Arnaldo Otegiren senitarteko gehiena sozialista izan da. Amaren aldetiko osabak, eibartarrak, UGT eta PSOEkoak izan ziren hil arteraino: «Euskal Herria oso anitza dela esaten da. Nik oso familia anitza izan dut eta badut. Nire familiako giro politikoa abertzalea izan bada ere, giro errepublikarra eta sozialista bizi izan dut nagusiki» adierazi digu elgoibartar honek.
Batasuna legez kanpo geratu den arren, azken urte honetan inoiz baino gehiago ikusi izan dugu hedabideetan. Politikari buruzko programaz gainera, ETB2ko Carlos Soberaren La gran evasión edota Oscar Terolen Vaya semanitan. Harridura hein bat azaldu diogu: «Guk halako programetara joateko zalantzak izaten ditugu. Zenbaitek diotenez, programa horietan asko dugu galtzeko eta gutxi irabazteko. Baina ezker abertzalea une honetan dagoen bezala izanda, ezin ditugu gure iritziak plazaratzeko aukerak galdu».
Eroso moldatzen ote den galdetu diogu: «Holako programetan ez naiz eroso sentitzen, hasieran behintzat. Ez nago giro horretan eta gauza friboloez mintzatzera ohituta. Onartuta daukat, baina ez dakit zein neurrian. Euskal Herrian ere mundu hori badago hein batean eta gu ere ez gara horren ezberdinak, ezta? Izan ere, telebista zenbat ikusten den ohartu naiz eta zeharo harrituta nago. Ni hainbeste azaldu baino lehen uste nuen jendeak askoz gutxiago ikusten zituela bai politikari buruzko programak bai programa fribolo horiek. La gran evasión delakoa zenbat jendek ikusi zuen konturatu ondoren txunditua geratu nintzen».

Gure manifestazio askotan EAJren aurkako traidore leloa entzuten dut, baina ez dut uste EAJk inoiz ezer traizionatu duenik, EAJ anbiguotasunean mugitzen den alderdi bat da, estatuan eroso egotea bilatu du beti. Independentziari ez dio traiziorik egiten, ez delako independentista. Salbuespenen bat kenduta-edo, Luis Arana Goiriren episodioa, kasu. Gainontzekoan, EAJ da EAJ dena, eta puntu. Horrekin bizi behar dugu. Zertan aldatu den? Gauza batean aldatu behar izan du bederen. 1998ko Lizarra-Garaziko Akordioa mugarria izaki EAJ kontzientea da estatutuaren ideia ezin dela gehiago ‘saldu’ herri honetan. Guk EAJ behartu egin dugu mahai gainean beste zerbait jartzera. Beste gauza bat da beste zerbait horrek gauzak aldatzeko balioko duen edo ez. Egun EAJk beste behar bat dauka behintzat, beste zerbait ‘saldu’ beharra dauka. Borondaterik al dauka ordea? Gure ustez, oraingoz ez dauka asmo argirik markoa aldatzeko eta gatazka gainditzeko.

25 urte hauetan ezker abertzaleak, denok bezala, erru handiak eta akats handiak izan ditu. Baina, funtsean, ezker abertzaleari gauza bat onetsi behar zaio: orduan diseinatu zen trantsizioa garaitu egin dugula; Euskal Herriak garaitu egin du trantsizioa. Eta orduan bezala, guk gaur egun berriz ere aukera bat jarri dugu mahai gainean: Bergarako Proposamena. Bien bitartean, ezker abertzalea oso jipoitua edo kolpatua izan da. Zentzu batean, hau boxeo konbate bat da. Estatuak uste zuen ezker abertzalea lehen roundean nokeatuko zuela, eta gure ustez 11. roundean gaude. Irabazteko ate bat irekita dago.

Kolpatuak izanda ere eraikuntzan urrats oso handiak eman ditugu...

Guk askotan EAJk ez duela eraikuntza nazionalean sinesten esaten dugu, eta neuri ez zait gustatzen politikagintzan karnetak ematea. Eztabaida horrek ez du irtenbiderik. Haiek berearekin eta gu geurearekin gelditzen baikara. Politikan soluziobiderik gabeko eztabaidak pizteak ez du ezertarako balio. Datu objektiboak baldin badaude ere, azkenean datuok subjektibotasunaren menpe gelditzen dira. Herri honek azken hamarkada honetan urrats garrantzitsuak eman ditu zentzu askotan. Autodeterminazioaren gaian bereziki, eta lurraldetasunaren nahiz estrategia nazionalaren inguruan urrats handiak ere eman ditugu. Guk kontzientzia piztu dugu eta politika ez dela bakarrik makro-politikatik egiten ere zabaldu dugu. Herri honetan esperientzia handia dago herri mugimenduetan, oso aberasgarria, eta hori gabe ezin da Euskal Herria eraiki. Ordea, sektore horiek alderdi politikoen arteko adostasuna eskatzen dute; adostasun hori ez lortzea kaltegarria da guretzat.

