ERREFUXIATUEN GOGOAK DANTZAN


2003ko martxoaren 09an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Fardela bizkarrean eta malkoak masailetan. 1937ko maiatzak 7. Irudi zuri-beltzak. Ehunka haurrek senideak agurtzen dituzte Santurtziko portuan. Haur euskaldun andana eramango du Habana itsasontziak erbestera, Gerrako bonbetatik urrun. Semea musukatu ostean beltzez jantzitako emakumearen espresioa ezin da berehalakoan ahantzi. Auskalo berriro ikusi ahal izango duten elkar.

Espainiako Gerra Zibilak Euskal Herrian eragin zituen milaka iheslari eta errefuxiatuen artean haur asko zegoen. Betirako markatuak gelditu dira, eta egun aiton-amonak direnean ere, gerrako umeak izaten jarraitzen dute.


Gerra ume haien gogoaren bidezidorretatik bidaiatzea proposatzen digu orain Kukai dantza taldeak, Tanttakarekin batera, Juan Mari Beltran musikariaren azken lana oinarri hartuta.

"Egunkarian irakurri nuen elkarrizketa batek eman zidan ideia", dio ikuskizunaren zuzendari Mireia Gabilondok, "Bertan Gerra garaian Bilbotik Errusiara eraman zuten gizon batek kontatzen zuen erbestean euskara galdu zuela, eta hona itzuli zenean ezin zituela gurasoak ulertu".

Tanttakak Beltranen «Arditurri» diskoarekin dantza ikuskizun bat egiteko gogoa zuen eta Jon Maya dantzari eta koreografoarekin harremanetan jarrita, hark beste sei lagunekin osatzen duen Kukai taldearen berri izan zuten. Mireia Gabilondori, gainera, euskal dantzarekin zerbait egiteko gogoa aspalditik datorkio: "Gaztetan ni neu dantzaria izan nintzen, Bergarako dantza taldean. Pauso eta teknika haiek beren ohiko lekutik atera eta zerbait kontatzeko gogoa nuen, duen hieratikotasunetik aldenduz".

Kontakizunak abiaburutzat egoera gogor bat duen arren, «1937» dantza ikuskizuna lan baikorra da, energiaz eta itxaropenez betetakoa. Izan ere, haurren ezaugarrietako bat horixe da: egoerarik krudelenak alaitasunez zipriztintzeko gaitasuna daukatela.

Zuzendariak garbi zuen ikuskizunak berak baikorra izan behar zuela: "Hasieratik pentsatu nuen egoera krudel horretatik abiatu arren, pertsonaiek berehala irten behar zutela zulo horretatik. Bizitza bera ere horrelakoxea baita. Kolpeak ematen ditu, baina aurrera egiten du beti". Beltranen musikak horretarako aukera eman zien.



Dantza tradizionala oinarri.

Jon Mayari ere «Arditurri» diskoko musika oso baliagarri izan zitzaion koreografia sortzeko: "Oso dantzagarria da. Beraz, musikarekin eta Mireiaren gidoiarekin jada ikuskizunaren giroa iradokita zegoen, oso modu naturalean sortu nuen koreografia".Funtsean euskal dantza tradizionalean oinarritutako koreografia osatu du Mayak, "azken batean horixe baita Kukai taldeko kideek ongien egiten dakitena". Hala ere, aire berritzaileak ere nabari dira lan honetan, ikuskariari freskotasuna eskainiz.

Eszenategi atzealdean dagoen pantaila erraldoi batek kokatze lanak egiten ditu ikuskizun osoan zehar. Bertan Euskadiko Filmategitik eskuratutako irudi errealak eta Kukai dantza taldeko kideek grabatutako fikziozko kontakizunak tartekatzen dira. Hala, zazpi protagonisten arteko harremanek, haserreek eta maitasunek bidaia hunkigarri honetan barrena gidatzen dute ikuslea. "Bideoaren laguntzaz dantza nolabait biluzik utzi nahi nuen, eszenategian beste elementurik jarri gabe", dio zuzendariak. Mikel Laboa, «Basarri» eta Bitoriano Gandiagaren poemek indar handiz deskribatzen dituzte, gainera, zazpi protagonistek biziko dituzten egoera eta sentsazioak.Eneko Gil, Urko Mitxelena, Alain Maya, Ibon Uharte, Nerea Vesga, Vanesa Castaño eta Jon Mayak esperientzia handia dute jada taula gainean, eta urtetan elkarrekin aritu izana ere nabari da koreografia guztietan.

Kukai dantza talde sortu berriko kideentzat Tanttakarekin batera jorratutako bide berria oso interesgarria izan da, eurentzat berria den mundu bat ezagutzeko aukera izan baitute, Mayaren iritziz: "Askoz ere zurrunagoak ziren espresio moduetara ohituta gaude gu, eta hortaz, hainbat sentimendu azaleratzea kostatu zaigu. Dena dela, lana oso modu naturalean egin dugu eta denbora izan dugu bakoitzak bere rolaz jabetzeko. Lan dibertigarria izan da".

Euskal Herriko hiriburu eta antzoki nagusietan luxuzko laguntza izango dute Kukai eta Tanttakakoek, Juan Mari Beltran eta bere musika taldeko kideak zuzenean ariko baitira «Arditurri» diskoko doinuak jotzen. Iñigo Monreal, Felipe Ugarte, Iñigo Lurgain, Aitor Gabilondo eta Miriam Atxaerandio izango dira zuzeneko saio horietan Beltranek alboan izango dituen musikariak.

«1937. Gogoaren bidezidorretatik» dantza ikuskizuna Durangon ikusteko aukera izango da martxoaren 27an, eta apirilean ere Euskal Herrian zehar emanaldiak eskaintzea espero dute taldekideek

«Euskal dantza noraezean dabil»
Futbolerako baloia baino espartinak nahiago izan ditu txikitatik Jon Mayak. Errenteriako Ereintza dantza taldean eman zituen lehen urratsak eta gaur egun ere bertan jarraitzen du. Gipuzkoar erako Euskadiko Aurresku txapelketa bost aldiz irabazi du. Euskal dantzarekiko duen grinak hainbat ekimen berrietan parte hartzera bultzatu du. Laxok taldearekin, esaterako, dantza, bertsolaritza eta musika uztartzen zituen «Upeletan erronka» ikuskizuna atondu zuen. Egun, dantza irakaskuntza eta kazetaritza ditu ogibide.

Dantza tradizionalean berrikuntza beharrezkoa al da?
Lehenik eta behin gaur arte iritsi zaigun hori mantendu beharko genuke, nolabait aberastuz eta hornituz. Euskal dantza tradizionalak bizirik iraun badu zerbaitegatik izango da. Dantzari baten hezkuntzak tradiziozko dantza horri lotuta egon behar duela uste dut. Ondoren, oinarri horretatik abiatuta, pertsona bakoitzak bere ekarpenak egitea edo garaiko joera berriak aplikatzea oso aberasgarria da.

Beste dantza estiloen eragina ere izango dute zure koreografiek...
Egia da nik dantza klasikoa ere egin izan dudala, baina ez dut uste dantza klasikoak zuzenki isla duenik koreografietan. Egin eta ikusten duzun guztitik gelditzen dira gauzak: beste ikuskizunetatik, dantza taldeetatik, atzerriko dantzariengandik... Hori guztia zuregan gelditzen da eta nahi gabe ere atera egiten da.

Dantzak egoera zaila bizi du gaur egun Euskal Herrian.
Bai oso. Noraezean dabil. Dantza beti oso lotuta egon da dantza taldeen egoerarekin eta gaur egun taldeek emanaldiak egiteko oso aukera gutxi izaten dute. Emanaldiak baldintza oso kaxkarretan egin behar izaten dira maiz. Taldeek gustura jarraituko lukete jardun horretan, baina ez dituzte programatzen eta gero eta emanaldi gutxiago antolatzen da.

Oro har euskal dantza tradizionalari buruz ere ez dakigu gehiegi.
Dantzari buruz jendeari informazioa falta zaio eta askotan ikuspuntu okerra du honen inguruan. Denon erruz gertatzen da hori, guk ere gure buruari ospea kendu izan baitiogu. Gero jendearen mentalitatea aldatzea oso zaila da. Nik zalantza egoeran ikusten dut dantza, bakoitza bere kabuz ari da lanean. Falta dena da denen artean bide batzuk finkatzea, bai dantza mundukoek, bai ikusleek eta bai erakundeek ere.

Zu dantza eskola bateko irakasle zara. Nola dago egoera?
Dantza eskolena ere leku bakoitzean mundu bat da. Nire ustez hezkuntza da epe laburrean gehien lotu beharreko alderdietako bat. Gaur egun ez dago irakasleak hezteko planik ez eta ikasketa planik ere. Hori guztia ondo lotu beharko litzateke, baldin eta dantzaren etorkizuna bermatu nahi bada

Herri musikaren ikertzaile
Arditurri» (Elkarlanean) Juan Mari Beltranen lehen bakarkako diskoa da. Bertan, Maddi Oihenart, Joseba Tapia, Miriam Atxaerandio, Oihana Irastortza eta Joxan Goikoetxea musikarien laguntzaz, ondare tradizionalean oinarritutako 14 kantuko lana osatu du.

Musika tradizioa ikertzen, lantzen eta zabaltzen bide sendoa egina du Etxarri-Aranatzen jaiotako musikariak, baina beti ere honen berrikuntzan ahalegin berezia eginaz. Argia talde folklorikoko kide izan zen oso gaztetan eta ondoren txalapartaren berreskurapenean lan handia egin zuen Bixente anaia eta Artze anaiekin batera. Hernaniko Musika Kontserbatorioan txistua, alboka, dultzaina eta txalaparta irakasle da 1985etik eta Txalaparta Eskolaren zuzendari ere bada.
Urte luzetan munduan barrena bildutako musika tresna guztiekin Oiartzungo Ergoien auzoan dagoen Herri Musikaren Txokoa sortu zuen, egun museo gisa funtzionatzen duen gunea


Azkenak
2025-08-30 | Patxi Aznar
Beste urrats oker bat

Duela gutxi, Netanyahuren gobernuak, AEBen baimenarekin, legez kanpoko jarduerarekin jarraitzea erabaki du Gazan, eta zerrenda osoaren kontrola hartzea. Historia pixka bat egingo dut ez zaidalako zuzena iruditzen komunikabide edo kazetari batzuek Gazan gertatzen ari dena 2023ko... [+]


2025-08-29 | Egiari Zor
Elkarbizitza demokratikoak begirunea eta neurritasun instituzionala eskatzen ditu

Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]


Caparrosoko Valle de Odieta makroetxaldea epaituko dute lurrak nitratoz kutsatu dituelakoan

Irailaren 2an izango da epaiketa Iruñeko Zigor Arloko 2. epaitegian, ustez 2021ean makroetxaldeak haren inguruko lurrak minden hondakinekin kutsatzeagatik. Sasoi hartan Valle de Odieta makroetxaldeko administrazio kontseiluan ari ziren bost pertsona epaituko dituzte.


Maila altua

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Gewandhausorchester Leipzig.
Zuzendaria: Andris Nelsons.
Bakarlaria: Isabelle Faust (biolina).
Egitaraua: Pärt, Dvorak eta Sibeliusen lanak.
Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren... [+]


Eskoletako euskalduntzea “arriskuan” ikusita, Aiaraldeko dozena bat ikastetxek konpromisoen dekalogoa adostu dute

Gordin esan dute Aiaraldeko ikastetxeok: euskalduntzea “arriskuan dago” eta ikastetxeek, bakarrik, ezin diote aurre egin “egoera larriari”. Autokritika egin, eta hamar konpromiso hartu dituzte, hezkuntza komunitateek praktikara eramatekoak. Era berean,... [+]


