Euskaldunok geure nortasuna identifikatu, zehaztu, bereizi eta kokatu behar omen dugu historian eta munduan. Gure eskubidea omen da. Eta, batez ere, gure erantzukizuna.
Jende asko da gurean erantzukizun horren nekea sentitzen duenik. Hala zioen Edurne Ormazabal kazetariak Berrian: "Herri honek batzuetan nagia ematen du: beti geure buruaz hitz egiten, hausnartzen". Jende asko da gurean erantzukizun horri obsesioa irizten dionik ere. Eta obsesioak, definizioz, hersturazko sentimendu mingarri batez itotzen gaituenez, identitatearen auziak antzutu egiten gaitu, ez omen gaude-eta identitatea ez den beste ezertarako. Identitatearekiko itsumenez jota dagoenak sentitzen duen gu eta haiek bereizi behar etengabe gaixoak ahultzen omen du desberdinarenganako sentiberatasuna. Identitateak, muturreraino eramaten direnean, hiltzaile bihurtzen dira, zioen Amin Malouf idazleak muturreraino eramandako arrazonamendu baten bidez.
Ados nentorke »ados nator» sukar identitate zalearen kontrako jardun horrekin. Ez daukagu inora joan beharrik, negu honetan sukar horixe ari zaigu-eta etxea berotzen.
Bestalde, Espainia eta Frantzia ez dira identitateak aintzen dituzten estatu moderno, eskuzabal eta irekiak; ez dira halakoak izan sekula, eta, halaber, ez dira beren baitako borondatez aldatuko; guztiz deserosoa zaie »antinaturala, erreakzionarioa, logika guztien kontrakoa» hain errotua duten eredu berdin bakarretik apartatzen den oro.
Herri honetako askok eta askok zer nahiago genuke identitatearen obsesioa gainetik kentzea baino! Baina luzerako dugulakoan nago. Bitartean, atezuan egon beharko dugu gehiegikeriekin: identitatearen defentsa, baztertzailea bada, ez da justiziazkoa ez baztertuarentzat ezta identitatearen izenean baztertzera prestatzen denarentzat ere.

Lehia bikoitza da beti etikarena: batetik, geure baitan bizi duguna; bestetik, adostasun moralari eraso egiten diotenen aurkako lehia (adibidez, azken bolada luzean, Irakeko gerraren kontrakoa).
Zergatik, ordea, bikoiztasun hori?
Freud-ek zioen: "Neure buruari galdetzen diodan bakoitzean zergatik saiatu naizen ondradua izaten, zergatik izan naizen eramanekoa eta bihotz zabala hurkoarekin, zergatik ez diodan uko egin kaltea eta kontraesanak besterik ez zekarzkidan jarrerari, ez daukat erantzunik".
Ez, ez dago erantzunik. Baina erantzuna ezagutzen ez badugu ere, garbia da zeregina: barruko ez dakigu zein indar klasek bidegabekeriaren kontra egitera bultzatzen gaitu eta, aldi berean, bidegabekeriak eragindako biktimen alde jartzera.

Honek, egunkariko orriak pasatu; honek, azkura kendu; honek, sudur-zuloa garbitu; honek, arerioari kontuak eskatu, eta bosgarren pikaro zatar honek botoia sakatu.
Haur-jolas bat Eusko Legebiltzarrean, sarriegi lotsaren patioa bihurtzen diguten horretan. Baina legeaz eta parlamentuaren betebeharrez ahoa beteta hitz egiten duten politikari eta kazetari berek garrantzia kendu nahi izan diote gertakizunari. "Larriagoa izan da hirukoak SArekin egin duen ituna!". Anekdota bat, beraz? Zutabe, bineta eta txisteetarako gai aproposa gehienera ere…? Niri, ordea »zer egingo diot ba!», Eusko legebiltzarrean gertatu den lotsagarrikeriarik handiena iruditzen zait.
"Ez da, dirudienez, zerurik ez lurrik ikaratuko garaiz ohar gaitezen gure azken orduaz. Aski izango omen da, diotenez, norbaitek »ez dakigu nork» botoi kaskar bat estutzea", idatzi zuen Mitxelenak mehatxu nuklearraz. Mayor Orejaren ordez botoia sakatu zuenak ez du zerurik ez lurrik ikaratu, baina politikaren sinesgarritasun faltak minbiziak bezala usteltzen du jardun politikoa; eta botoiarenak, anekdotaren gainetik, koska bat estutzen du lehendik nahiko estu zegoen politikaren sinesgarritasun falta izugarria.

