«NIK ERABILITAKO TEORIEI ERE KRITIKA EGITEN DIET»


2002ko apirilaren 21ean
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Jon Kortazarrekin patxadaz hitz egiteko aukera duena, berehala ohartzen da oso maite duela literatura. Zerbaitegatik izango da EHUko Literatura katedraduna, jakina. Baina irakurri dituen liburu eta idazle pilaz diharduenean, gizon honena ez da zalantza gabe literatur kontuetaz daukan jakite sakonaren agerpen hutsa, pasioa nabaritzen baita bere hitzetan. Lauaxeta, Mikel Zarate, Bernardo Atxaga, Joseba Sarrionandia eta auskalo zenbat idazleren lan eta joeretan ez ote duen sakondu.

Poesia al da gehien arduratzen zaituena?
Literatura da arduratzen zaidana. Ofizioz ere literaturako irakaslea naiz. Tesia Lauaxetari buruz egin nuen, eta horrek pixka bat markatuko ninduela esan beharko litzateke. Mementoren batean narratiba askotxo idatzi nuen, baina denborarekin 80ko hamarkadako poesia aztertzen saiatu nintzen berriro, eta era konsziente batean gehienbat poesia jarraitu dudala esan genezake. Ez bakarrik poesia, jakina. Denetarik irakurtzen dut, eta noizbehinka nobelari buruz edota ipuingintzari buruz ere idazten dut, baina egia da poesiari buruz askoz gehiago egin dudala. Alde batetik, "Luma eta lurra"ren proiektua dago, bestaldetik "Oroimenaren eszenatokiak", eta, horrez gain, urtean zehar argitaratzen diren edo behintzat nire eskuetatik pasatako liburuen aipuak egiten ditut.

Olerti Etxeak argitara ematen dituen horiek al dira?
Bai. Azken bost-sei urteotan eraman dudan bide baten jarraipena da hori. Une batean konturatu nintzen euskal poesiari arreta gutxitxo jartzen zitzaiola, eta agertzen ziren liburu guztien aipuak egin eta gordetzen hasi nintzen. Gero, "Euskal poesiaren kaierak" izenburuarekin agertu ziren batzuk aldizkarietan. Orain "Euskal poesiaren kritika" deitzen dira ("Kaiera" izenburua hartua dagoelako), baina ez da ezer landua, hor ez ditut agertzen idazleen bideak eta joerak, irakurketarako gidak-edo dira, eta Olerti Etxeak argitaratzen ditu urtero. 2001ekoa laster argitaratuko da.

Poesiaz argitaratutako guztia jasotzen al duzu?
Saiatzen naiz, baina uste dut bateren batek ihes egin didala… Izan ere, batzuetan ez da erraza izaten liburu dendetan zenbait lan aurkitzea ere, eta ez naiz egileei liburua eskatzen hasiko! Edizio murritzegiak direlako ote den? Ez, ez da hori izaten arrazoia, nahiz poesian badagoen autoediziorako joera bat ere… Baina gehientsuenetan banaketa arazoak izaten dira, batez ere sariketetako liburuekin. Adibidez, Ixiar Rozasen azken liburua aurkitzea oso zaila egin zait.

Irakurriak irakurrita, baikor al zara euskal poesiaren egoeraren aurrean?
Joerak izugarri zabaldu dira. Baina uste dut poesia ez dela asko argitaratzen. Beno, era berean, gorabehera handiko literatura da gurea, eta gaur esaten duzu "poesia gutxi argitaratzen da", eta aurten zazpi liburu argitaratuko omen dira sei hilabetetan…! Baina iaz 12 izan ziren denera, eta aurreko urtean ez dakit 8 ez ote ziren izan. Orduan, gorabehera horien aurrean, zer esan? Saizarbitoriak asko azpimarratu du euskal literaturak, azken hogeita hamar urteotan, ikaragarrizko aberastasuna erakutsi duela. Ados. Baina beste alde batetik, nik uste dut arazoak ere badituela. Eta arazotxo horietako batzuk aipatzen ditut, hain zuzen, orain argitaratuko dudan "Diglosia eta euskal literatura" liburuan.

