Bilboko Gorteetan gaude, Euskal Herriko kale prostituzioaren gunerik garrantzitsuenean. Etorkinak auzune horretan kontzentratu izan dira eta Bilbo portu garrantzitsua izaki, XIX. mende bukaeratik Bizkaiko prostituzioaren zati garrantzitsuena kale hauetan bildu izan da. Kalea zeharkatu ahala, ordea, prostituta gutxi ikusten da. Eguerdiko hamabiak direlako agian? Kluben paretik pasatzean, hala ere, sexu langile gehiago daude barruan, argi gorri artean. Gorteak kaleko 4. zenbakian, prostituzioaren inguruan lanean diharduen Askabide elkartean eman digute erantzuna: azken urteotan Bilbon bezala Euskal Herrian, eta oro har Europa guztian goitik behera aldatzen ari dira prostituzioaren mapa eta ezaugarriak. Kokapenari dagokionez, prostituzioa kaletik desagertzen ari da, klubak eta pisuak ugaltzen diren bitartean; dispertsioa gero eta handiagoa da. Sexu langileen perfilari dagokionez, berriz, bertakoek etorkinei eman diete bidea eta Europako Batasunaz kanpokoak %80 baino gehiago dira dagoeneko Hego Euskal Herrian. Gehienak dominikarrak, brasildarrak eta kolonbiarrak dira.

Bilakaera hau Bilbon da bereziki nabarmena, eta 1985etik lanean ari den Askabide elkarteak, bere ikuspegi pribilegiatutik garbi ikusi ahal izan du hori. Auzunearen gainbeheraren lekuko izan dira, degradazio urbanistikoa, segurtasun falta... eta prostituzio guneak erregulatzen dituen udal ordenantzaren ondorioak ere ikusi dituzte. Ordenantza horren arabera, klubek euren artean 500 metroko gutxieneko distantzia behar dute. Dispertsioa eragin du horrek eta etxebizitzetako prostituzioak gora egin du ondorioz. Aurten bakarrik Askabidekoek 100dik gora pisu berri lokalizatu dituzte Bilbon. Dispertsio hau Bilbon bakarrik gertatzen ez dela ikusteko, goiko koadroko datuak begiratu besterik ez dago. Datuok 2001eko abenduan Emakundek prostituzioaren inguruan argitaratutako txostenean agertu ziren («La prostitución ejercida por mujeres en la C.A.E»).

Nafarroan ere SOS Arrazakeriak azterketa bat aurkeztu du aurtengo martxoan «El oficio de la prostitución en Navarra: estigmas y modo de vida» izenburupean eta bertako datuak EAEkoen parekoak dira oro har. Zenbakiez gain, Nafarroan ere sexu langileen perfila aldatu da. SOS Arrazakeriako Maite Huarteren esanetan, «duela 10 urte Iruñean prostituitzen ziren emakume asko bertakoak ziren, droga menpekotasun arazoak zituzten, sozialki baztertuak ziren... orain etorkinak dira gehienak eta gehienek ez dute droga arazorik».


Askabideko Marianen ustez ere prostituzioa drogomenpekotasunarekin lotzen duen topikoa hautsi egin behar da, eta ez da bakarra. «Gizarteak prostitutak euren lanean gustatzen zaielako edo indarrez behartuta daudelako jarduten dutela uste du. Baina etorkinek, gehienek behintzat, badakite zertara datozen, ez datoz engainatuta». Hala ere, sarritan baldintzetan engainatzen dituztela dio Askabidekoak.
Etorkinek bi aukera dituzte nagusiki hona datozenean: prostituzioa edo etxe-zerbitzua. Eta prostituzioak baldintza ekonomiko eta ordutegi hobeak eskaintzen dizkie. Askabidekoen ustez, beste topiko bat sexu langile guztiek jardun hori utzi nahi dutela pentsatzea da. «Batzuek ez dute planteatu ere egiten, ezin dutelako. Etorkin askok zorra dute gainean, baita karga familiarrak ere. Lan merkatua dagoen moduan, haientzat ez dago irtenbiderik».Eta horrek Askabide bezalako elkarteen lana zail bihurtzen du, horregatik ez dute emaitzarik lortzen lan insertzio programek.

Prostituzioa lanbide dutenak laguntzeko Gizarterako elkartea sortu zen Araban 1986an. Gipuzkoan aldiz 1998 amaieran sortu zen Aukera elkartea. Bizkaian, esan bezala, Askabidek funtzionatzen du. Askabidek harrera zentro bat du bilgune eta formazio gune moduan erabiltzen dena. Etxe bat ere badu adineko eta osasun egoera kaxkarreko prostitutak hartzeko. Askarri zentroa ere badu, drogomenpekotasun arazoak dituztenentzat.

Nafarroan ez dago pareko elkarterik baina Osasungintzak badu atentzio programa bat prostituzioaren inguruan eta SOS Arrazakeria, Caritas eta beste elkarte batzuek esparru honetan ere lan egiten dute.