Horra Kataluniako bozketek ekarri dutena, besteak beste: ezkerrak aginduko ote duen aukera. Ezkerrak historikoki izan duen arazo nagusia: ez du ikasi egia, justizia eta askatasuna bizkar-poltsa berean sartzen. Ez du ikasi ezin zaiola bati uko egin bestea indartzeko. Ez du ikasi elkarrekin eta elkarren arrimuan indartzen direla hirurak. Hara ditugu begiak.

Euskal kulturako ekimen asko porrot ekonomikoaren muga-mugan bizi omen da, hala diote erdi lotsaz erdi ezkutuan dabiltzan azterketa, iritzi eta larri-dei askok.
Goethek lagun baten heriotzaren berri jakin eta esan zuena datorkit gogora: iraun beharra zagok, iraun beharra!
Baina Goetheren iraun behar horrek ez du zerikusirik gure eguneroko diosaletan ageri den etsipenarekin:
-Zer moduz?
-Hementxe. Irauten.
Iraun beharra dago, bai, baina ez etsipenezko erantzun abaildu horrekin. Ez da etsi behar, ezta sentibera jartzeko adinera heldutakoan ere. Gazte izaten segitu beharra dago; berariazko borondate gazte batek (beti zalantzen arragoan goritu behar den ikuspuntu moral eta estetiko batek) gorde dezake piztuta, ez beste ezerk, Goethe zaharraren begietako su gaztea. Sentiberatasunak nola senti dezake ezer berririk eta begiradak nola ikusi, ez bada etengabe berrituz sentiberatasuna eta begirada?
Ekimen kultural asko egongo da porrotaren arriskuan. Baina gehiago amorratzen naute aspaldi handian hilda bizi diren jardunbideek. Begi-bistakoa da irauteagatik irauten dutela. Sosak dituztelako diraute, ez barneko premiak edo kanpoko eskakizunak eraginda.
Sosik gabeko iniziatibak hiltzen dira, ordea; ez, kemenik eta funtziorik gabeak.

Urtebete da Prestige hondoratu zela. Ikaragarri idatzi da hartaz guztiaz. Ez dago, ordea, dena esanda.
Munduan ageri diren gauzen sorta baino zerbait gehiago da mundua; noiz manifestatuko zain dauden gauzen multzoa ere bada mundua.
Esateko dauden gauzena, adibidez.
Arteak, esateko dagoena esaten saiatzeaz gainera, azti baten gisa jokatzen du; aurreratu egiten du, inork ez ikusi arren, gertatzear dagoena. Orain dela berrogei bat urte Robert Graves-ek Hondartza izeneko poema eder bat idatzi zuen Mallorcako Deyá herrian:
"Kaioek baino ozenago egiten dute kurrixka umeek /gurasoen eskutik helduta apar gazterantz; / beste batzuek, berriz, izurik gabe, bularreraino bustitzen dira, / beren ahoei irribarre kresaltsua dariela…"
"Baleak ikusi dituen marinel gihartsuak, /arrain hegalariak ikusi eta Demerara eta Boli Kosta/ bezain toki urrunetara heldu denak / abisu emango die ipuina entzutera hurbildu zaizkion haurrei / alkitranaren usaina dutela ozeano guztiek".
Gravesek aurreikusi zuen ozeanoetako alkitrana ez zen Exxon Valdezek edo Erikak edo Prestigek isuritako miseria beltza. Ez zeukan horretarako premiarik: gizakiok hondatutako ozeanoak usainduak zituen Gravesek. Horrek egin zuen jakitun zer etorriko zitzaigun, horrek egin jakitun zein gorrak garen. Halatan, zezakeen ekintzarik iraultzaileena egin zuen: poema eder bat ondu abisutzat.
Ez dago dena esanda, ez. Baina ezta esandako guztia gure oroimenean ere.

Bushen administrazioak Iraketik datozen hilkutxen irudiak hartzea debekatu du. Telebistaz ematen ez dena ez da albiste; telebistatik pasatu gabea ez da bihotzera heltzen.
Ez dute entzun nahi Monzonen poemako alargun zoroak botatako oihu lazgarria senarra eta hiru seme gerran galdu eta gero:
"Non dira beste zoro horiek, gudan nahi zutenak hasi?".