LEGUTIANO
Urtegiaren Hiria izenda daitekeena bidegurutze garran-tzitsu batean kokatzen da, bertatik Bizkaitik eta Gipuz-koatik Gasteiz aldera doazen bideak elkartzen baitira. Kokapen berezi honengatik leku desiratua izan da mendeetan zehar, historia zinez zirraragarriaz hornituta. Ahaide nagusien gerretan han altxatu zen Abendaño Ganboar familia boteretsuaren gaztelua eta 36ko gerraren gogortasuna bortizki pairatu zuen. Gerrak pasata, gaur egun lasaitasun osoa eskaintzen digun paradisu baten gisan agertzen zaigu. Ondoko urtegian hainbat kirol jarduera egin daiteke eta atsedenerako leku aparta bihurtu da, inguratzen duten mendi hurbilek ibiltzeko gogoa piztuz.
Hiriaren historia
XVI. mendean hiria eta inguruko herrien arteko auziak ugari izan ziren: Santa Engrazia ibaiarengatik Zigoitiaren aurka eta Ketura mendiarengatik Otxandioren kontra, esaterako.
Eskalanteko kondesa, Abendañokoen azken ondorengoa 1504an hil zenean hiriak koroaren eskuetara pasatzea eskatu zuen. 1683an lortu zuen eskakizuna.
Bigarren karlistaldiaren garaian Legutianok 1.500 biztanle inguru zituen. 1875eko udan liberalek egindako sute handiak eta erasoak pairatu zituen.
1936ko gerran aldiz, Legutiano oso kokapen preziatua izan zen bi bandoetarako, Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba arteko bidegurutzea eta Gasteizen sartzeko giltza zelako. Gerra hasi zenean, eskualdeko errepublikanoek eta abertzaleek egoera kontrolpean hartu zuten. Gasteiz hartzeko bidean zihoazela, hiritik atera ziren tropa faxistek preso hartu zituzten. Honen ondoren hogeiren bat guardia zibil sartu ziren Legutianon, baina Kruzeta gainean egindako segada batean abertzaleek preso hartu zituzten, Legutiano errepublikazaleen eskuetara berriro pasatuz. Hala ere, herriak gutxi iraun zuen egoera horretan, Bilbotik etorritako tropa gutxi prestatuta zegoelako eta Alonso Vega koronelaren tropa nazionalisten erasoen aurrean Otxandio aldera erretiratu zelako. Geroago errepublikanoen aldetik Legutiano berreskuratzeko ahaleginak gogorrak izan baziren ere, hutsalak ere izan ziren. Ahalegin hauetan Legutianok bonbardaketa handiak pairatu zituen, San Blaseko eliza suntsiturik suertatuz, adibidez. Albertia mendia abertzaleek gotortu zuten, baina Goikoetxea kapitainaren traizioarengatik, nazionalak lubakien sistemaz jabetu ziren eta honela, 1937ko martxoaren 31n herria eskuratu zuten, abioiez eta artilleriaz bortizki erasotu ondoren. Borroka latz haietan hildako gudarien oroimena bizirik mantentzeko urtero egiten da Albertia mendian ekitaldi politikoa.
Legutianoko alde zaharrean euskal atlantiar tipologia duten baserri bikainak kontserbatu dira. San Blas eliza aldiz, eraberritu zuten gerra zibilean hondatuta suertatu ondoren.
Hiritik landa, ondare erromanikoaren zenbait adibide aurkitzen ditugu inguruko herrietan, aipagarriena Goiango Andre Mari baseliza eta Urrunagako San Juan Bataiatzailearen parrokia izanik.
Urtegiaren ondoan bi atsedenleku egokitu dira, Sorgin-mendi eta Zabalain izenekoak. Bertan, mahai eta burruntziaz aparte, hondartzatxoak ere badira atseden apur baten bila doazen guztien gozamenerako.
Arrantza da arrakasta handia duen beste jarduera, Legutiano eta inguruko beste herrietatik jende ugari hurbiltzen delarik urtegira pieza preziatuak harrapatzeko asmoz.
Kirol lasai eta sofistikatuagoak maite dituenarentzat Larrabeako Golf Kluba inguru zoragarri batean dago, 18 zuloko ibilbidea eskainiz. Ibilbideak paisaia zoragarria zeharkatzen du, Albertia mendiaren magaleko baso, ibai eta larre artetik.
Legutiano bertatik mendi ibilbide errazak proposatzen dira, Albertia mendira edo Motxotegiko gailurrera, adibidez. Albertia begiratoki bikaina da Urrunaga, Albina edo Uribarri Ganboa urtegien gainean. Legutianotik sortzen den bideak harizti hostotsuak zeharkatzen ditu gailurrera iritsi arte. Lehen azaldu ditugun 36ko gerrako borroka bortitzak bertan gertatu ziren. Albertia ondoko tontorrera igo gaitezke, Aramaioko lurretan dagoen Jarindo mendira, edo Albinako urtegira jaitsiz berriro Legutianora itzuli. Motxotegiko gailurrera aldiz, Ubiderako bidetik igotzen da. Tontor irekia, txilarrez, otez eta garoz estalita dago, dena pagadi mardulez inguraturik. Bertatik ikusmira ederra izango dugu bai urtegi aldera bai Gorbeia mendi hurbilera.