Lehenik eta behin, testuingurua ona dela diogu: ziklo politiko berri batean gaude, lehenengo trantsizioa garaitu zen eta proposamena une onean dator. Bigarrenik, funtsean, erabiltzen dituen terminoak guk urte luzeetan erabilitakoak dira. Autodeterminazioa, adibidez.

Betikoa. Planari helburu bat markatu zaio: Estatuarekin itun bat sinatzea EAEko hiru lurraldeak estatuaren barnean kokatzeko. Aldiz, batzuentzat proiektu bezala legitimoa izan badaiteke ere, guretzat garaia da Estatuarekin beste mota bateko negoziazio bat egiteko. Guretzat lehen etapan Estatuak Euskal Herria errekonozitu behar du. Errekonozitzen duenean zilegia izango da bakoitzak bere proiektu politikoa agertzea. Guretzat lehentasuna gatazka gainditzeko akordioa lortzea da.

Ez dut uste. Lehen EAJ noraino mugitu den aipatu dut. Guk EAJ mugiarazi dugu eskaintza berri bat egitera eta eskaintza berri horretan ezker abertzalearen proposamenak bere egin behar izan ditu, neurri batean. Horretan funtsezko puntu bat herri kontsulta da. Baina, hori guztia ontzat emanda ere, EAJren helburua ez da gatazka gainditzea, beste estatus bat lortzea baizik, eta guretzat hor dago akatsa. Guk horregatik diogu ez dela unea nork bere proiektua mahai gainean jartzeko, aitzitik, esate baterako, EBk federakuntza asimetrikoa planteatzen du, eta ematen du autodeterminazio eskubidea errekonozitua daukagun fase batean gaudela, non alderdi bakoitzak bere proiektua aurkezten duen herriak erabakitzeko. Bada ez. Ez gaude horretan! Hori jauzi handiegia egitea da. Euskaldunok lehenik erabakitzeko esparrua berreskuratu behar dugu eta horretarako denon plana egin behar da. Elkarrizketaren bitartez lehenik, gero etorriko dira planak eta eredu trantsitorioak eta instituzionalak. Hori da guk Ibarretxeren planari ikusten diogun akats handiena.

Mahaiaren erabakiak harritu egin gaitu. Abagune inportante batean baldin gaude, afera ez da arauzko trikimailu baten inguruan eztabaida piztea, emendakina orokorra den eta ez dakit zer esatea. Ez gaude horretan. Hemen eztabaida bat ireki da eta guk hor izan nahi dugu geure ideiekin. Arauak esaten duenak garrantzia gutxikoa izan beharko luke uneon.
EBren jarrerak harritu gaitu. Gobernu honek plan bat aurkeztu du, arazoa konpontzeko balio duelakoan, eta aldi berean, Gobernu kide batek, EBk, gure proposamenari emendakin bat jartzen dio. Horrek zerbaitek huts egiten duela agerian utzi du, errotik huts egin ere. Nola daiteke Gobernuak eztabaida irekitzea eta Gobernu kide batek eztabaida horretan beste jarrera bat hartzea? Harritzekoa da gero! Ez da serioa. Konponketarako plan bat adostua balitz ez litzateke holakorik gertatuko. Ibarretxe Planean nolabaiteko inprobisazio bat dagoela ageri da.

Batzuen esanetan Bergarako Proposamena taktikoki egin dugu «Ezker abertzaleak zentralitate politikoa lortzeko dela» esan dute, baita «jarrera politiko ahul batean gaudelako» esan ere. Guk azken hauteskundeetan ez ginela ahulduta atera gogoratu nahi dugu, 150.000 boto lortu genuen. Orduan, fase horrek malgutasun gehiagorekin jokatzea permititu digu une honetan. Bergarako Proposamena hauteskunde garaian egin dugu aukera genuelako. Azken 25 urteetan nork hitz egin du herri honen izenean gatazka gainditzeko Estatuarekin? Historian oso gutxi izan dira Estatuarekin hitz egiteko aukerak. Gertatu den bakoitzean euskaldunok ez dugu izan ordezkaritza nazional demokratiko bat hitz egiteko. Horren beharrean, ezker abertzaleak Xibertan proposamen bat egin zuen, eta egun berriz Bergarako Proposamena. EAJk uko egin zion orduan. Oraingo hau bigarren aukera bat da. Lizarrako Akordioak gauza bera planteatzen zuen. Hau da, hitz egin dezagun Estatuarekin elkarrekin. Hauteskunde hauek sekulako aukera ematen zuten lau herrialdeetako ordezkaritza nazional demokratiko bat osatzeko.

