Opor osteko sindromeak edo gaiak badu mamia. Baliteke, ordea, gizarte-gaia bihurtu izana horrenbeste oratu izateagatik. Alegia, baliteke ere mamigabekoa izatea edo mami gutxikoa. Oporrak opor, honela gaztigatu digu Iñaki Murua irakasleak orriotan berriki:«Garbi dagoena zera da, urte osoa pasatzen dugula udako hilabetea noiz iritsiko eta, oporrak hasi orduko hauen amaierarekin kezkatzeari ekiten diogula...». Gakoa eta galdera hauxe da nonbait:«Zertarako dira oporrak»? Baserrikume izaki, galde diezaiotela Iñakiren gurasoei biziriko opor ondoko sindromeaz. Gure aro sasimodernoaren sasi-sindrome edo sasi-depresio baten aurrean ote gaude?


Adituen esanetan, sasi-depresio honek ez du medikuen artarik behar. Pertsonok opor garaian ohiko errealitatearekin kontaktua galdu baino ez dugu egiten. Hainbat datuen arabera, mendebaldeko gizarte modernoan populazioaren %5 eta 10aren artekoak jasaten du serioski lanerako itzulera. Sintomak honako hauek dira: aldarte txarra, estresa eta antsietatea. Badira ere kontrako sintomak jasaten dituztenak: «lanerako adiktoak» deitutakoak. Lanbidez landide, giza zerbitzuetan dihardutenak daude zerrendaren buruan: irakasleak, medikuak, kazetariak eta «etxekoandreak»... Etxeko langileak, alegia. Hauen sindromea baina, opor garaiko ohikeriaren ostean (ohiko lanaren bikoitza eginda) urteko ohikerian murgildu behar dutelako da. Oro har, nortasun perfekzionistadunak omen dira opor osteko sindromea delakoa gehien jasaten dutenak. Badago, bestalde, eragile natural ezkor bat: udazkena.
Kontuak kontu, adituek oporren osteko sindromea ez dute modu hertsi eta kliniko batez sindrometzat jotzen, ez da izate patologiko bezala ezagutua, ez dago katalogatua. Alta, bada (adituek berek -edo beste adituek- diotenez) sindromeak hamar bat egunez irauten badu depresioa bezala jo daiteke eta patologien katalogoan sartu ere. Kasu! Hastapenean sindrome bezala izendatzeko duda-mudak izan arren, segituan (adituen iritziz eta hedabideen eraginez) aise lerra gaitezke patologien labirintoan barrena, baita gaia edo sintoma puztu ere.

Hedabideen labirintoak agentzietan eta interneten du iturburua. Irratiak, telebistak, egunkariak eta aldizkariak informazioaren labirintoa luzatzeaz arduratzen gara, nonbait. Informazioaren jatorria unibertsitatean aurki daiteke. Ondoren, hedabideoi informazioa hartzea, aztertzea eta zabaltzea dagokigu. Aurten, Valentziako Unibertsitatearen Psikologia sailak «Opor osteko sindrome depresiboari buruzko txostena» burutu eta zabaldu du. Bolbora-hautsa bezala hedatu da komunikabideetatik. Txostenak dioenez, Espainiako populazioaren %35ak (25 eta 40 urte artekoa) opor osteko sindromea pairatzen du. Jose Gil Martinez psikologaren arabera, sindromea pairatzen dutenek, «erreta izan» izeneko sindromearen eskalan puntu altuak ematen dituzte. EFE agentziak zabalduriko txostenak dioenez, psikologo hauek erlaxazioa, autohipnosisa, yoga edota meditazioa prososatzen dute sindromea gainditzeko.
Sintoma, sindromea, depresioa, patologia... Hedabideek opor osteko sindrome edo gaia sobera oratu dugun edo oratzen ari ote garen beldur eta kexu agertu da bat baino gehiago honezkero.