Horri heldu aurretik, esaiguzu zerbait zure azken aurreko argitarapenaz, "Oroimenaren eszenatokiak. Pott bandaren poesia" deritzan horretaz.
Egia esan, Bernardo Atxaga eta Joseba Sarrionandiaren poesiaren inguruko liburu bat da. Pott bandaren barruan egon zen beste poesia idazle bat ere, Manu Erzilla, baina horren lana "Luma eta lurra. Euskal poesia 80ko hamarkadan" liburuan sartua nuen. Beraz, beste honetarako geratu zitzaizkidan Bernardo Atxagaren "Etiopia" eta Joseba Sarrionandiaren lau liburu: "Izuen gordelekuetan barrena", "Marinel zaharra", "Gartzelako poemak" eta "Hnuy illa nyha majah yahoo", nahiz eta liburu horietako bakoitzak egiten duen bestearen/besteen bilketa eta osaketa.

Zein asmorekin idatzi zenuen liburu hori?
Batez ere ikuspuntu berriak aurkitzen saiatu nintzen. Beharbada ez da poesia liburu horiei buruzko lan bat, baizik eta liburu horietan agertzen diren gako batzuei buruzkoa. Literatur kritika egitea baino gehiago, joan-etorriko lan bat egin nahi nuen. Beno, horretan saiatu nintzen behintzat.

Zeintzuk dira aztertzen dituzun gako horiek?
Beti egon da lotura bat arteen artean, eta Atxagaren kasuan, bere poesia horren eta zinemaren artean egin nuen nik lotura, ikusteko zinemaren hizkuntzak nola moldatzen duen poesiaren hizkuntza; zatien bidez, fotogramen bidez, zinemak nola eratzen duen poema bera. Izan ere, abangoardiaren hizkuntzak zerikusi handia dauka zinemarekin. Hori zen nire helburuetako bat. Gero, zinemaren gako horretatik ispiluen sinbolora pasa nintzen, imaginazioaren munduak nola eratzen duen poesia hori aztertzera. Ispiluak zera adierazi nahi izan du betitik, arrazionalitateen mundutik irudimenaren mundura igarotzea. Hirugarren gakoa, bidaia da, Joseba Sarrionandiaren "Izuen gordelekuetan barrena" liburuak, batez ere, bidaia markatzen duelako. Eta gero, beste gai inportante bat aztertu nuen, autobiografiaren gaia.

"Gartzelako poemak" jo al dituzu autobiografikotzat Joseba Sarrionandiaren poesian?
Beno, gartzelaren kontuan ez dut bakarrik autobiografia aztertu. Izan ere, hor, era berean, bi joera agertzen dira: utopiaren aldekoa eta etsipendua. Eta nik aztertu dudana da, Josebaren lanak zer ematen duen bi joera horien artean. Liburuaren azkenengo atalean ere horixe egiten dut, utopia eta etsipena nola elkartzen diren bere literaturan aztertu, baina "Hnuy (…)" oinarritzat harturik.

Zer da Joseba Sarrionandiaren poesian aurkitutakoaz gehien nabarmenduko zenukeena?
Hizkera literario baten aldeko oso apustu handia egin duela, eta hizkera literario hori oso polisemikoa dela, hau da, esanahi handiak dituena, eta beraz, interpretazio modu handiak. Bere poesia lan hauetan, konstante bat dira ispiluak, bidaiariak eta marinel zaharrak. Eta nik behintzat, utopia eta etsipenaren arteko kinka batean ikusten dut Joseba Sarrionandia. Utopia maite du, baina era berean konturatzen da utopia hori agian ez dela berarentzat izango. Heriotzaren presentzia ere oso-oso inportantea da bere lanean. Batzuetan ematen du oso nihilista dela, berarentzat izadiak ikaragarrizko garrantzia duela pertsonaren historian, bere ustez izadiak behartzen gaituela halako edo horrelako izatera… Nire ustez, itxaropen etsipentsua egitea izango litzateke Joseba Sarrionaindiaren poesiaren markarik garrantzitsuena.

Zerorrek aitortu didazu ahalegin handia egin zenuela «Oroimenaren eszenatokiak. Pott bandaren poesia» saio literarioa osatzen, baina liburuak ez duela inongo oihartzunik izan. Zer arrazoi egon daitezke horretarako?
Batek daki zer gertatu den. Liburuen historiak bereziak dira. Norberak dituen itxaropenak eta gero gertatzen dena... batzuetan, ondo joaten da, eta besteetan, ez da ondo joaten. Kasu honetan gertatzen dena da ez naizela konformatzen.

