Begira, berriki bukatu dut nobela bat, El cantor de tangos du izena, Buenos Aires hiriari buruzko nobela bat da. Zazpi edo zortzi hizkuntzatan argitaratuko da batera. Londreseko Bloomsbury argitaletxeak kontratatu zuen, beraz Bloomsburyk aterako du, baina argitaletxe honek, bere aldetik, beste hainbat argitaletxeri »Frantzian, Espainian, Alemanian, Italian, Brasilen, Herbeheretan, Suedian...» saldu zien; gaztelaniaz, esaterako, Espainiako Planetan aterako da.

Aspaldi dela. Konturatu naiz, hobe esan, alemaniarrek ikusarazi didate ari naizela kontatzen, nahi gabe, nire herriaren historia XX. mende osoan zehar. Izan ere azken nobela hau, El cantor de tangos, 2001eko irailaren eta 2002ko urtarrilaren artean gertatzen da, hau da, Argentinako ekonomiaren amiltzea gertatzen den unean, eta hurrengo nobela, dagoeneko lantzen ari naizena eta Mujer de la vida titulua edukiko duena, diktadura militarraren mendeko eguneroko bizitzari buruzkoa da. Horixe da orain arte ukitu ez dudan aro bakarra, ez nintzelako orduan Argentinan bizi izan; beraz, nobelaren bidez saiatuko naiz berreskuratzen bizi ez dudan bizitza-puska. Peronismoa Santa Evitarekin bukatu zen, eta, beste alde batetik, ziklo laburra izan zen; oso ezagun egin dena, baina laburra.

Bizi izan ez naizen bizitza da, Argentinako diktadurarena, egun bakar batez ere ezagutu ez nuena, nire atzerrialdia Isabel Peronen erregimena erori baino pixka bat lehenago hasi zelako, eta 1984ko maiatzera arte iraun zuelako, eta ordurako erregimena jada demokratikoa zen. Beraz, orduko egunkariak irakurriz, ikertuz, eta garai hartan bizi izan zirenekin hitz eginez, saiatu naiz nobelako historia osatzen urratsez urrats. Eduki nuen amets izugarri arraro batekin hasten da, eta imajina dezakezuen modurik harrigarrienean erabakitzen da. Bi kartograforen istorioa da, bikote baten istorioa; egun batean Buenos Aireseko probintziako hego aldean mapa bat egiten ari dira; gazte bat hartzen dute stopez. Handik kilometro batera militarren patruila batek geldiarazten ditu. Gaztea montoneroa da, hirurak eramaten dituzte preso. Emakumea ez dute torturatzen, ez diote ezer egiten, baina gizonari bai; gizona ikusten dute ateratzen presondegi militarretik, hilik; emazteak ezin du onartu hil denik, hasten da senarra bilatzen; hogeita hamar urte geroago, emakumea New Jerseyn dago, lanean, mapak egiten. Jatetxe batean dago, eta ezagun egiten zaion ahots bat entzuten du, eta senarra da. Igoal-igoal dago, bizirik eta hogeita hamar urte lehenago utzi zuen bezala; ez da aldatu bere irudia, ezta bere ahotsa ere, ez da anaia bat, ez da bikia, ez klon bat, ez da mamu bat: bera da. Eta gainera ez dago elementu fantastikorik. Enigma honetatik abiaturik, nobelaren bukaeran ebazten dena naturaz gaindiko elementurik gabe, senarra badoa kontatzen gertatu zaiona. Horixe da nik bizi izan ez dudan bizitza. Nire herriaren iraganarekin dudan zor bat da, eduki ez nuen denbora berreskuratu nahi izan dut. Gainera oso ariketa bitxia egiten ari naiz, ikuspegia baita diktadurarekin bat egiten duen norbaitena.