Sintoma patologia izatera irits ote daitekeen kezkatuta jo dugu Idoia Agirre psikiatrarengana:«Ez da patologia ez. Bestela dena litzateke patologia. Patologian badago ipar, hego, mendebalde eta ekialde bat. Koordenada horietan zer dagoen aztertu behar da, baina iparra galdu gabe. Oporretako itzulera krisi fakore bat izan daiteke, norberaren dinamika afektiboan aldaketa bat suposatzen duelako; nork bere buruaren gogoei adi egotetik errealitatearen presentzia handiago batera pasatzen baita», adierazi digu.
Psikiatra honek esan digunez, lotsa pixka bat ematen du gai honetaz hitz egitea. Gure gurasoek ez zuten halakorik nozitu, alajaina! Gure gizarte hedonista honek muntaturiko «sindromea» ote da opor osteko gaia? Eta hedabideek berek opor ostean duten gaien beharrak bultzaturik sortua. Beste mila arazo baditugu izan eta burua galdu samar ez ote gabiltzan, inpresioa du Idoia Agirrek.
Nolanahi den ere, krisi egoera bat da behintzat; aldaketa egoera bat dago gure baitan. Gure gizartea hain hedonista izanda, normal da halakorik gertatzea. Areago -gizarte honek bere erdian baino bere muturretan pibotatzen duenez- badaude oporrik nahi ez dutenak, oporrek lekuz kanpo ezartzen batituzte.

Komunikabideok, bistan denez, gai errepikari batzuk lantzen ditugu urtean zehar. Efemerideei loturikoak edo sasoiei lotuak; kasurako opor sasoiaren ostekoa. Arrazoia? Gai berriak topatzea zaila izatea. Sailetako arduradunek, jakina, oso erraz eskuratzen dute aldian aldiko agertu ohi den gaiari buruzko informazioa. «El Diario Vasco» egunkariko Felix Ibargutxi kazetari legazpiarrak honela ikusten du gaia:«Opor ondoko sindromea deritzana, komunikabideek sortutako gaia da, nolabait. Gero, gizartean era askotako kasuistika dago, jakina. Esaterako, seme-alabak dituzten guraso gazte batzuk desiatzen daude normalitatean sartzeko; eskola hasteko zain daude umeak arrastoan sartzeko». Zenbaitengan sindromerik izan daiteke eta beste batzuentzat opor ondorena lasaitasunera itzultzeko garaia da, beraz. Gehienok nolanahi ere, etsi-etsian itzultzen gara lanera, inolako sindromerik gabe.
Felix Ibargutxi kazetari beteranoari itzulera nola asmatzen duen galdetu diogu, bestalde:«Nire kasu partikularrean lanera gairik gabe itzultzea gogorra da, eta nirea bezalakoa da kazetari askoren kasua. Gaia aurkitzea da lana. Batzuk zer entzungo gatoz eta bestetzuk zer aginduko. Azken hauek lasaiago datoz». Gaia bilatu behar duen kazetariak, oporretara joan aurretik gairen bat edo beste loturik uzten du. Felixek anekdota gisa azaldu digu bere kasua:«Iraileko lehenengo igandean Legazpiko Artzain Eguna denez, nire itzulera babestua sentitzen dut. Lehen egunerako gaia eta materiala hor daukat mahai gainean heltzeko prest». Alegia, oso komenigarria da opor osteko lurreratze pista prestatua uztea sindrome nimiñoena uxatu ahal izateko.
Donostiako Herri Irratian Xabier Riezu esataria aurkitu dugu. «Allo, allo!» magazina burutu du urtean zehar, eta udaldian, berriz, «Eutsi goizari» saioa zuzendu du. Bere kasua berezia da, ez baitu ia-ia oporrik izan. Itxuraz, oraingoz ez dio opor osteko egoerari eutsi behar izan:«Nik -beste batzuk bezala- oporrak ez ditut, edo ez ditut oporrak besteek bezala bizi. Programa bat bukatu eta datorren programa ari naiz jada diseinatzen».
Programa bat kudeatzen, zuzentzen, eta gainera -Xabierren kasuan bezala- aurkezten baldin baduzu, ez omen dago depresiorako astirik. Irailaren erdian programa bat bukatu eta urriaren hasieran itzuliko da urtealdiko saiora. Opor osteko sindromearen kausaz baja laboralak izan badira:«Nik ez daukat baja hartzeko aukerarik ezta gogorik ere. Irrati etxearekin, lankidearekin eta entzuleekin dudan konpromisoak berak ez dit uzten. Niri lan hau gustatzen zait eta ez dut depresiorako tarterik. Arduratuta ibiltzen naiz zenbait egunetan, baina estres pixka bat ere beharrezkoa da».