Erakusketako pieza gehienak Euskal Herrian bertan egin dira, baina beste batzuk, Penintsulako beste buztindegietan egindakoak dira. Piezak sailkatzeko tenorean zertarako eta nola erabiltzen ziren kontuan hartu da, ondorengo taldetan bereiztuta: sutarako zeramika, mahairako zeramika, ura biltzeko eta garraiatzeko zeramika, txerrikiak kontserbatzeko zeramika, erlijio aldetik erabilera zuen zeramika, eraikuntzarako zeramika eta abar.
Erakusketa aldakorra eta mugikorra da oso, monografikoak edo autore erakusketak egin ahal izateko pentsatuta. Modu honetan publikoari Museoaren fondoetara hurbiltzeko aukera ematen zaio.
Helbidea: 01510 Ollerieta (Araba)
Telefonoa: 945 45 51 45
Ordutegia:
Astelehenetik ostiralera 10:00etatik 13:00etara eta 16:00etatik 19:00etara.
Larunbatetan 10:00etatik 13:00etara
Igande eta jai egunetan itxita.
Taldeen bisitak aldez aurretik eskatu behar dira.
Sarrera dohainik.
- Atxarmin nekazaletxea (Elosua) 945 455 087
- Benta Zahar Nekazaletxea (Elosua) 676 098 162
Non jan:
- Haritzondo taberna-jatetxea (Elosua) 945 455 270
- Esneitza taberna-jatetxea (Legutiano) 945 455 101
- Astola taberna-jatetxea (Legutiano) 945 455 004
- El Crucero taberna-jatetxea (Legutiano) 945 455 033
- Ipar-Itxaso itsaskitegia (Urrunaga) 945 465 755
- Amalur taberna (Legutiano) 945 455 075
- Axuri taberna (Legutiano) 945 455 265
- Garaita taberna (Legutiano) 945 455 306
- Urkiola taberna (Legutiano) 945 455 029
Duela astebete, bien arteko mugan Thailandiako eta Kanbodiako tropak elkarri eraso egiten hasi ziren, Frantziaren kolonizazio aldian jatorria duen gatazka berpiztuta. Bi herrialdeek "berehalako eta baldintzarik gabeko" su-etena ezartzea adostu dute astelehenean, 35... [+]
The Lancet aldizkari ezagunak iazko uztailean eginiko "aurreikuspen zuhurraren" ondoren, zuzenean eta zeharka Gazan hilda egon daitezkeen palestinarren kopurua eguneratu du Steven Donziger abokatu entzutetsu estatubatuarrak, The Lancet-en formula... [+]
Horrez gain, Europa behartu egin du gasa AEBei erostera, 750.000 milioi euro xahutu beharko ditu horretan datozen hiru urteotan; beste 600.000 milioi euro gehiago inbertitu beharko ditu han, "inbertsio estrategikoetan"; eta, "ehunka milioi euro", zehaztapen... [+]
Lau egunez Lakuntza milaka lagunez bete du Hatortxu Rockek. Aurtengo edizioak presoen aldeko jaialdiaren bideari amaiera eman dio. Hala ere, abenduak 27rako jaialdi berria iragarri dute: Aske.
Nire gorputza erortzen ari da. Ama kolapsatzen ari da nekeak jota. Nire lehengusuak egunero jokatzen du bizitza laguntza pixka baten truke. Gazako haurrak gure begien aurrean hiltzen ari dira eta ezin diegu lagundu.
GKSk eta Etxebizitza Sindikatuak salatu dute Ertzaintzak eta Gasteizko Udaltzaingoak gogor kargatu zutela "giro lasaian" egiten ari ziren ekimenaren aurka. Lau atxilotu, 11 identifikatu eta hamarnaka zauritu utzi zituzten Poliziaren esku hartzeari buruzko bestelako... [+]
"Pausa taktiko" gisa definitu ditu Israelek. Igandean hasi da eta 35 kamioi sartu dira Gazako zerrendara.
40 urte pasatxoko espetxealdiaren ostean, joan den ostiralean atera zuten espetxetik, eta segituan Libanora eraman, bere jaioterrira. Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz ez... [+]
%37 genero- eta sexu-diskriminazio kasuekin loturik egon ziren, eta aporofobia %33 hazi zen. Gorroto-delituen intzidentzia tasarik altuena Nafarroan identifikatu zuten iaz.
Nafarroako Kutxa Fundazioari esker 41.000 euro bideratuko ditu Palestinara Salam Gaza Gobernuz Kanpoko Erakundeak, umezurtz geratu diren haurrei eskolak bermatzeko gutxienez beste urtebetez. Alor akademikoa eskaintzeaz gainera, babes psikologikoa eta laguntza emozionala... [+]
Irrintzi eta performance taldeak aste honetan egin ditu grabaketak Paul Urkijoren eta Mursegoren eta Aran Callejaren gidaritzapean, eta beste artista batzuekin elkarlanean, Ibon RG-rekin besteak beste. Sitgeseko zinema jaialdian estreinatuko dute pelikula, urrian.
1962ko udan, CNT Francisco Franco diktadorea hiltzen saiatu zen Donostian, ETAren laguntzarekin. Octavio Alberola anarkistak koordinatu zuen ekintza, baina huts egin zuten.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]