Orain arte nik uste nuen historialariak egiaren paradigma zirela, baina deskubritu dut historialariak ere zalantzazko bide batetik ibiltzen direla, eta alde horretatik ibiltzen duten bidea nobelagileena bezalakoa dela. Historia hitzez egina dago, eta beraz, zalantzez eginda dago. Ez dago egiazko historiarik, eta azken buruan irakurtzen dugun historia guztia nobela bat da, baita ere. Gaur egungo historialari askok erabiltzen ditu nobelarenak diren teknikak eta lengoaiak, beraz gurutzatzen ari diren bideak dira, generoak topo egiten ari dira nobelaren barruan, nobela baita askatasunaren genero handia. Nobela berez da askatasun-ariketa bat, eta beraz horren barruan genero guztiak sartzen dira.

Argentina ez da oraindik naufragioaz errekuperatu. Zorrik handiena duen herrialdea da, 200.000 milioi dolar, uste dut. Menemen gobernuaren ustelkeria izugarriaren, konparaezinaren ondoren, »zinismoarekin, gezurrarekin, faltsukeriarekin loturik egon zen ustelkeria, bestalde» eta De la Ruaren erabateko ezgaitasunaren ondoren, orain badago kemenez lan egiten ari den presidente bat. Ni berez naiz mesfidati boterearen aurrean, beti boteretik kanpo bizi izan naiz, besteak beste nire independentzia intelektualari eutsi ahal izateko. Horregatik beragatik esan dezaket herriak esperantza berri bat aurkitu duela, aurrera egiteko borondatea. Uste dut garrantzizkoa dela herriaren oroimena berreskuratzea, Menemek bere indultuarekin lurperatu zuen oroimen hori, eta uste dut oroimenaren berreskuratze honetan oso gauza larriak deskubrituko ditugula, esaterako 76tik 83rako diktadura militar ikaragarrian argentinar gehienek ezikusiarena egin zutela, besta aldera begiratu zutela, nolabaiteko konplizeak izan zirela. Oraingoz, eta gobernu honek kontrakorik demostratzen ez duen bitartean, uste dut aurrera egiteko aukera itzelak dauzkagula.

Bizitzan zehar aurkitu ditudan idazle handi guztiekin eztabaidatu dut honetaz. Lehen-lehenik, Borgesekin, 83an. Borgesek esaten zuen, «hainbeste urte lan isilean eta azkenean txaloen zarata entzutea »ezin baitut ikusi!»». Bat-batean eskertzekoa da entzutea norbait zenbait jenderen gustukoa dela. Idazleoi ez zaigu gustatzen liburua merkatugai bihurtzea; ez da gure erantzukizuna, guk ez dugu horren errurik. Liburua merkatugai bihurtzearen prozesu horretan etekinik txikiena ateratzen dugunok idazleak gara, hain zuzen. Horretaz onura ateratzen duen artekari-sare handi bat dago. Gero, sortzen den diruaren beste zati handi bat zergek eramaten dute. Idazleen poltsikoetara tantak baizik ez dira iristen. Duela gutxi hitz egin nuen Garcia Marquezekin honetaz; badakizue Cien años de soledad Paper Books-en zerrendan lehena dagoela The New York Timesen? Horrek esan nahi du saldu dituela, azken hiru astetan, gutxienez milioi eta erdi ale, argitaratu eta ia berrogei urtetara. Garcia Marquezek esaten zuen, «begira, kalkulua erraza da, horrek esan nahi du, bost edo sei milioi dolar gordin. Dirutza horren ehuneko hogeia eskuratzen badut, zorte handia edukiko dut. Dena galtzen da bidean, eta idazleak dira onurarik gutxien ateratzen dutenak honetatik guztiatik».

Begira, bere alde ona eduki du, baina txarra ere bai, galarazi baitu niri gehiago interesatzen zaizkidan lanak irakur zitezen, esaterako El lugar comun la muerte, edo La mano del amo, nire faboritoak direnak. Santa Evita ustekabeko arrakasta bat izan zen, pelikula egin eta askoz lehenagotik ere. Egilearen gainean eragin gehiegi duten nobela guztiak deserosoak dira, "Santa Evitaren egilea" esaten duten guztietan asaldatu egiten naiz, ematen du ez dudala beste ezer idatzi.