Badakigu. Badakigu ez dela herri osoa, baina guk lehenik ezagutu nahi dugu lau herrialdeetan zenbat garen autodeterminazioaren ariketaren alde. Proposamena zentzu elektoralean egin dugu baina berbera egingo dugu hauteskundeen ondorenean. Orduan ez du edukiko kutsu elektoralik, ez baitira hauteskundeak izango. Edo bai? Europako hauteskundeak etorriko dira aurki. Beraz, Estatuarekin hitz egiteko autodeterminazioaren ariketaren alde gaudenok bat egin behar dugu. Bergarako Proposamena serioa eta sakona da, eta guk mantenduko dugu.

Gure kontrako oso gauza larriak esan ziren guk helegitea aurkeztearen aurka bozkatu genuelako. Orduan ohiko zartagailua erabili zuten: Batasunak PP eta PSOErekin bat egin du. Guk geure arrazoia azaldu genuen. Eusko Jaurlaritzak ezin du helegitea jarri ez delako aproposa horretarako. Itxurakeria izan zen, askotan bezala. Gure egoitzen itxiera garaia zen eta Gobernuak itxura bat eman behar izan zuen. Hau guztia PPrentzako oxigeno baloi bat izan da, Estrasburgok arrazoia eman diela esan du PPk. Ez da egia. Baina baliatu dute.
Estatuak indar handia du, beti eduki du, baina ez dago indartsu. Uneon, ahultasuna estrategiko batean aurkitzen da. Eta batez ere PPk Estatua kudeatzen duelako. PPk badaki Estatuaren eredua zalantzan dagoela berriz ere. Eta hori baliatu behar dugu, eta baliatu nahi dugulako ari da horren bortizki. PPk badaki Euskal Herrian eta Katalunian Estatu honen eredua aldatzeko asmoak daudela, eta Euskal Herrian dagoeneko ibilbide bat egin dugula, bereziki Lizarraz geroztik. Ez dago estatu eredu berririk Euskal Herriari autodeterminazio eskubidea onartu gabe. Estatua kontziente da horretaz, eta Ibarretxe Plana arazo dela badio ere, plana berez ez da arazoa. Arazoa autodeterminazioa onartzea da. Arazoa Estatuarentzat herri kontsulta egitea da. Horregatik herri kontsultari berebiziko garrantzia ematen diogu.

Bai. Guk aspektu positiboak eta negatiboak ikusi ditugu, beti bezala. Positiboen artean proposamenarekiko gehiengo sindikalaren eta hainbat eragileen aldeko jarrera dago. Sektore hauek proposamena baliatzeko aukera dagoela diote eta guretzat hori hautematea funtsezkoa da. Politikak interes zintzoak eta miserableak ditu ordea, eta faktore negatiboak ere badaude. Aukera hau zabaltzean batzuek bere esparru elektoralak eta interes propioak gorde egin nahi izan dituzte. Alabaina, eztabaida politikoa beste parametro batzuetan jartzea lortu dugu, aukera hau ez da martxoaren 14an itxiko. Guk ordezkaritza bat osatu nahi dugu Estatuarekin hitz egiteko, berau osatzeak gatazka irtenbiderako plano batean jarriko luke.

Egoera honetan bizitzera behartu gaituzte. Beste alderdiek egoera hau kudeatzen ari dira berau normala izango balitz bezala. Herri honetan badago alderdi bat legez kanpo eta milaka herritarren eskubide zibilak ukatuak daude. Joan den hauteskundeetan ez zen herriaren borondate osoa onartu. Egoera hori demokraziaren aurkakoa da eta besteek politika egiten dute ezer gertatu ez balitz bezala. Gu egoera guztiz antidemokratiko batean gaude, eta hala ere, apustu eraikitzaile bat aurkeztu dugu. Martxoaren 14an bozkatzeko aukera bilatu nahi dugu, gure aldeko boto-papera egoera politikoa konpontzearen alde jarriko dugu, hau da, autodeterminazioaren alde. Azken funtsean, gure aldeko botoa ez da Batasunarena izango, Bergarako Proposamenari babesa emateko baizik, «ni ez naiz espainola» esateko. Autodeterminazioa nahi dut eta Estatuarekin horretaz hitz egin nahi dut.

