzaran ibaian arrantza egin daiteke arrain preziatuen bila, edota inguruko mendiak zeharkatzen dituzten pistetatik mendiko bizikletaz ibilbide interesgarriak egin, Kornietako parke eolikoraino igotzen den bidetik, adibidez.
Mendi ibilaldiak nahiago dituenak, Aritz aldeko muinoak edota Leitzalarrea aldean kokatzen diren Leitzako mendirik altuenak aukeratuko ditu, Eguzkizko muinoa edo Urepel. Denek ikusmira zoragarria eskaintzen dute, bai bailara aldera baita Aralar eta inguruko mendilerroen aldera ere.
Natur ondare paregabeaz gozatzeko bi leku nabarmentzen dira Leitzan: Plazaolako Natur Bidea eta Leitzalarrea. Lehenak Donostia eta Iruñea lotzen zituen antzinako trenaren bidea aprobetxatzen du oinez, haur-aulkitxoz, gurpil-aulkiz, bizikletaz edo zaldiz ibili ahal izateko. Edertasun handiko ibilbide lasaia da. Uitziko tunelaren iparreko ahotik Gipuzkoarekin muga egiten zuen geltokiraino doazen 12 kilometroak moldatu dira, zenbait tunel zeharkatuz. Gainera, ibilbidea herri bertatik hasten da, oso txango lasaia eta erosoa bihurtuz.
Leitzalarrea, aldiz, baztertuagoa gelditzen bada ere, zoko izkutu bezain zoragarria deskubritzeko bisitak merezi du.
Hortarako, herritik sortzen den bidea hartuko dugu Iruso aldera. Erreka, zelaiak, baso sakonak eta paisaia ederren ondoan atsedenaldirako zonalde bat prestatu da. Pista apur bat aurrera jarraituz, Izaieta izeneko basoa topatuko dugu, leitzarren basoak zaintzeko arduraren lekuko. 1763an eta 1830ean izeiak sartzeko ahalegina egin zen, baina saioak huts egin zuen, gaur egun ale bakan batzuk geldituz. 40 metrotik gora luze dira, zuzen-zuzenak izaki, oso ikusgarriak. Izei hauek eta jaiotzen diren berriak zaintzeko 2,5 hektareako azalera hesiz inguratu da eta bertan, Leitzako zuhaitz-espezie autoktono guztiak erakusgai jarri dira, bakoitza bere izenarekin. Guztira 37 espezie izei daude.
Kondairen lurralde aberatsa da Leitza, dudarik gabe. Okabio mendi magaleko kobazuloetan jentilak bizi zirelako izango da nonbait. Errolan ere handik pasa zen, harri itzela burdinazko abaila batez jaurtikiz Baztarla menditik, Aralarko San Miguel suntsitzeko asmoz. Baina burdinazko katebegiak puskatu eta harria Aritz aldera erori zen, gaur egun Errolan Harrie izenez ezagutzen dena. Mairuek ere harri bat erabili zuten urrezko altxorra leku sekretuan gordetzeko, lehen eguzki-printzak jotzen duen tokian, hain zuzen ere. Mairuen altxor hura aitzaki ederra izan zen urre bilatzaileentzat, inguruko trikuharriak hondatzeko. Hargatik, gaur egunera arte iritsi zaizkigunak egoera penagarrian daude. Hala ere, beste berri batzuk aurkitzen ari dira oraindik ere, duela bi aste Iruso aldean 4 trikuharri eta iruinarri berri agertu direlarik. Biuztain, Mendibil eta Errole gainean kokatzen dira Leitzako trikuharriak. Berriagoak baina bereziki interesgarriak dira Burdin Aroko harrespilak. Leitzalarrea aldeko Urdola eta Sarasainen aurkitu dira eta Euskal Herriko mendebaldeenean izan daitezkeenak, Leitzaran gaindiezinezko muga izango bazen bezala ehorzketa monumentu hauentzako.
1334.ean sutan erre zutena Arnalda izeneko Leitzako sorgina izan zen, edabeak erabiliz Isabako Santxo Aurraberatsa hiltzeagatik salatua. 1575.ean ere bailaran egin zen sorginkeria salaketan nahasirik 12 leitzar agertu ziren baina, zorionez, ez zuten Arnaldaren zorigaiztoko halabeharra pairatu.
