Espainiako gobernuak oso aspalditik abiarazitako estrategiaren une gorenetakoa gauzatu da jada eta ezker abertzaleko ia 200dik gora herri hautagaitza eta AuBko hautagaitzek ez dute udal eta foru hauteskunde hauetan legezko parte hartzerik izango. Iñigo Iruin Batasunaren ilegalizazio prozesuan defentsa lanak koordinatu dituen abokatuak argi esan zuen bere garaian, 2002ko irailean: «Helburua zera da, behin Batasuna legez kanpo uzten duen ebazpen bat lortu ondoren, honek ordezkatzen duen sektore sozialak ezin ahal izatea legezko egitura politikorik eratzea».

Baina Batasunak eta AuBk beren bizitzarekin jarraituko dute, oraingoz behintzat. Batasuna legez kanpo arituko den erakunde bat izango da, eta gaur egun, Estatuak nola jokatzen duen ikusita, horrek Estatuaren errepresioa bizkarreratzea ekarriko dio seguruenik. AuBri dagokionez, bere jarduera antolatu beharko du eta horretarako nola egituratzen den ikusi beharko da, baina hauteskundeetarako Espainiako Auzitegi Gorenak erabili dituen argudioak ikusita, egitura juridiko politikoa eratzeko bideak moztuta dituela pentsa liteke.

«Egunkaria»ren itxiera eta honen inguruan izan ziren gertakari osoak entsegu gisa baliatu nahi izan zirela aipatu da sarritan, egungo gertaerekin agian hobeto uler liteke laborategi operazio hura. Horren gogor jo ondoren, badirudi orain AuB eta hautes plataformekin egindakoa ‘arinagoa’ litzatekeela, batez ere «terroristak eta hauek sostengatzen dituztenak» bakarrik ukitzen dituelako.

Bazterketa hauekin dozenaka milaka herritarren oinarrizko eskubideak ukatzen direla behin eta berriz azpimarratu da euskal gizartea ordezkatzen duten alderdi nagusienen aldetik. Prozedurari dagokionez, indefentsio juridikoa azpimarratu da: Auzitegi Gorenak, informazio guztia horren epe laburrean eta horrenbeste tokitara helaraztea ezinezkoa zela aditzera eman zuen, baina bere epaiaren notifikazioa egiteko hilaren 3tik 4ko goizaldera 70.000 bat fotokopia eskatzen zuen jakinarazpena egin zien kaltetuei; auziaren inguruko gainerako oinarrizko informazioa behar legez helarazteak 300.000 bat fotokopia eskatuko zuen. Ez dirudi ezinezkoa denik. Baina, arazoaren mamiari dagokionez, koinzidentzia handia dago zerrenden baliogabetzearen aurka daudenen artean: inolako epairik edo akusaziorik ez dituzten herritarrak heriotz zibilera zigortzen dira.

Egoera honen aurrean, AuB eta herri plataformetako abokatuek Estrasburgeko Auzitegira joko dutela iragarri dute. Europako Kontseilua osatzen duten estatuek eratutako auzitegia da hau eta bere babesa eskatzeko lehenik estatu bakoitzaren bide judizial guztiak agordu behar dira. Kasurik onenean lauzpabost urte beharko lituzke hauteskunde hauen helegiteaz ebazteko. Aurretik, dena den, eskaera onartu egin beharko luke eta, estatistiken arabera, egindako eskaeren %10 baino ez ditu onartzen. Euskal Herriari lotutako auziez, onartu duen azkena Itoizko Koordinakundeak urtegi honen inguruan egindako helegite bat da.

Eta auzitegi honek Espainiak legez kontra jokatu duela erabakiz gero? Praktikoki ez luke eragin handirik, ordurako legealdi hau agortua legokeelako, baina aurrera begira halakorik berriz gertatzea saihestuko lukeela dirudi. Batasunaren ilegalizazioaren kasuan, lehenbizi Auzitegi Konstituzionalaren langa agortu behar da.

EAJ, EA, Aralar eta beste alderdi batzuek iragarri dute jada AuBren boto kopurua bereizi egingo dutela gainerako boto baliogabetuetatik, baina ikusteko dago horrek zein ondorio izango dituen. AuBtik eta baliogabetutako zerrendetatik, beren botuetatik ondorioztatzen diren kargurik ez hartzeko eskatu diete gainerakoei, baina ez dirudi oro har hala gertatuko denik, eta hautetsi berriak balioa duten botoetatik aterako dira nagusiki. Herri askotan, dena den, egoera bitxia sortuko dela ere aurreikusten da, nahiz eta gaitza den korapiloak nola askatuko diren asmatzea. EAk aurreratu du herritarren batzordeak erabili daitezkeela galarazitako botoei instituzioetan sarrera emateko. AuBk, halaber, berme batzorde bat eratuko du hauteskundeen kontaketan bere botoak behar bezala konta daitezen eta, finean, bere partehartzea teorikoki legitimatzeko.

Zalantza handia da, halaber, galarazitako zerrenden bozka paperak non izango diren, toki askotatik kendu egingo dituztela eta Estatuak hauen banaketa saihesteko ahaleginak egingo dituela pentsa bailiteke. Edozein modutan, hauteskunde hauen boto kontaketan partehartze handia izango duela dirudi, legeak soegile egotea baimentzen du eta.

Hilaren 25aren ondoren hasiko dira argitzen ilungune asko. Edozein modutan, Euskal Herri osoan batez beste %15eko ordezkaritza lor dezaketen herritarren ordezkaritza heriotz zibilera zigortuz gero, hauteskunde horietatik ateratzen diren erakundeak ere ezin esan zilegiak direnik. Beste kontu bat da, ordea, horren aurrean zer egiten den. EAJren eta EAren jokamoldea eta erantzukizuna ez da txantxetakoa izango, neurri handi batean beren bizkar gainean eroriko delako erakunde gehienen kudeaketa.

Hauteskunde gauean edozer gertatuta ere, argi dago azken 25 urteetan HB, EH edo Batasunaren inguruan aritu diren indar politiko eta herritarrak beste era batera antolatu beharko dutela beren izaera egungo legalitatera egokitu nahi badute behintzat. Ezker abertzalean, garai bat bukatu da eta beste bat hastear da. Nolakoa ote? Horra hor galdera potoloa, hauteskundeen ondoren geldo baina apurka argitzen hasi beharko dena. n