Xabier Riezuk ez du bere lankideengan opor osteko sindromea sentitu. Bai ordea, lanbidean erretzen den jendea. Ez garaiaren edo sasoiaren kausaz, bizitza aurrera doalako baizik. Kazetari pasioa galduz doan jendea da, baina ez opor osteko eraginez. Arestian «erreta izan» sindromea aipatu dugu, bada, kasu hauek katalogo horretan sar daitezke, beharbada. Sindromea gainditzeko gakoa lanbidearekiko pasioa mantentzean datza, ilusioa alegia. Gehiegizko ilusioak ez diezaigula estresik sorrarazi gure baitan, eta aldi berean, urduritasun puntu bat mantentzea komeni omen zaigu, bestela lanaren ohikerian eror gaitezke, eta ohikeriak depresioa eragin. Hau katramila!

Herri Irratitik Euskadi Irratira joan gara. Bertan, «Lauretan Babel» irratsaioaren aurkezlearekin hitz egin dugu, Susana Mujikarekin:«Ni oso gustura itzuli naiz lanera. Egoera edo sintoma hau gauza oso pertsonala da. Gainera, nire kontratua mota dela-eta, nik uztailan eta abuztuan libratu dut. Bi hilabeteko oporraldia izan dut eta askorako eman dit: hondartzara eta mendira joateko, irakurtzeko, lasaitzeko eta aspertzeko. Beraz, desiratzen ez baina oso gustura itzuli naiz lanera».
Oporraldiko azken bi asteetan programa pentsatzen hasia omen du Susanak, ilusioa pizturik eraman zuen eta horrela dakar. Sindromea Eguberrietan hurbiltzen omen zaio Susana Mujikari. Artean, udazkena amaiera aldean sentitzen du tristura puntu bat, orduaren aldaketa medio eguna asko laburtzen baita. Atseden beharra eta nahia etortzen zaizkio. Neguko tunela da Susana Mujikaren sindrome bakarra.

Eta etxean lan egiten dutenen kasuan zer? Zeren eta oporretan izan arren familiaz arduratzen segitzen baitute «etxekoandreek». Arrasateko ICTEra (Hirugarren Adinarako Zentro Komunitarioa) jo dugu. Raquel Barnecilla psikologoaren inpresioak jaso ditugu:«Etxekoandreek opor garaian izanagatik lanean segitzen dute, familiaren urteko ohiko martxan baino lan gehiago burutzen dute. Badaude ‘oporrak galdu izanaz’ kexatzen diren emakumeak. Oporretara doaz, baina -esaterako- alokatutako etxean segitzen dute lanean».
Raquelen aburuz, oporren osteko sindromea gainditzeko egokitzapen alditxo bat behar da, ohiko martxara adaptatzeko beta; besterik ez. Bizpahiru aste gutxi gorabehera. Paradoxiko dirudien arren etxekoandreek ere errutinara ohitu behar dute: semea-alabak jaikiarazi, etxeko lanak eta erosketak egin, eguerdi aldean umeen bazkaria apailatu edota bi ordu beranduago senarrarena. Are paradoxikoago da hauetako batzuentzat etxera itzultzea liberazio moduko bat izatea:«Zenbait pertsonentzat ohikeriara itzultzea ez da arazoa. Oso jende estrukturatua da, dena oso ondo antolatuta dauka eta oporrek beren bizimodua desegiten diete. Etxera itzultzeko beharra dute», dio Raquelek.
Beraz, aldarte oneko edo txarreko egotea, pozik edo triste, tristuraren sintomak besterik ez dira. Depresioa besterik da, gure aldartearen desoreka, eta beraz gaitza. Hartara, patologiaren kasu batez aritu beharko genuke. Oporren osteko sindromea ez da kasu klinikoa. Hedabideok sintoma hau nola tratatzen dugun ikusteak kezka sorrarazi du ere ICTEn:«Abuztu bukaeran oporren osteko depresioaz asko idatzi eta hitz egin da komunikabideetan, eta hori izugarria da. Tristuraren sindromea depresioa bezala tratatzea akats izugarri larria da. Komunikabideak herritarrek kalean darabilten hizkuntza popularizatzen ari dira. Hau da, pertsonok batzutan ‘deprimituta’ gaudela diogu, eta finean ‘akituta’ gaudela esan nahi dugu».

