EZ DOK AMAIRU, EZ DA MALEFIZIORIK


2003ko apirilaren 06an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Berriro ere gerra galtzea egokitu zitzaion, 1937an, orohar euskararen herriari. Eta zigor gisa, bere arima eskatu zioten garaileek, Franco jeneral txiki zipotz harekin bat egindakoek: handik aurrera ama euskara ukatu beharko zuen eta espainiar bilakatu. Hitz bat gehiago ere ezingo zuen esan bere arbasoen hizkuntzan, etxe barruan eta ez oso ozen izan ezean. Eta behin betirako ahaztu beharko zituen euskal ohitura zaharrak, eta jakina, ametsik ere ezingo zuen egin berriekin. Zigor ikaragarri hura, gehiegitxo iruditu zitzaien Francoren alde egindako euskaldunei ere, eta hortik hasi zen garaileen harresi gotorra nolabait zartatzen. Herri garaituak, ordea, urte asko iraun behar izan zituen isilik, bere seme-alabak erdaraz nola hezten zituzten ikusten, kutunki maitatzen zuen kulturaren suntsipenari aurre eginez… harik eta 1965ean euskal jende bat Ez Dok Amairu ozen aldarrikatzera ausartu zen arte. Geroztik, akabo madarikazioa. Gaur arte behintzat!


AITZINDARIAK.

Baina izuaren menpe bizi bazen ere, izan zituen euskararen herriak agintearen mamuari muzin egin eta euskara bizirik jarrai zezan irmo saiatu ziren gizon eta emakumeak. Eta hizkuntza eta euskal tradizioa gordetzen nahiko lan izan bazuten ere, izan zen haien artean urrutirago joan nahi izan zuenik ere, Nemesio Etxaniz apaiza kasu. 1950eko hamarkadan euskarazko tango, fox-trot, txat-txa-txa, samba edo pasodobleak sortu zituen, kanpotik zetozen doinuen aurrez aurre euskal kantagintza berri bat jartzen ahaleginduz. Eta nonbait ez zen bide okerretik abiatu, zeren laster sortu ziren Euskal Herria osoan urrats paretsuak eman nahi bide zituztenak, euskal kantagintza berri bat sustatuz. Uztaritzeko Michel Labéguerie, Azkoitiko Los Contrapuntos, Estitxu Robles-Aranguiz edo Jose Antonio Villar bezalakoak...

Baina euskal kultura osoa biziberritu nahi zuenik ere bazen, eta horretarako banakako saiakeraz haratago joan beharra zegoela uste zutenak. Fronte kulturala osatzea proposatu zuen Jorge Oteizak, 1963an kaleratutako "íQuosque tandem…! Interpretación estética del alma vasca" liburuan, eta bai lanak, bai deiak eragin handia izan zuten. Euskal Arte Garaikidearen Eskola, Gipuzkoako Gaur margolari eta eskultore taldea, Argia dantza taldea, Jarrai antzerki taldea, Zur-ots poeta taldea eta beste izan ziren espiritu horren adibide garbiak.
Zineak ere ezagutu zuen berpizkundea, eta ordukoak dira Basterretxea eta Larruquerten «Pilotari» eta «Ama-Lur» filmak.


EZ DOK AMAIRU.

Bakoitzak taldea aberastu, taldeak bakoitza aberats zezan bilatzen zen. Eta gogo berdinarekin hasi ziren elkartzen euskal kantagintza berria berpiztu nahi zutenak ere. Burutapena, Mikel Laboarena izan omen zen, Els Setze Jutges talde katalana ezagutu zuenean, Nova Canço zeritzana bultzatzen saiatzen zirenen mugimendua, Euskal Herrian antzeko zerbait osatzea zeukatela iruditu baitzitzaion. Asmo horrekin itzuli zen etxera, eta egunkari batean Benito Lertxundiren izena "Concurso de artistas noveles" delakoan bigarren postuan ikusi bezain laster, harekin jarri zen harremanetan. Jarrai antzerki taldea ezagutzen zuen, bestalde, eta haiek eman zioten Lourdes Iriondoren berri. Gerora ezagutuko zituen Julen Lekuona, grabazio esperimentalak egiten ziharduen JoxAnton Artze txalaparta jolea eta poeta, eta beste jende asko. Eta bilerak egiteari ekin zioten Donostiako Kursaal zinema zaharrean.