Ea hurrengoarekin zorte hobea duzun! Zertaz doa "Diglosia eta euskal literatura"?
Pixka bat teknikoagoa da. Batez ere Galizian egin dira honelako hausnarketak. Anton Figueroa batek ikaragarrizko lana egin du honen inguruan. Hizkuntza diglosiko bat, gizartean diren toki guztiak betetzen ez dituen hizkuntza bat da. Kasu honetan euskara, frantsesaren edo espainolaren aurrean. Ikusi nahi nuena zen, honelako egoera linguistiko batek zer nolako ondorioak dituen literaturan.

Eta nolakoak ditu?
Onartu behar da euskal literaturak aurrerapauso handiak eman dituela, baina hala eta guztiz ikusi behar da baita ere badituela bere arazotxoak. Ez naiz bakarra hori ikusten: Jon Alonsok "Agur, Darwin"en azaldu ditu euskal literaturak dituen arazo batzuk, lehenago Matias Mugikak egin zuena baino askoz era osoago batetan. Nik planteatzen dudana da, adibide ezberdinak jasoz, horrelako egoera batek arazoak dakartzala. Ni ez naiz inor irtenbideak emateko, baina hobe da horren konsziente izatea.

Zein arazoz ari zara?
Bada, adibidez, normalean idazleek irakurleek baino euskara gehiago dakitela, noizbait euskara irakasteko idatzi izan dela, kasu batzuetan ez dela garbi geratzen zer den literatura lan sinboliko bat eta literatura komunikazio arrunta, "edozer" gerta litekeela euskal literatura… Badagoela joera bat folklorismoa markatzeko, nahiz eta urteotan galdu den…

Etsipentsu al zara gure literaturaz?
Ez. Uste dut literatura asko argitaratzen dugula. Poesia gutxiago… Baina oraindik posible da irakurtzea euskaraz argitaratzen den guztia, poesia eta narratiba guztia, ez da horrenbeste ere. Dena den, editoreak hor daude, kritika ere badago, iragurleengan ba omen dago arazoren bat… Beno, gure literaturan dagoen dialektika aipatzera datorren liburu bat da nirea. Liburua bera ere dialektikoa dela esango nuke. Lau atal ditu. Hasieran, proposatzen dut sozioliteraturara gehiago itzultzea; gero, egoera diglosiko batek sortzen dituen ezaugarriak aztertzen ditut (zer euskara erabili beharko zen ulerkorra izateko, hiztegia nola aberastu, euskalkien papera eta abar). Dena den, hirugarren atalean, nik erabilitako teoriei ere kritika egiten diet. Izan ere, Euskal Herrian erdaraz egiten den literaturak ere bere arazoak ditu.

Eta laugarren atalak, zer dio?
Beno, batzuetan, gizarte literario batek bere mugak jartzen ditu. Eta muga horiek jarrita dauden ala ez aztertzea ere beharrezkoa da. Adibidez, zilegi al da euskaraz eta erdaraz idaztea? Zer idatzi behar da euskaraz, zer erdaraz? Zer ulertzen du gizarte honek euskal idazle gisa? Horrelako arazotxo batzuk daude hor jasoak


Azkenak
Bizkaiko autoeskolek hirugarren greba eguna izan dute astelehenean

Uztailak 8, 16 eta 21 izan dira greba egiteko ELA eta CCOO sindikatuek aukeratutako egunak. Kontsumorako Prezioen Indizea (KPI) eta soldatak parekatzea eta lanaldiak murriztea eskatzen dute. 


Nerabeak

Gero eta sarriagotan ikusten ditut nerabeak sufritzen. Irakasle naizenetik Bigarren Hezkuntzan, azken urteotan gero eta kasu bortitzagoen aurrean ikusi dut neure burua, eta hortxe batez ere hasten zaigu irakasleoi korapiloa. Nola lagundu nerabeari? Ikastetxean ordu asko... [+]


BSHko langileen gehiengoak onartu egin du sindikatuek eta enpresak adostutako aurreakordioa

Langile batzordeak eta enpresak adostutako aurreakordioak 655tik 609ra murriztuko ditu kaleratzeak, gainerakoak birkokatuko dituzte. Astelehen arratsaldean jakin da langileen %78k babestu dutela akordioa. Nafarroako Gobernuak eta langile batzordeak etorkizunari begira,... [+]


Cesar-Neron kasua

Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]


Ana Sagasti (AZ Ekimena)
“Jasanezina da sanferminetan pixaren kiratsa eta etengabeko soinua”

Alde Zaharreko Ekimeneko Ana Sagastirekin hitz egin du Euskalerria Irratiak, bertako bizilagunek sanferminak nola bizi dituzten ezagutzeko. Bederatzi egunez eta 24 orduz soinua gehiegizkoa eta pixa usaina erabatekoa dela esan du. Jaia eta egunerokotasuna uztartzeko... [+]


Riviera Gaza: euskal ekonomiarako aukera bat?