Hots, depresioa gaitz serio eta larria da. Gizabanakook, berriz, gure sintomak puztutzeko joera dugu nonbait, hitz exageratuak darabiltzagu, ez dira zuzenak, baina balio digute gure ezinegonak besteengana indar handiagoz helarazteko:«Hedabideek sintoma hori opor osteko sindrome gisa izendatu izana exagerazio bat da», dio Raquelek. Finean, triste gaude oporretan irabazi duguna lanera itzultzean galtzen dugulako. Hor ez dago depresiorik. Kontua da errutinako orduetara itzuli behar dugula: iratzargailua entzun, autoa hartu, bideko trafikoa nahiz nagusia jasan ere bai.

«Goizero goizero lanera noa» dio kantu baten leloak. ‘Etxekoandreak’ eta lanbide liberaletan ari direnak ez bezala, lantoki finko bateko ordutegiarekin konplitu behar dutenek beste gisa batez bizi dute lanerako itzulera. Irailaren 3an, 900 langile, hilabeteko oporraldiaren ostean, itzuli ziren Fagor Taldeko hiru kooperatibetara: Donostialdea, Markina, Arrasate eta Aretxabaletan kokatuak. Mediku bat, bi ATS eta seguritate tekniko bat arduratzen dira Fagorreko langileen osasunaz. Honela erantzun digute talde honetako kideek lanaldira itzuli berritan:«Gure esperientziak erakusten digunez -elkarrekin dihardugun jendearen egoeraren arabera-, opor osteko egoera arazo arin bat besterik ez da. Nork ez dauzka, hilabete bateko oporraldiaren ostean, lasai-lasai, ordutegirik gabe, jolas-jardunean ibili ondoren, lan bezperan sentsazio bitxiak?».
Hots, lanera itzultzeko bizpahiru egun falta direnean normala da, larritzen hastea, apetitoa galtzea eta sumintzeko joera erraza izatea. Eta jakina, azken gauean lorik ondo ez egitea:«Hori horrela da, eta normala ere. Eta normala da ere, bizpahiru egunetan, aste batean gehien jota, laneko martxan sartzea. Besterik gabe».
Fagor Taldeko sendagileen esanetan, arazoa sintoma hauek luzatuz gero agertzen da. Sitomen iraupenak langilea depresiora bultza dezake eta orduan patologia ere agertu. Hilabetera iristen bada, arazoa ez da opor osteko arazoa ez sindromea. Bestelako patologia bat da.
Bestelakoan, Fagor kooperatibetan opor ondorengo balizko sintomak ez dira ezberdintzen emakume eta gizonen artean, ez eta enpresako ardura mailen artean. Orainokoan inork ez du baja hartu behar izan delako sindrome honengatik. Azkenik, hainbat gomendio luzatu digu Fagorreko sendagile taldeak:«Gai honi alor eta maila guztietan daukan baino garrantzia gehiago ematen zaio. Garbi dagoena da, gutxi-asko, danok esperimentatzen dugula sintomatologia hau pixka bat. Erremedio hoberena lasai eta positiboki hartzea da».
Oporretako lasaitasunez, alegia. Izan ere, ditxosozko eta balizko sindrome hau «jasateko» dugun suerteaz ohartuko bagina, ziur aski ez genuke berberaz horrenbeste hitz egingo