Tere Irastortza: «Zenbaitetan ez dugu gure bizitza bizi»

  • Tere Irastortza 1961ean sortu zen, Zaldibian. Beasaingo Andramendi ikastolako zuzendaria da. Bi seme-alaben ama. Idazlea da, eta poeta oroz gain. Bere lehen liburua 1980an argitaratu zuen: Gabeziak poesia liburua. Obra poetiko oso oparoa osatu du harrezkero. Bere obraren antologia Susa argitaletxearen XX. mendeko poesia kaierak bilduman dago, Koldo Izagirrek apailatua. Antologia hau Izen gabe, direnak. Haurdunaldi beteko khantoriak liburuarekin (Pamiela, 2000) ixten da. Liburu horretan Jainkoarengandik hurbil dagoen poeta gisa antzeman genuen Tere Irastortza.Aurten argitaratutako Glosak. Esana zetorrenaz liburuan (Pamiela) berriz, pertsonengandik hurbilagoa aurkitu dugu Zaldibiko poeta. Liburu honetaz, euskal literaturaz eta bere ibilbide literarioaz aritu gara berarekin. Tere Irastortza Euskal Idazleen Elkarteko (EIE) lehendakaria da iaztik, hartara, zeregin honetaz ere galdetu diogu elkarrizketaren hasieran.

2003ko azaroaren 09an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Zer moduz EIEko lehendakari postuan?

Laguna dudan Andolin Eguzkitza aurreko zuzendariak kargua hartzea eskatu zidan. EIEn eragile lanetan aritzea suertatu zait eta pozik nago. Egiten dakidana egiten saiatzen ari naiz, lan talde oso ona dago. Idazleen lana eta euskal liburua oro har sustatzeko helburuz ari gara.

Zeregin honek mugatzen al zaitu idazteko orduan?

Nire idazle ibilbidean saiakera, ipuinen bat eta itzulpena ere landu ditut, baina batez ere poesia idatzi izan dut. Azken urtetan eraman dudan bizimoduak beste modu batera idaztera eraman nau, hori bai. Alegia, gazteagoa nintzela inspirazioaren zain egoteko beta izaten nuen; orain, berriz, idatzi nahi dudana buruan ondo gordeta izaten dut paperera eraman baino lehen.

Glosak. Esana zetorrenaz liburuaren azalean pertsona baten silueta agertzen da, testu zaharren artean. Azaldu iezaguzu liburuaren azala?

Liburuaren azalean euskal literaturaren testu zahar bat azal zedin nahi nuen. Ez nekien horregatik zein izango zen gainean jarriko zioten irudia. Baina gustura geratu naiz. Silueta bat agertzen da hitzen artean, eta silueta hori ere denok daramagun errainua izan daiteke, kasurako, nik neronek daramadan errainua izan daiteke.

Nondik nora Glosak. Esana zetorrenaz liburua?

Idazleak hizkuntza baliatzen duenean beste batzuek esan dutena jasotzen du. Ez dut uste ezer ezerezetik sortzen denik, inspirazioa besterik gabe datorrenik. Glosa hitzak beste pertsonen -edo kasurako idazle batzuen- ekarria adierazten du. Bigarrenik, eta bestalde, euskarazko aurreneko hitzak glosetan agertu ziren; beste hizkuntza askotan bezala. Historian zehar glosak baliatu izan dira testu zail bat ulergarriagoa egiteko, testua ulergarriago egiten duen ohar ttipia da glosa. Finean, nire poemak mundu ulertezin hau ulertzeko lagungarri nahi nituzke eta horregatik deitu diot Glosak nire liburuari, poema horiek mundualdi batean txertatuta daudela adierazteko.



Liburu baten isuri poetikoa taxutzean berebiziko garrantzia du bere eraikuntzak. Liburu hau hiru ataletan eraiki duzu. Lehena Ateraldi entziklopedikoak. Idatzian zetorrenaz da. Zertan datza?

Poema liburu hau idatzi nuenerako oso urrun sentitzen nintzen hainbeste aipatzen den hipertestu eta meta-literaturaren adiera "literarioaz". Liburuaren humusa ezin da testu literarioez bakarrik osatu, egunero edo bizimodu normalean aurkitzen ditugun beste testuez ere baliatu naiz, beraz. Batetik, esate baterako, aipatzen ditudan anatidoak edo gamma-izpiak entziklopediaren nire irakurketatik datoz. Bestetik, badut inpresioa, sinestarazi digutela zientzia oso gauza arrazionala dela, nahiz eta deskubrimendu edo tesi gehienetan badagoen irudi bat, metafora batean egon daitekeen bezalaxe, zientzian batzuk besteen ondorioetatik abiatzen direlako hori adierazi nahiz, isildua edota estalian uzten bada ere. Poesiaren bidez, testu horien azpian dauden irudiak, lurperatutako metaforak, agerian jarri nahi izan ditut.



Oharkabean zetorrenaz. Edo ilunaren eta beldurraren in-bertsioak da bigarren atala. Nola osatu duzu berau?

Idatzian zetorrenaz irakurri ahal izan dudan zerbaiten interpretazioa da; Oharkabean zetorrenaz atalean garaiz interpretatu ezin eta irakurri gabe utzitako ondorioak islatu ahal izan ditut. Sarri behatz artetik hondarrak bezala egiten digute ihes besteen esperientziak, esperantzak edota egonezinak. Gure bizitza une zenbaitetan ez dugu bizi, lotuegi gauzka bizimoduak bizitzeko. Haatik, halako batean, bizipen eta irudi horiek gogoratu egiten dituzu eta oharkabean behatzetan geratu diren hondar-arrastoek iratzarri egiten zaituzte; bere gisara pizten zaituzte. Hainbatean, horretaz konturatzeko ere gauzak inbertitu behar dituzu. Inbertsio hitzak bi zentzu ditu gutxienez. Bat ekonomikoa da: orain gastatu gero irabazteko edo arriskatu gero ez galtzeko. Bestea, gauzak atzekoz aurrera jartzea da. Hondarrari begiratu ordez behatzei begiratzea. Hori da bigarren ataleko poemetan apur bat egiten dudana, beste modu batez begiratzen dut.

Ibileran. Esateko zegoenaz da hirugarren atala. Ibileran idatzitako poemek osatua, beharbada.

Hauxe esaten da beti: «Dagoeneko esan beharreko guztia esana dago». Baina inor ez da isiltzen. Orduan, badago zer esanik, esateak berak asetzen ez bagaitu ere, apur bat osatzen gaitu, eta hitzak dira gure urratsak. Badira gure aurretik norbaitek ireki dituen bideak, baina kontua da norberak egin behar duela aitzina bide horietan. Bidea da agertzeko dagoena, ez bakarrik norabidea, are gutxiago helbidea bakarrik. Hitz hauek dira nire urratsak, eta bidean nik sortutako erretenak.

Bidean bide, nor du Tere Irastortza poetak liburu honetan bidaide eta gogaide?

Nor ez du poetak bidaide eta gogaide?, galdetuko nuke nik. Nik hizkuntza asko baliatzen dut idazteko. Tradizioarekin, gogoratzen ditudan hitzekin eta pertsonekin idazten dut, maite dudan jendearen oroitzapenekin. Lehen bi atalen ondoren, hirugarrenean, ibileran idazten dudala esatean, esan nahi dut ez dudala bakarrik idazten beste batzuen poesiekin, besteen literaturarekin alegia, baizik eta, nolabait, denok garela literaturarako gai. Halaber, ibilian esatean, literaturan orainaldiak garrantzi handia daukala adierazi nahi dut, ez dela gure aurretik izan den literatura -edo bestela ere ikasi duguna- soilik kontuan izan behar, baita bizi izan duguna ere, esperientziaren bidez ikasia ere funtsezkoa izaki.