Oso zaila da zatiketa bat eman ondoren ahalik eta modu objektiboenean hitz egitea. Guk Aralarri kritika oso zorrotza egin diogu, gehienbat bere garaian eztabaida batean parte hartu zuelako, eta bere tesiek lortu zuten babesa lortuta alde egin zuelako. Jokamolde horrek politikagintzari eta herri honi ez dio inongo mesederik egiten.
Hauteskundeei begira Nafarroa Bai-ren kasuan harritu gaituena da, Nafarroako abertzaleen %85en botoa ezker abertzalearena izanda, Aralarrek EAJri beto gaitasuna utzi izana gurekin akordio bat lortzeko orduan. Nafarroan akordiorako aukera bazegoen, baina, zoritxarrez, azken bileran EAJk eta EAk beto ahalmen osoa erabili zuten. Eta EAJk Nafarroan bizpahiru mila boto ditu, EAJ ez da ezer Nafarroan. Guk Aralarri esan genion: «Nafarroako boto abertzale gehienak zuen eta gure artean banatuta daude, garrantzitsuena ezkerreko boto abertzalea biltzea da». Zoritxarrez ez da horrela izan, beraz haiek balora dezaten.

Herri honen historian esperientzia horiek porrot egin dute. Historikoki gertatu da eta gertatuko da. Jende guztiak etorkizunean ezker abertzale sendo bat egon behar dela errekonozitzen du eta hori sektore ezberdinen artean eman beharko dela. Artean, ezker abertzalean zatiketa bat eman da, baina ez dago «ezker abertzalerik» gabeko ezker abertzalea. Hasteko, Batzarre ez da abertzalea, ezkerrekoa da. Nafarroan mantentzen duen diskurtsoa oso kaltegarria da abertzaleentzat. Ni ez naiz baskista, ez naiz euskaldunen aldekoa, ni euskalduna naiz. Nafarroako eskuinak bere borroka ideologikoaren bitartez sortu dituen konplexu guztien gama Batzarren dago. Ez dut uste halako parametroetan ezker abertzalearen moduko bat sortu daitekeenik.

Uste dut baietz. Gu printzipioetan irmo mantenduko gara, baina soluziobideetan malguak izango gara. Zoritxarrez, herri honek badu gaixotasun kroniko bat, sektarismoaren gaixotasuna, banderizoen edo bandokideen gaitza. Agian gatazkak berak halako sentimenduak sortzen ditu, egoera oso polarizatua dagoelako eta bakoitzak bere sufrikarioa oso barneratua daramalako. Horrek guztiak denok egiten ditugun azterketak muturretara eramaten ditu. Normala izan daiteke, baina hori gainditzeko esfortzu handiago bat egin beharko genuke denok. Guk onartu behar dugu ez dugula arrazoia ehuneko ehunean, eta EAJk ere ez. Inork ez du arrazoi osoa. Beraz, ea ahalegin hori komunean egiten dugun denon azterketak bide berean jartzeko.

ETAren borrokaren apologia handiena egiten duena Jose Maria Aznar da, bide politiko guztiak ixten baititu. Bien bitartean, herri honetako sektore historiko batzuek gure herri eskubideak lortzeko borroka armatua sostengatzen dute. Guk Bergarako Proposamena egin dugu. Eta aldi berean, ETAren aldetik ez dagoela ahalegin itsu bat borroka armatua mitifikatzeko eta mantentzeko baieztatu dugu. Gure historian badago joera politiko armatu bat eta berau gainditzeko baldintzak sortu beharra dago. Lizarran sortu ziren. Ezker abertzalearen ardura ez da ETArekin bukatzea, jokaleku alternatibo baterako baldintzak sortzea baizik. Lehenik borondatea behar da, bigarrenik elkarrizketa, hirugarrenik akordioa eta laugarrenik, euskaldunok erabakitzen ditugun hitzarmenak errespetatuak izan daitezen bermatzea. ETAren izatea hor kokatzen da. Badaude euskaldunon eskubideak errespetatzen ez dituzten bi estatu.

Nazio Eztabadaidagunea ezker abertzalea baino gehiago da. EAko sektoreak daude, ABkoak, Aralarren kideek ere parte hartzen dute norbanako gisa, eta sindikalgintzako sektore batzuk ere badaude. Emaitza onak emango dituen ekimen bat da. Esperantza osoa daukat, baina ez mirakuluak egingo dituelako, baizik eta gutxienez esparru zabal batean nazio eraikuntzaz eta gatazka gainditzeaz hitz egiten ari garelako.

Eta guk gure historian pila bat alternatiba jarri dugula esaten dugu. Baina kontua ez da geurea jartzea, guk gurea landu eta aurkeztuko dugu. Guk ahalik eta konpartituena izatea nahi dugu, herria eraiki nahi dugu egunero lanean ari direnekin: kultura, euskara eta sindikalgintzan ari direnekin. Lehenik horiekin nahi ditugu gure hausnarketak konpartitu, bestela berriz ere, kapelatik beste untxi bat aterako dugu. Beste prentsaurreko bat emango dugu eta beste alternatiba bat aurkeztuko: hamaikagarrena. Zertarako balioko du, ordea?