Tere Irastortza: «Zenbaitetan ez dugu gure bizitza bizi»

  • Tere Irastortza 1961ean sortu zen, Zaldibian. Beasaingo Andramendi ikastolako zuzendaria da. Bi seme-alaben ama. Idazlea da, eta poeta oroz gain. Bere lehen liburua 1980an argitaratu zuen: Gabeziak poesia liburua. Obra poetiko oso oparoa osatu du harrezkero. Bere obraren antologia Susa argitaletxearen XX. mendeko poesia kaierak bilduman dago, Koldo Izagirrek apailatua. Antologia hau Izen gabe, direnak. Haurdunaldi beteko khantoriak liburuarekin (Pamiela, 2000) ixten da. Liburu horretan Jainkoarengandik hurbil dagoen poeta gisa antzeman genuen Tere Irastortza.Aurten argitaratutako Glosak. Esana zetorrenaz liburuan (Pamiela) berriz, pertsonengandik hurbilagoa aurkitu dugu Zaldibiko poeta. Liburu honetaz, euskal literaturaz eta bere ibilbide literarioaz aritu gara berarekin. Tere Irastortza Euskal Idazleen Elkarteko (EIE) lehendakaria da iaztik, hartara, zeregin honetaz ere galdetu diogu elkarrizketaren hasieran.

2003ko azaroaren 09an

Zer moduz EIEko lehendakari postuan?

Laguna dudan Andolin Eguzkitza aurreko zuzendariak kargua hartzea eskatu zidan. EIEn eragile lanetan aritzea suertatu zait eta pozik nago. Egiten dakidana egiten saiatzen ari naiz, lan talde oso ona dago. Idazleen lana eta euskal liburua oro har sustatzeko helburuz ari gara.

Zeregin honek mugatzen al zaitu idazteko orduan?

Nire idazle ibilbidean saiakera, ipuinen bat eta itzulpena ere landu ditut, baina batez ere poesia idatzi izan dut. Azken urtetan eraman dudan bizimoduak beste modu batera idaztera eraman nau, hori bai. Alegia, gazteagoa nintzela inspirazioaren zain egoteko beta izaten nuen; orain, berriz, idatzi nahi dudana buruan ondo gordeta izaten dut paperera eraman baino lehen.

Glosak. Esana zetorrenaz liburuaren azalean pertsona baten silueta agertzen da, testu zaharren artean. Azaldu iezaguzu liburuaren azala?

Liburuaren azalean euskal literaturaren testu zahar bat azal zedin nahi nuen. Ez nekien horregatik zein izango zen gainean jarriko zioten irudia. Baina gustura geratu naiz. Silueta bat agertzen da hitzen artean, eta silueta hori ere denok daramagun errainua izan daiteke, kasurako, nik neronek daramadan errainua izan daiteke.

Nondik nora Glosak. Esana zetorrenaz liburua?

Idazleak hizkuntza baliatzen duenean beste batzuek esan dutena jasotzen du. Ez dut uste ezer ezerezetik sortzen denik, inspirazioa besterik gabe datorrenik. Glosa hitzak beste pertsonen -edo kasurako idazle batzuen- ekarria adierazten du. Bigarrenik, eta bestalde, euskarazko aurreneko hitzak glosetan agertu ziren; beste hizkuntza askotan bezala. Historian zehar glosak baliatu izan dira testu zail bat ulergarriagoa egiteko, testua ulergarriago egiten duen ohar ttipia da glosa. Finean, nire poemak mundu ulertezin hau ulertzeko lagungarri nahi nituzke eta horregatik deitu diot Glosak nire liburuari, poema horiek mundualdi batean txertatuta daudela adierazteko.



Liburu baten isuri poetikoa taxutzean berebiziko garrantzia du bere eraikuntzak. Liburu hau hiru ataletan eraiki duzu. Lehena Ateraldi entziklopedikoak. Idatzian zetorrenaz da. Zertan datza?

Poema liburu hau idatzi nuenerako oso urrun sentitzen nintzen hainbeste aipatzen den hipertestu eta meta-literaturaren adiera "literarioaz". Liburuaren humusa ezin da testu literarioez bakarrik osatu, egunero edo bizimodu normalean aurkitzen ditugun beste testuez ere baliatu naiz, beraz. Batetik, esate baterako, aipatzen ditudan anatidoak edo gamma-izpiak entziklopediaren nire irakurketatik datoz. Bestetik, badut inpresioa, sinestarazi digutela zientzia oso gauza arrazionala dela, nahiz eta deskubrimendu edo tesi gehienetan badagoen irudi bat, metafora batean egon daitekeen bezalaxe, zientzian batzuk besteen ondorioetatik abiatzen direlako hori adierazi nahiz, isildua edota estalian uzten bada ere. Poesiaren bidez, testu horien azpian dauden irudiak, lurperatutako metaforak, agerian jarri nahi izan ditut.



Oharkabean zetorrenaz. Edo ilunaren eta beldurraren in-bertsioak da bigarren atala. Nola osatu duzu berau?