Bai, eremu horren historia odoltsua da. Pena izan zen hainbeste jende hiltzea eta herri hori modu horretan kanporatua izatea, baina hainbestetan gertatu dira halakoak...! Gizakiok ez dugu erremediorik eta Historiak ez du atzera bueltarik. Egiten ari zirena gehiegizkoa zela... [+]


Donostiako Klasikoa eta Israel-Premier Tech taldea

BDZ Israeli Boikota, Desinbertsioak eta Zigorrak mugimenduko (BDS nazioartean) ordezkaritza bat bildu berri da Donostiako Klasikoa antolatzen duen Oceta erakundeko arduradun batekin. Jakinarazi digu aurten, iaz ez bezala, lasterketara ez dela talde israeldarrik etorriko... [+]


Siriako armada hiritik irten den arren, beduinoek eta drusoek borrokan jarraitzen dute As-Suwaydan

Siriako armada Israelekin eta milizia drusoekin su-eten akordio batera iritsi bada ere, bi komunitateen arteko istiluek ez dute etenik Damasko hegoaldeko probintziako hiriburuan. Soldadu siriarrak As-Suwaydatik irten ondoren, Tel Avivek beduinoak bizi diren hainbat eremu... [+]


2025-07-21 | ARGIA
Ongietorrien auziko akordioak “borrokaren zilegitasuna” ezbaian jartzen duela salatu dute zenbait presok eta preso ohik

"Euskal Herriaren jazarpena elikatzen du Euskal Herriaren bakearen bidean egindako akordiotzat saldu duten honek", adierazi dute larunbatean Arrasaten eginiko prentsa agerraldian. 


“Gazteen kontrako kriminalizazioa” eta “Poliziaren gehiegikeria” salatu ditu Azpeitiko Gaztetxeak

Igande arratsean ehunka herritarrek elkarretaratzea egin dute herriko plazan, "Poliziaren gehiegikeria" salatzeko. Azpeitiko Udalak udaltzainei elkartasuna adierazi die, eta, aldiz, Ertzaintzaren esku hartzea "gehiegizkoa" izan zela esan du.


Euskara, katalana eta galiziera ez dira momentuz hizkuntza ofizialak izango Europar Batasunean

Europar Batasuneko estatu kideen gehiengoak atzera bota du euskara, katalana eta galiziera EBn hizkuntza ofizialak izateko eskaera. Finantzazio eta arlo legalean hainbat "zalantza" dituztela plazaratu dute. 


Agharas ekarteak jasandako eraso arrazistak salatu dituzte Barakaldoko txosnek

Agharas migratzaile imazighen elkartearen txosnan pertsona batek hainbat irain arrazista egin zituen. Erasoa salatzeko elkarretaratzea egin dute igandean Barakaldon. 


2025-07-21 | Axier Lopez
Bilboko Aste Nagusian genozidioaren konplize bati agur esan diote: 13 konpartsak ez dute Coca-Cola txosnetan eskainiko

Bilboko Konpartsak osatzen duten 27 taldeetatik hamahiruk erabaki dute AEBetako Coca-Cola multinazionalaren produktu guztiak kenduko dituztela haien txosnetatik, Israel palestinarren aurka egiten ari den genozidioaren konplize izatea leporatuta.


Gazan 19 pertsona hil dira gosez azken 24 orduetan, eta laguntza zeramaten 25 kamioiri tiro egin diete soldadu israeldarrek

Gazako Osasun Ministerioaren arabera, Israelek 2023ko urrian  zerrendaren aurkako oldarraldia gogortu zuenetik 86 palestinar hil dira gosez, horietatik 76 haurrak. Manifestazioak egin dituzte hainbat herrialde arabiarretan, Gazarako su-etena aldarrikatzeko eta palestinarrek... [+]


2025-07-21 | Behe Banda
barra warroak
Berritu ala hil

Berritu ala hil. Hori esaten diogu geure buruari. Ariketetatik ariketa gabeko alera, narraziotik gertuago, metaforarik gabe, zuzenago. Orain? Orain gehiago behar dugu. Narrazioago, ezmetaforatuago, ariketagabeago.

Pertsonaia bat sortuko dugu. Pertsona bat. Istorio batean... [+]


Eguneraketa berriak daude