Atlantikoko korronte baten kolapsoa adituek uste baino gertagarriagoa da

Ikerketa batek ondorioztatu du adituek uste baino AMOC korrontearen kolapsoa egoteko aukera handiagoak daudela. Korrontean aldaketa handiek eta azkenengo kolapso batek euri tropikaletan eraldaketa handiak eragingo lituzke, Europan negu oso hotzak eta uda lehorrak izango... [+]


Gutxienez 23 hildako izan dira Errusiak Kieven egin duen aire erasoan

600 misil eta dronetik gora bota ditu Errusiak Ukrainako hiriburuaren aurka. Gerra hasi zenetik egindako aire eraso handienetakoa da. Zelenskik nazioarteari eskatu dio erantzun dezala, Putin Trumpekin bildu eta bi aste eskasera.


2025-08-29 | Joan Mari Beloki
Trump bake bila?

Abuztuaren 15ean Vladimir Putin eta Donald Trump Alaskan bildu ziren. Ofizialki, Ukrainako gerrari amaiera emateko bidean beste urratsen bat emateko. Baina Gazan milaka pertsona hiltzeko gupidarik ez duen politikariak serio esan al dezake penagarria eta tristea dela Ukrainan... [+]


Poligono eolikoak: oportunismo gutxiago eta plangintza demokratiko gehiago

Duela egun gutxi 6.000 alegazio baino gehiago aurkeztu dira Azantzan eta Sarbilen poligono eoliko berri bat eraikitzeko proiektuaren aurka. Antzeko beste proiektu batzuetan bezala, herritar eta talde antolatuen ahaleginari, antolaketari eta lanari esker egin da alegazioendako... [+]


Nafarroako informazioaren arloko profesionalek Gazako kazetarien sarraskia salatu dute

Informazioaren arloko dozenaka profesional bildu dira ostegun arratsaldean Iruñeko Gazteluko Plazan, Gazan kazetari lanetan ari direnen aurka Israelgo armada egiten ari den sarraskia salatzeko.


Semaforo gorria

Artikulu bati zer nolako izenburua jarri ez da aise hautatzen, ezta? Hasiera batean, “euskaldun gezurti, tranpatiak” bezalako izenburua idazteko asmoa nuen, baina inor mintzeko gogorik ez dudanez, goikoari eutsi diot, ene gogoetaren muina hobeto ulertaraziko... [+]


Kai Nakaik, Marenek eta Olatz Salvadorrek gezurtatu egin dute Bilboko Udalak esandakoa: ez zien beste eszenatoki bat eskaini

Bilboko Udalak ostegunean adierazi du Abandoibarrako kontzertua bertan behera geratu eta gero, Plaza Biribileko agertokia eskaini ziela hiru artistei, baina ezezkoa eman zutela. Abeslariek bertsio hori ukatu eta zehaztu dute: bakarrik Kai Nakari eskaini zioten.


Bigarren aldiz moztu dute Espainiako Vuelta Israelen parte-hartzea salatzeko

Bigarren aldiz gelditu dute Katalunian Espainiako Vuelta Israel-Premier Tech taldearen parte-hartzea salatzeko. Hainbat pertsonak Palestinako banderak atera dituzte eta txirrindularien bidea oztopatu dute Oloten.


“Bero jasangaitza” eta “arreta urria” salatu dute Nafarroako Ospitale Unibertsitarioan

Nafarroako Osasun Departamentuak iragarri du ospitaleko solairu gehienak klimatizatuko dituztela 2026 amaierarako. ARGIAk elkarrizketaturiko bi erizain laguntzaileek nabarmendu dute premiazkoa dela banako gelak, komun irisgarriak eta aire girotua izatea.


Araba eta Nafarroa zeharkatzen zuten Forestaliaren bi autopista elektriko bertan behera geratu dira

Araba eta Nafarroa zeharkatu behar zituzten goi-tentsioko bi linea elektrikoren proiektuak ez dira gauzatuko. Espainiako Trantsizio Ekologikorako Ministerioak Aragoiko Tueste herrian Forestaliak egin behar zituen lau poligono eolikoen proiektuak artxibatu ditu.


Eguneraketa berriak daude