Idatzian zetorrenaz irakurri ahal izan dudan zerbaiten interpretazioa da; Oharkabean zetorrenaz atalean garaiz interpretatu ezin eta irakurri gabe utzitako ondorioak islatu ahal izan ditut. Sarri behatz artetik hondarrak bezala egiten digute ihes besteen esperientziak, esperantzak edota egonezinak. Gure bizitza une zenbaitetan ez dugu bizi, lotuegi gauzka bizimoduak bizitzeko. Haatik, halako batean, bizipen eta irudi horiek gogoratu egiten dituzu eta oharkabean behatzetan geratu diren hondar-arrastoek iratzarri egiten zaituzte; bere gisara pizten zaituzte. Hainbatean, horretaz konturatzeko ere gauzak inbertitu behar dituzu. Inbertsio hitzak bi zentzu ditu gutxienez. Bat ekonomikoa da: orain gastatu gero irabazteko edo arriskatu gero ez galtzeko. Bestea, gauzak atzekoz aurrera jartzea da. Hondarrari begiratu ordez behatzei begiratzea. Hori da bigarren ataleko poemetan apur bat egiten dudana, beste modu batez begiratzen dut.

Ibileran. Esateko zegoenaz da hirugarren atala. Ibileran idatzitako poemek osatua, beharbada.

Hauxe esaten da beti: «Dagoeneko esan beharreko guztia esana dago». Baina inor ez da isiltzen. Orduan, badago zer esanik, esateak berak asetzen ez bagaitu ere, apur bat osatzen gaitu, eta hitzak dira gure urratsak. Badira gure aurretik norbaitek ireki dituen bideak, baina kontua da norberak egin behar duela aitzina bide horietan. Bidea da agertzeko dagoena, ez bakarrik norabidea, are gutxiago helbidea bakarrik. Hitz hauek dira nire urratsak, eta bidean nik sortutako erretenak.

Bidean bide, nor du Tere Irastortza poetak liburu honetan bidaide eta gogaide?

Nor ez du poetak bidaide eta gogaide?, galdetuko nuke nik. Nik hizkuntza asko baliatzen dut idazteko. Tradizioarekin, gogoratzen ditudan hitzekin eta pertsonekin idazten dut, maite dudan jendearen oroitzapenekin. Lehen bi atalen ondoren, hirugarrenean, ibileran idazten dudala esatean, esan nahi dut ez dudala bakarrik idazten beste batzuen poesiekin, besteen literaturarekin alegia, baizik eta, nolabait, denok garela literaturarako gai. Halaber, ibilian esatean, literaturan orainaldiak garrantzi handia daukala adierazi nahi dut, ez dela gure aurretik izan den literatura -edo bestela ere ikasi duguna- soilik kontuan izan behar, baita bizi izan duguna ere, esperientziaren bidez ikasia ere funtsezkoa izaki.

«Poesia idazten segitzen dut, poesiak bizitzen laguntzen didalako»
Irudikatu dezagun literatura paisaia gisa. Nola dakusazu euskal literaturaren paisaia?
Niri ibaia duten paisaiak gustatzen zaizkit. Euskal literatura gizentzen doan ibaia da niretzat. Ur sorta xume batetik sortutako ibai bat. Gaur egun ibai zabala da eta bere inguruan zuhaitzak eta txoriak daude. Idazleok egiten dugunaren inguruan bizia sortu da, bazen garaia eta poztekoa da horregatik.

Idazle gisa berriz, paisaia horretan zure burua?
Irudiak irudi, ziurrenera, ibaian gora doan amuarraina izango nintzateke, harripean arrautzak erruten dituen amuarraina. Urak dakarrena hartzeko uraren aurka borrokan ari den amuarraina, halaber.

Gabeziak liburua gogoan, hona Koldo Izagirreren hitzak: «Maitale urrundu edo ezezagun bati mintzo zitzaion Tere Iratzortza». Zer aldatu da poeta harengandik egungora?
Aldatuko nintzela pentsatzen dut, ez daukat hogei urte-eta! Ziurrenik, galdu dudan gauza tristeena inozentzia izango da. Gainerako pertsona guztiak bezala aldatuz joan naiz, ez hainbeste literaturari dagokionean, literatura finean eta funtsean, norbera beste norbait izateko aukera delako, besteekin norberezkoa egitekoa. Alde horretatik liburu guztietan urruneko maitale gordea dago, askotan oso gertu dagoena.

«Obra oparoa, anitza, estilo ezberdinekoa, baina ingurutik baitaratzen ditu bere bulkorik jasoenak» dio ere Izagirrek.
Urteen joan-etorrian, batzutan harritu egiten naiz poesia idazten segitzeaz, nire burua horretan ikusteaz. Gaztea edo gazteago nintzenean, poesia herrialde azpigaratuen literatura mota bat zela esaten zen, edo modan zegoen hori esatea. Orduan, epe motzeko bizitza ematen zitzaion poesiari. Nik baina, poesia idazten segitzen dut, poesiak bizitzen laguntzen didalako, baita nire poesiak beste batzuei apur bat bizitzen ere lagunduko dielakoan.

Formak eta gabeziak
«Denbora asko behar izan nuen poemei forma emateko. Banan-banan poemak idazten ez dut ohikoa baino denbora gehiago behar izan. Bai poemak aukeratzeko eta liburuari forma oso bat emateko. Esanahiari eutsiko dion formari ere adierazi nahi bat atxikitzeko. Gustura geratu naiz. Halaber, urte luze hauetan, nire lehen liburuari eman nion izenburua berreskuratu edota salbatu nahian idatzi dut. Alegia, `gabeziak’ sentituko ez bagenitu, ez genuke literaturarik egingo».


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude