Ongi etorria hi pobreen paradisura, ogi gogorraren herrira...". Irakurlea Marokon dago, oporretan joana-edo. Bertako gazte bat gerturatu zaio eta bere istorioa kontatzen hasi da. Gazteak euskaraz ederki egiten du ordea, bere familia jatorriz magrebiarra bada ere, Andoaingo euskaldun zaharra baita Tximi. Egun batez Tximi Saki lagunaren kamioira igo zen, honek negozio borobila proposatu ondoren: Marokoraino etorriko ziren biak hainbat afrikar ezkutuan Europara eramateko asmoz.

Hori ez da hausnarketa sakon baten ondorioa izan. Nik neuzkan bizipenengatik-eta, banekien herriko jendeak izan behar zuela nobelako protagonista, familiarteko pertsonaiak izango zirela, gertukoak. Herritik tratatu nahi nuen gai hori, errealitatean herrian gauzak nola izaten diren azaldu. Eta gauzak ez dira erabat tragikoak izaten, errealitateak konplexutasuna, gorabeherak ditu, eta tartean beti edo askotan izaten da umorea. Hautatu nituen bi pertsonaia nagusiek izaera hori dute; biak oso ezberdinak izanda ere, eta beraiek ez dakitela beharbada, biek dute umore puntu hori.

Andoain bezalako herri batean geratzen diren erabateko euskaldun bakarrenetakoa. Ez da ikastolatik pasea. Berez da euskalduna, baina ez du horren inguruan hausnarketa handiegirik egin. Horrela datorkio eta gutxi gorabehera gustura dago inguruan duen jendearekin.
Sinplea da, une jakin batean edozertaz aritzeko gai dena, beti ere ikuspuntu sinple horretatik, ez aldez aurretik gogoeta eginda. Baina ez du lotsarik bere iritzia agertzeko. Ez da asko enteratzen munduan zer pasatzen den, baina badaki bere gauza txikiak defendatzen.

Ez dakit ongi kritiko horrek zer esan nahi zuen. Nik dakidala Tximi ez dabil inor engainatu nahian. Gertaera arrunt baina tragikoen barruan dago bera, eta ikusten dituen bezala adierazten ditu, besterik gabe.

Lagunek hori esan didate, horrelako bat baino gehiago badela herrian. Beste gauza batzuk ere baditu buruan, politika pixka bat, diruzaletasun handiagoa, Tximik bere sinpletasun horretan ez duena. Saki sisteman sartuagoa dago.

Besteak beste, funtzio hori betetzen du. Ero dagoenez, besteek esaten ez dituzten gauzak esaten ditu berak. Marokora bazoaz negozio bat egitera seguru aski ez duzu horrelakorik topatuko, bertako jendeak dirua nola atera eta horrelakoak izango ditu buruan. Sussu bat batean agertzen da, ez da fundamentala negozioa burutzeko. Baina erotasun horretan besteek ez dituzten argi batzuk baditu.

Atrebentzia izango da igual, baina horrelako zerbait esango nieke. Marokora joan izan naizenean Sussuk bezala pentsatzen duen jendea topatu izan dut. Agian pentsaera primitiboa da, baina beste elementu batzuk ere badituena. Euren tradizioak dituzte, euren kultura, islamismoarekin lotutakoa eta haientzat Europa oso atzerria da. Ez da noski hango gazte gehienen gogoeta.

Filman Italiako pertsonaia batzuk Albaniara doaz, sozialismoa bukatzen ari den giro nahasi horretan negozioa egitera. Oinarrizko ideia hori da eta titulua ere hortik hartu nuen. Baina beste erreferentzien artean bat besterik ez da.

Lan horietatik, batzuetan esaldi bat, hitz batzuk... hartu ditut. Esaterako, Tahar Ben Jellounen "Moha le fou" eta "Moha le sage"eko ero jakintsua garrantzitsua izan da Sussu sortu eta garatzeko. Egia da ez dela ohikoa erreferentzia horiek ipintzea, baina interesantea da, ezta? Eta, gehiago jakin nahi duenak, hor ditu liburu batzuk.

Ez nuen aldez aurretik pentsatu liburua egiteko Marokora joan behar nunik eta bertako jendea elkarrizketatu behar nuenik. Denera zazpi-zortzi aldiz joan naiz hara, eta lehen bidaiak nobela idatziko nuela pentsatu baino lehen egin nituen. Bidean hitz egiten diren gauzak, mugako kontuak, hango jendeak esaten dizkizunak... ezagutzen dituzu. Liburua egingo nuela banekiela azkeneko bi bidaiak egin nituen. Bereziki azkenekora detaileen bila, elementu konkretuen bila joan nintzen. Bizitakotik hartu dut libururako materiala, baina ez aldez aurretik horretara propio joanda.

Egia esateko, ez. Garbi esan nien "hau horrela da". Hasierako orrietan pixka bat harritu ziren, baina gero ikusi zuten badela batasun bat. Argi utzi nien liburua idazteko arauak zeintzuk ziren: «Bat, -ea guztiak -ia egiten dira, bi...». Horiek txukun bete ditut eta ez didate eragozpenik jarri. Komentarioak, bai, entzun ditut: batzuen ustez hobe zen batuan egitea, beste batzuentzat ederki dago horrela...

Erdarakadek ez naute inoiz gehiegi kezkatu, eta kasu honetan narratzailea Tximi denez, haren hizkera errespetatu behar da. Joskerarena, ahozko hizkuntzara hurbiltzeko saio bat da. Nik pertsonaia hori hizketan imajinatu dut eta hark esanak bere horretan jaso ditut.

Agian jende ez hain alfabetatuak irakurriko balu... Baina gauzak hala dira, jende oso alfabetatuak irakurtzen du. Deformatuta gaude, beti gauzak era batera irakurtzen baititugu. Horregatik jaso nuen batuan idazteko gomendioa, irakurtzeko errazagoa izango zelakoan. Arau horiek oso ondo datoz oro har, prentsan eta beste hainbat alorretan. Baina literaturan badugu libreago jokatzea. Nire saioa arau ofizialei ihes egitea da, baina ez besterik gabe kontra egiteagatik, batzuetan ihes egitea ondo datorkidalako baizik. Kasu honetan oso garbi nuen hala behar zuela.
Nobelako protagonistek hainbestetan egin bezala, guk ere tea hartuz luzaroan jardun dugu hizketan, Marokoz, Leuropaz... galtza zikinak eta hautsez betetako txankletak jantzita erreka bazterrean txoritxo erreak jaten lasai ederrean egongo den Tximiren inbidiatan. Teaz gain, faltan dugun denbora oparitu digu Pablo Sastrek. Sussuk bezala