«Poesia idazten segitzen dut, poesiak bizitzen laguntzen didalako»
Irudikatu dezagun literatura paisaia gisa. Nola dakusazu euskal literaturaren paisaia?
Niri ibaia duten paisaiak gustatzen zaizkit. Euskal literatura gizentzen doan ibaia da niretzat. Ur sorta xume batetik sortutako ibai bat. Gaur egun ibai zabala da eta bere inguruan zuhaitzak eta txoriak daude. Idazleok egiten dugunaren inguruan bizia sortu da, bazen garaia eta poztekoa da horregatik.

Idazle gisa berriz, paisaia horretan zure burua?
Irudiak irudi, ziurrenera, ibaian gora doan amuarraina izango nintzateke, harripean arrautzak erruten dituen amuarraina. Urak dakarrena hartzeko uraren aurka borrokan ari den amuarraina, halaber.

Gabeziak liburua gogoan, hona Koldo Izagirreren hitzak: «Maitale urrundu edo ezezagun bati mintzo zitzaion Tere Iratzortza». Zer aldatu da poeta harengandik egungora?
Aldatuko nintzela pentsatzen dut, ez daukat hogei urte-eta! Ziurrenik, galdu dudan gauza tristeena inozentzia izango da. Gainerako pertsona guztiak bezala aldatuz joan naiz, ez hainbeste literaturari dagokionean, literatura finean eta funtsean, norbera beste norbait izateko aukera delako, besteekin norberezkoa egitekoa. Alde horretatik liburu guztietan urruneko maitale gordea dago, askotan oso gertu dagoena.

«Obra oparoa, anitza, estilo ezberdinekoa, baina ingurutik baitaratzen ditu bere bulkorik jasoenak» dio ere Izagirrek.
Urteen joan-etorrian, batzutan harritu egiten naiz poesia idazten segitzeaz, nire burua horretan ikusteaz. Gaztea edo gazteago nintzenean, poesia herrialde azpigaratuen literatura mota bat zela esaten zen, edo modan zegoen hori esatea. Orduan, epe motzeko bizitza ematen zitzaion poesiari. Nik baina, poesia idazten segitzen dut, poesiak bizitzen laguntzen didalako, baita nire poesiak beste batzuei apur bat bizitzen ere lagunduko dielakoan.

Formak eta gabeziak
«Denbora asko behar izan nuen poemei forma emateko. Banan-banan poemak idazten ez dut ohikoa baino denbora gehiago behar izan. Bai poemak aukeratzeko eta liburuari forma oso bat emateko. Esanahiari eutsiko dion formari ere adierazi nahi bat atxikitzeko. Gustura geratu naiz. Halaber, urte luze hauetan, nire lehen liburuari eman nion izenburua berreskuratu edota salbatu nahian idatzi dut. Alegia, `gabeziak’ sentituko ez bagenitu, ez genuke literaturarik egingo».


Azkenak
Kartzelan jaioa eta Israelek eraila adin nagusitasunera iritsi aurretik: Youssef Al-Zuqen historia

Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.


Txikiren eta Otaegiren mural bati eraso egin diote Durangon

Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.


Nazien kontzentrazio esparruetan palestinar zapia ezin dela jantzi ebatzi du Alemaniako epaitegi batek

Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.


AEBek beltzez margotu dute Mexikoko mugaren hesia haren tenperatura igo eta migratzaileak pasatzea saihesteko

Mexikoko mugako hesia beltzez margotu du AEBetako Gobernuak. Lehenengo brotxakadak ematera bertaratu da Segurtasun Nazionaleko idazkaria bera, Kristi Noem. Neurri horren bidez, hesiaren tenperatura igo nahi dute, eta horrela migratzaileen pasabidea zailtzeko.


Ibai Iturria Garmendia, mendi gidaria
“Jende asko ez da modu egokian joaten mendira, kezkagarria da”

Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.


2025-08-21 | Gedar
Zumaiako Bedua jatetxeko esplotazioaren testigantza gehiago bildu dituzte

Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.


Israelek Gaza hiria okupatzeari ekin dio, Hamasek azken su-eten proposamena onartuta ere

Erakunde palestinarrak astelehenean jakinarazi zuen ohar batean Egiptoko eta Qatarreko bitartekariek proposatutako su-eten akordioa ontzat jo duela. Israelgo armadak, ordea, dagoeneko inguratuta dauka Gaza hiria, eta han dauden palestinarrei urriaren 7ra arteko epea eman die... [+]


Bilboko Udalak muntatu gabeko eszenatokia, mehatxuak eta kronika faltsu bat

Kai Nakai, Maren eta Olatz Salvadorren kontzertua bertan behera utzi zuen Bilboko Udalak joan den igandean. Hiru musikariek azaldu dute gertatutakoa.


Israelek Espainiako Vueltan parte hartzeko eskubidea daukala esan du txapelketaren zuzendariak

Espainiako Vuelta abuztuaren 23tik irailaren 14ra izango da, bertan, Israel-Premier Tech taldeak hartuko du parte. Txapelketaren zuzendari Javier Guillének esan du "ezin dituztela kanporatu, puntuazioa dela eta parte hartzeko eskubidea" irabazi baitute.


Jon Sarasua
“Ikusi behar dugu zenbateraino komeni zaigun sententzia judizialen akzio-erreakzio jokoan sartzea”

Euskararen biziberritzeari buruz asko hitz egiten ari azken urteetan eta horren inguruan ari da lanean Euskaltzaindiko talde bat. Talde horretan dago Jon Sarasua ere eta galdetu diogu zeregina zertan den. Galdetu diogu, halaber, udaberrian idatzi zuen Puprilusoko artikulu... [+]


Komunikazioa errazteko eta mintzamenaren errehabilitazioa lantzeko IA-Speak tresna garatzen ari dira Nafarroan

Adimen artifizialarekin garatutako tresna bat da IA-Speak. Bi erabilera nagusi izanen ditu: mintzamena itzultzen duen gailu bat eta erabiltzaileen mintzamena aztertzen duen plataforma bat.


Aste Nagusia manteroen erreparaziorako eta justiziarako aukera gisa

Polizia jarduera arrazistak dira araua Bilbon. Manteroei salgaiak konfiskatzen dizkiete, dirua eta objektu pertsonalak kentzen dizkiete, tratu txarrak ematen dizkiete eta mespretxatu egiten dituzte, indarkeriazko murrizketekin, identifikazioekin eta atxiloketekin.


Sexu-indarkeria Antartikako ikerketa-base estatubatuarretan

AEBko Zientzia Fundazioaren Antartikako Programak (USAP) jakitera eman duenez, Antartikako ikerketa-baseetan 2022-2024an egin duten galdeketan, parte-hartzaileen % 41k adierazi du sexu-erasoa edo sexu-jazarpena jasan duela.


Gasteizen kalean bizi diren maliarrak Oñati eta Tolosara mugituko ditu Jaurlaritzak

50 maliar inguru ari dira kalean bizitzen Gasteizen beren asilo eskaeren ebazpenaren zain. Eusko Jaurlaritzak Oñati eta Tolosako harrera zentroetara mugituko ditu Espainiako Gobernuaren pasibotasunaren aurrean, horren eskumena baita eskaerak ebaztea eta ostatu alternatiba... [+]


Feng Shui pianoan

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Victoria Eugenia Zikloa. Mitsuko Uchida (pianoa).
Egitaraua: Beethovenen hiru azken sonatak.
Lekua: Donostiako Victoria Eugenia Antzokia.
Data: abuztuaren 18a.

Mitsuko Uchidak Musika Hamabostaldia bisitatzen duen hirugarren aldia da. Bere estiloak... [+]


Eguneraketa berriak daude