Non lo egin:
Musunzar. Elbarren, 14. 948 51 04 75
Basakabi. Lekunberri-Hernanirako errepidean, 17. Km. 948 51 01 25
Ozparrun. 948 51 00 19
Aztieta. 948 51 03 57
Landa. Landa industrialdea. 948 510 735
Non Jan:
Arakindegia. Elbaren, 42. 948 51 00 52
Oialde. Obispo Uharte z/g. 948 51 00 77
Basakabi. Lekunberri-Hernanirako errepidean, 17. Km. 948 51 01 25
Landa. Landa industrialdea. 948 51 07 35
Bihotz. Elbarren, 16. 948 51 00 72
Gaztañaga taberna. Elbarren, 55. 948 61 07 08
Torrea Herriko Taberna. Mikel Deuna, 1. 948 61 09 09
Txoko taberna. Elbarren, 22. 948 51 02 27
Bordeleko Errektorearekin hitzartu du "behin-behineko" akordioa Seaskak. Horrez gain, Euskararen Erakunde Publikoarekin eta Frantziako Hezkuntza Ministerioarekin hitzarmena sinatzeko negoziaketak abiatuko dituzte hurrengo astean. Azterketak euskaraz egiteko aukera... [+]
Tubos Reunidos enpresan ari zen lanean eta teilatutik behera erorita hil da, sindikatuek jakinarazi dutenez. azken honekin 22 dira 2025ean hil diren langileak.
Maiatzaren 16tik 18ra EH Bizirik sareak deituta kanpaldia egin berri dute Uribarri Jauregin. Hainbat ekintza, hitzaldi eta tailer egin zituzten bertan. Besteak beste, Lemoizko zentral nuklearraren, Pasaiako superportuaren eta Olaztiko erraustegiaren aurkako borroketan ibilitako... [+]
Lizarra-Garaziko akordioan hartu zuen parte, Abertzaleen Batasunaren ordezkari gisa. Alderdi horretako bozeramaile izan zen. Frantziako Legebiltzarrerako hauteskundeetara aurkeztu zen 1988an, 1993an, 1995ean eta 1997an. Azken hamar urteotan Hendaiako auzapezorde izan da.
Dantza, xake edo kirol topaketak egiten diren bezalaxe, literatura gustuko duten haur eta gazteek ere zaletasuna partekatu, elkar ezagutu eta egunpasa ludikoa egiteko aukera izango dute, datorren igandean. Ikasturtean zehar elkarri gutunak idazten aritu diren 130 gaztetxo... [+]
2009an sortua, euskal sukaldaritza tradizionala sustatzea du helburu Ja(ki)tea elkarteak, abeltzain, laborari edota arrantzaleen jarduna nabarmentzearekin bat. Hamaika modura egin dakieke aitortza, eta oraingoan liburu berria plazaratuta azaldu die elkarteak esker ona,... [+]
Aroztegiko epaiketaren akusazioen –fiskaltza eta akusazio partikularra– idazkiak irakurrita, pentsatzekoa zen epaiketan aterako zituztela froga argiagorik, horrekin bakarrik talde kriminalaren akusazioa oso larria baitzen. Ez ba, bost eguneko epaiketa zuzenean... [+]
Erresuma Batuko ika-mika parlamentarioaren mamia zen Keir Starmerren gobernuak, azkenean, sinatu duela Maurizioko Errepublikarekin Txagos uhartediaren subiranotasuna hari aitortzen dion tratua. Hori bai, bertan AEBek (Erresuma Batuaren presentzia hutsaren hurrengoa baita) duten... [+]
ELA sindikatuak salaketa penala aurkeztu du Amurrioko Instrukzio Epaitegian Guardian Europako lehendakariordearen eta gai juridikoetako arduradunaren aurka, Autoglas-Glavista enpresan izandako gertakariengatik.
Getxoko EH Bilduk jakitera eman duenez, Udalak isun ekonomikoa ezarri dio, 2024ko azaroaren 29an, Palestinar Herriarekiko Elkartasunerako Nazioarteko Egunean, Villamonteko eskaileretan Palestinaren bandera marrazteagatik. Udal-zerbitzuek horma-irudia egin eta hiru egunera... [+]
Bederatzi familia etxegabetzeko prozedura judizialak abiatu ditu Pasaiako Portuak, eta bost familiaren aurkako epaiketari ekingo diote ekainaren 30ean, Donostian. Kaleratzeak geldi ditzatela eta bizilagun guztiei bizitoki alternatiba bat berma diezaietela exijitu du Euskal... [+]
Foruzaingoaren esanetan, ezbeharra gertatu den lekuan bertan hil da 50 urteko langilea. LAB sindikatuaren zenbaketaren arabera, urte honetan dagoeneko 21 langile hil dira beharrean ari zirela.
Ikas-egoera, Wikipediaren arabera, hezkuntzari lotutako ingurune batean egiten den baliabide eta jarduera didaktiko antolatuen bidez egiten den ekimen pedagogikoa da. Eta hain zuzen ere, Euskal Wikilarien Kultur Elkarteak (EWKE), euskarazko Wikipediaren sustatzaileak,... [+]