"Bertara deituak izan ziren kantuarekin eta musikarekin zerikusia zuen jende mordo bat, euskaldunak izanik euskal kanta berritzearen asmoarekin bat egiten zutenak -dio Arantxa Gurmendik, garai hartan Jarrai antzerki taldeko partaide eta Biurriak taldean "Neska ye-ye" eta "Ezko panpin, donu panpin" bezalako kantak abesten ziharduenak-. Ez ziren derrigorrez eszenatokian kantatuko zutenak izan behar, beren ekarpenekin proiektua aberasten saiatuko zirenak baizik». Beraz, bilera horietan 40 bat lagunek egin zuten topo, horien artean Laboa, Benito, Lourdes, Villar, Zuaznabar txalaparta joleak, Manolo Urbieta, Idoia Garmendia, Lekuona, Nemesio Etxaniz, Artze anaiak, Lete (orduan poeta eta Jarraiko antzezlea) eta inoiz ezagun egin ez diren beste zenbait pertsona ere.

Garbi zeukaten euskal kanta zaharrak berreskuratu eta berrezagutarazi behar zirela, baina kantu berriak ere sortu nahi zituzten, beste edozein herrialdeetan abesten zirenetik bereiziko zituen estilo propioan, gainera. Bestalde, gai mamitsuak landu nahi zituzten kantu horietan, herriari mezu askatzaileak helaraziz, eta nolanahi ere, kalitatezkoak behar zuten izan. "Taularatu genuen lehenengo saioa (aurre-estreinaldi gisa) Hernanin izan zen, 1966ko urtarrilaren 9an. Eta jaialdi horretan Ballet Izarti, Bikondoa, Villar, Laboa, Lekuona, Trio Kemen eta Biurriak izan ginen. ‘Pilotari’ filma ere eskaini genuen", gogoratzen du Arantxa Gurmendik.

Jose Ramon Furundarenaren datuen arabera, (Usurbilgo erakusketaren antolatzaileetako bat) Hernaniko jaialdi horrez gain, Donostiako Victoria Eugenian (urtarrilaren 23an) eta Irungo Bellas Artes antzokian (martxoaren 20an) ere izan ziren antzeko emanaldiak. "Taldeko partaideei dagokienez, hasieran jende asko pasa zen bileretatik, Ez Dok Amairu finkatzen joan zen arte", argitzen du usurbildar honek.


BAGA BIGA HIGA SENTIKARIA.

1970eko abuztuan eta Portugaleten estreinatu zen Ez Dok Amairukoek taldean egin zuten lan bakarra: "Baga biga higa sentikaria". Antzerkia, dantza, poemen errezitaldia eta kantua bateratzen zituen ikuskizun honek. Partaideak dagoeneko ez ziren agertokian azaltzen bakoitza bere musika tresnarekin txanda zegokionean bere kanta bakarka abesten. Elkarrekin dantzatzen zuten, elkarrekin kantatu eta elkarrekin poemak errezitatu. Sekulako arrakasta izan zuten, bai Euskal Herrian, eta baita Bartzelonan ere, hiru egunez antzokia jendez leporaino betetzea lortuz. Pauen eta Bresten ere eskaini zuten "Baga biga higa…". Estatu Batuetara joateko asmoak ere izan omen zituzten… baina azkenean ez zen horrelakorik gertatu.

"1971ko urrian hasi zen Ez Dok Amairuren barne krisia, eta 1972ko Gabonetan desegin zen taldea" dio Jose Ramon Furundarenak. Hasieratik izan omen ziren ezberdintasun ideologikoak beraien artean, baina elkarrekiko errespetuak eta euskal kantagintza berria bultzatu nahiak mantendu zituen baturik. Baina azkenean gertaera politiko batzuek izan zuten bere isla taldean, eta ordura arte arazo izan ez zena arazo bilakatu zen. Eta Ez Dok Amairu desegin zen talde bezala. Bi multzotan, Jose Ramon Furundarenak dioenez: "Batean, Artze anaiak, Mikel Laboa eta Jose Mari Zabala sartuko genituzke. Jose Luis Zumetaren laguntza izan zuten, eta «Ikimilikiliklik» ikus-entzunekoa sortu zuten. Beste multzoan, Benito Lertxundi, Lourdes Iriondo eta Xabier Lete ibili ziren, eta Zazpiribai taldea osatu zuten, Iparraldeko Pantxika Erramuzoe, Peio eta Pantxoa, Manex Pagola, Iñaki Urtizberea eta Ugutz Robles-Arangizekin batera"

EUSKAL KANTAGINTZA BERRIA ERATUZ
Jorge Oteizak eman zion izena ahalegin hari, Ez Dok Amairu hain zuzen, eta Remigio Mendiburu eskultoreak egin zuen logotipoa, baina makina batek hartu zuten parte euskal kantagintza berria bultzatzeko asmoz egin ziren bilera eta ekitaldietan. Jose Ramon Furundarenak emandako zerrenda honetan agertzen diren guztiak, gutxienez:

Lourdes Iriondo: abeslaria eta kanta sortzailea.
Xabier Lete: olerkaria eta antzezlea. Hasiera batean ez zuen kantatzen.
Mikel Laboa: abeslaria eta kanta sortzailea.
Benito Lertxundi: abeslaria eta kanta sortzailea.
JoxAnton Artze: olerkaria eta txalaparta zein tobera jolea.
Jexux Artze: dantzaria eta txalaparta zein tobera jolea.
Jose Mari Zabala: gitarra jolea.
Julen Lekuona: abeslaria eta kanta sortzailea.
Jose Antonio Villar: abeslaria.
Joxe Anjel Irigarai: abeslaria, kanta sortzailea eta eratzailea.
Juan Migel Irigarai: abeslaria eta soinu jolea.
Joxe Mari Iriondo: kantaldi batzuetako aurkezle gisa.
Nekane Oiarbide: idazkaria eta harreman publikoak.
Jon Mingo: abeslaria.
Luis Mari Bandres: alboka jolea.
Jean Paul Harreguy: panderu jolea.
Julian Beraetxe: argi-teknikaria.
Taldeei dagokienez, honokoak hartu zuten parte:
Oskarbi (aldaketa asko ezagutua da talde hau, baina behintzat Luis Romero, Itziar Maritxalar, Maite Arizkorreta, Mari Jose Fernandez, Kepa Garbizu, Jose Luis Treku, Iñaki Maritxalar, Karmelo Arren eta Antton Valverde izan ditu partaide).
Bergarako Yoloak.
Gurmendi anai-arrebek osatutako Biurriak.
Urrikatz Trintxerpeko bikotea

USURBILEN ERAKUSKETA
Honen guztiaren berri zehatzago izan nahi duenak, jo beza Usurbilgo Udarregi Ikastolara apirilaren 22tik maiatzaren 4a bitartean martxan egongo den erakusketara. Han aurkituko ditu Ez Dok Amairuri buruzko dokumentazioa, argazkiak eta bestelako materialak. JoxAnton Artzek, Joxe Mari Iriondok eta Juan Mari Beltranek eskainitako hitzaldiak ere entzun ahal izango ditu, eta horrez gain, Joxean Artzek, Juan Luis Zabalaren laguntzaz, duela gutxi zendutako bere anaia Jexux Artzeren inguruan osatu duen biografia ere eskuratu ahal izango du


Azkenak
HAMABI URTEZ ETXEA EZKUTALEKU
“Zorte asko ukan dugu, eta bizitza interesgarria”

Marijo Louis paristarra da sortzez, 1977an heldu zen Miarritzera Euskal Herriko borrokek erakarrita. Josetxo Otegi zizurkildarrak 1983an pasa zuen muga Gipuzkoatik Lapurdira, Poliziatik ihesi. AEK-ko irakasle eta ikasle zirela ezagutu zuten elkar. 1986an, GALen atentatuen,... [+]


Auzo ibilbideak (V)
Baiona Ttipia: babes eta arnasgune

Ibilbideen serie honetako ezberdinena dirudike Baiona Ttipiak, bere antzinako eraikinei beha jarriz gero: ez blokerik, ez adreilurik, ez maldarik.... herrixkatxo lasai bat da. Aitzitik, Errobi ondoko auzo honen historian barrena eginez gero, konturatuko gara borroka politiko... [+]


Auzo ibilbideak (IV)
Adurtza: adreiluzko itsasoa

Kostako zaizu Adurtza baino auzo zaharragorik aurkitzea Euskal Herrian: aurten 1.000 urte bete ditu, Donemiliagako Goldea dokumentuan ageri denez (ikusi Gakoak honetan Josu Narbartek idatzitako erreportajea horri buruz), eta merezi bezala ospatu dute bertan bizi direnek. Baina... [+]


Auzo ibilbideak (III)
Txantrea: konfliktiboa, eta zer!

Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]


Auzo ibilbideak (II)
Egia: aldapa alai bat

Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene...  70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]


Auzo ibilbideak
Atzoko eta gaurko borrokak gogoan

Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]


Emakumeak gizonenak ziren lekuak hartzen

Bizikleta hartu eta errepidera ateratzeko gogoa. Olatu gainean surf egiteak zein sentsazio eragiten duen probatzeko irrika. Mendirik mendi ibiltzearen plazera sentitzea. Mendian, hainbestean, baina emakumeak ez du erraza izan gizonenak izan diren kirol eremuetan sartzea... [+]


2025-08-01 | ARGIA
Fototekatik
Duela 40 urte...

1985. NATOn mantentzearen kontrako manifestazioak egin ziren Hego Euskal Herriko hiriburuetan azaroaren 10ean, tartean Donostian. Milaka lagun irten ziren kalera Koordinadora Antimilitaristaren deiari erantzunez, orduko agintariak karikaturizatzen zituzten mozorroekin. Kanpaina... [+]


2025-08-01 | ARGIA
Jaurlaritzaren publizitate banaketa
Hedabide erdaldunen zakua, gero eta gizenago

Hedabideen artean erakunde publikoek urtero publizitatearen bidez banatzen duten diru-zakua milioika eurotan zenbatu daiteke. Baina sistema garden eta justu baten faltan, medio batzuk argi eta garbi irabazten irteten dira banaketa horretan, eta Eusko Jaurlaritzaren... [+]


2025-08-01 | Nagore Legarreta
Ibaiak begirada itzuli zigunekoa

Munduko hainbat txoko zeharkartzen dituzten ibaiek, bizirik dauden heinean, euren begirada propioa dute mundua bera ikusteko. Gizakiaren garapenaren testigu isilak dira: hirigintza, gerra, kutsadura, uholdeak... dituzte ikusmiran, baita euren bazterretan etengabe ernetzen diren... [+]


Ipuscua
Mila urte ‘Gipuzkoa’ izenaren idatzizko lehen aipamenetik

Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]


Jon Sarasua
“Ikusi behar dugu zenbateraino komeni zaigun sententzia judizialen akzio-erreakzio jokoan sartzea”

Euskararen biziberritzeari buruz asko hitz egiten ari azken urteetan eta horren inguruan ari da lanean Euskaltzaindiko talde bat. Talde horretan dago Jon Sarasua ere eta galdetu diogu zeregina zertan den. Galdetu diogu, halaber, udaberrian idatzi zuen Puprilusoko artikulu... [+]


2025-08-01 | Leire Artola Arin
Salpress berri agentzia
El Salvadorko gerrillaren arma ezkutua

Kontatzen ez dena ez da existitzen. Oso barneratuta daukagu lelo hori, baita informazioa boterea dela eta eragiteko gaitasun handia duela ere. Are gehiago gerra edo gatazketan, batik bat oraindik tresna digitalak asko garatu gabe zeudenean, informazioa ez baitzegoen hain eskura... [+]


Oholtza denontzat?
Feminista izango da, edo ez da izango

Sorkuntzarako, gozamenerako eta aldarrikapenerako espazio moduan dute oholtza musikari askok, baina bere ingurumarietan katramilatzen dira sarri, eta espazio "bortitz" bihurtzen da hegemonikoak ez diren gorputz askorentzat. Presio estetikoa, egiteko modu deserosoak,... [+]


Heriotza txikiak

Urtebetetzeek eta urte aldaketek pilaketa bidezko eragina dute: alegia, banaka, gertatzen direnean, nik ez dut ezer sumatzen. Urtebetetzeetan, ondo xamar egin badut segundo batzuez olgatzen naiz (nire baitarako), nire garunaren zati batek ezin dio utzi zoriontzen dutenean... [+]


Eguneraketa berriak daude