Baina esan dugu hauen guztien lana ez dela erraza. Alde batetik dispertsioa hor dago, eta elkarteak izan ohi dira prostitutengana hurbiltzen direnak eta ez alderantziz. Horregatik Askabidek interbentzio agenteen programa antolatu du, hurbilketa errazteko. Baina plaza sistema ere kontuan hartu behar da, hots, sexu langileek askotan ez dute hilabete baino gehiago toki berean pasatzen, eta mugikortasun horrek are gehiago oztopatzen du elkarteen eragina. Horregatik, askotan gutxienekoa egitearekin nahikoa dute: preserbatiboak banatu eta oinarrizko informazioa eskaini dituzten eskubide eta aukerak ezagutu ditzaten. «Erroldatuta egon daitezkeela, osasun txartela izan dezaketela, gizarte zerbitzuaren laguntzarako eskubidea dutela, dohaineko errebisioak dituztela... jakin behar dute» dio Marianek. «Guk ezin dugu salbatzaile moduan joan haiek erreskatatzera, ezin dugu jokatu haiek inozoak balira bezala». Hautsi beharreko beste topiko bat.


Gurean prostituzioan gehien eragiten duen legeak ez du zerikusi zuzenik prostituzioarekin. Sexuaren profesionalen gehiengo zabala atzerritarra izaki Espainiako Atzerritarren Lege atzerakoiak eragiten die bereziki. Elkarteekiko harremanetan eskakizun nagusiak bide horretatik joan ohi dira: paperak behar dituztela, kanporatze agindu bat dutela, turista bisa amaitu zaiela... Legeak mugak ixten dizkie, hauek gainditzeko zorretan sartzen dira eta diru behar horrek are eta arrazoi gehiago ematen die mundu horretan lanean hasteko. Bestela legearen arabera kontratu bat sinatu beharko lukete euren jatorrizko herrialdeetan, baina prostituzioa ofizialki lantzat hartzen ez denez, bide hori itxita daukate.

Horregatik Marianek zein Maitek garbi dute prostituzioa lanbidetzat jotzeak duen garrantzia. Baina erregularizazioa ez dirudi gertu dagoenik. Nafarroako zein EAEko parlamentuan agertutako asmoak, horretan geratu dira oraingoz, asmotan, besteak beste, gai honekiko konpetentzia Madrilek duelako. Instituzioen jarreraz galdetzerakoan Askabiden esan digute Emakundek elkarteei eskatutako txostena hor dagoela eta diruz ere laguntzen dituztela elkarteak, «baina askoz gehiago egin beharko lukete». Nafarroan ere elkarteak diruz laguntzen ditu Gobernuak, baina Maite Huartek gertaera esanguratsu bat ekarri nahi izan du gogora: «Txostena publikoki aurkeztu genuen egun berean Buñueleko klub batean sarekada egin eta hainbat emakumeri kanporatze espedientea zabaldu zieten. Zergatik eman ziguten erantzun hori? Ez zaie interesatzen prostituten eskubideez hitz egiten hastea. Sexu langileak antolatzen hasten badira, hainbeste etekin jasotzen dituzten horiek arriskua ikusten dute. Horrelako ekintzekin instituzioak ez dute prostituzioaren aurka egiten, prostituten aurka baizik. Haiek dira beti kaltetuak. Eta enpresarioak? Eta bezeroak?».

Datuez hitz egin dugu, dispertsioaz, instituzioez, baina oraindik ez dugu aipatu prostituzioaren arazo handienetakoa, gizartea bera. Moral bikoitzaren erakusle garbiagorik nekez aurki daiteke. Gizarteak mespretxatu egiten ditu prostitutak, bizkarra ematen die. Eskubideak ukatzen dizkie eta euren lanbidea ezkutatzera behartu. Eskaerak eskaintza kontsumitu eta baztertu egiten du. Gizonezko heldu bakoitzak, batez beste 1.200 euro gastatzen du urtean sexu langileen zerbitzutan, baina gero gizonezko horiek eta euren ingurukoek ez dute ahaleginik egiten sektorearen arazoak ulertu eta konponbideak bideratzeko. Prostituzio munduan diharduten elkarteen ustez prostituzioaren eztabaida gizarteratu egin behar da. Askabideko Marianen ustez «gizarteak batetik mundu hura ezagutu behar du eta bestetik sexu langilearekiko errespetuz jokatu behar du». Prostituzioa lanbide gogorra dela ukatzerik ez dago, baina Marianen ustez «lana azkenean mekanikoa da haientzat, eta arazoen zati handi bat prostituzioak dituen konnotazio sozial eta moral negatiboen ondorioa da».

Ez dirudi munduko lanbiderik zaharrena (eta zabalduenetakoa) egun batetik bestera desagertuko denik, errealistak izanda behintzat. Bitartean prostituten eskubide eta baldintzak hobetzea da erronka. Horretan zeresana izango dute enpresarioek, instituzioek eta gizarte osoak. Baina Askabiden eta SOS Arrazakerian garbi dute prostituten beraien ahotsa dela garrantzitsuena, edozein neurri hartzen dela ere, beti haien parte hartzea bermatu behar dela. Askabideren egoitza utzi eta Gorteetan gora egin dugu berriro, Marianen azken hitzak gogoan: «Guk kanpotik lagun dezakegu, baina haiek barrutik lan egin behar dute. Nekatuta nago gai hauetaz hitz egiteaz. Guk gutxiago hitz egin beharko genuke eta haiek hasi behar dute hizketan»