ESNEZALE GAIXOARI MARMITA ERORI ZITZAIONEKOA

Bazen behin esne saltzaile bat, marmita gainean hartuta merkatura abiatu zena, esnea saltzeko asmotan. Bidean esnea saldu eta lortutako diruarekin arrautzak erosiko zituela pentsatu zuen. Arrautzetatik txitoak jaio eta oilaskoak salduko zituen ondoren, diruarekin zerri bat erosteko. Zerria gizendu eta haren irabaziekin behia eta txekorra erosiko zituela pentsatzen ari zela, ordea, denok dakiguna gertatu zen: marmita erori eta esnea bertan galdu zela, esnezalearen ametsekin batera.
Istorio hau, modu egokiagoan, errimaturik eta gaztelera aberatsean Felix Maria Samaniego (1745-1801) biasteriarrak idatzi zuen duela bi mende pasatxo. Bereak dira, halaber, beste hainbat fabula ezagun: «Inurria eta txitxarra», «Belea eta azeria» edota «Igelak errege eske».
1745eko urriaren 12an jaio zen Felix Maria familia aberats eta noble batean. Bere osaba Peñafloridako konteak eragin handia izan zuen bere bizitzan eta, Baionan eta Bordelen zientzia eta musika ikasketak burutu ondoren, harekin batera Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko fundatzaileetako bat izan zen 1764. urtean. Bilbon eta Azkoitian bizi izan zen, baita gortean ere, eta Tolosako alkate eta Arabako diputatu ere izan zen. Duela ehun urte hil zen, bere idatzi polemikoak eta ipuin erotikoak erre zitzaten agindu ondoren.
Hain zuzen Peñafloridako konteak eskatuta hasi zen fabulak idazten. 1776an idatzi zuen bere lehen fabula eta urtebete geroago, Tomas Iriarte poeta eta fabulistari aholkua eskatu ondoren, berehala ospe handia emango zion lehen liburua argitaratu zuen. Iriarte eta biak izan ziren gaztelerazko fabularen aitzindari eta La Fontaine bezalako klasikoen eragina nabari da Biasteriko idazlearen idatzietan. Iriartek orijinaltasuna bazuen bere ezaugarri nagusia, Samaniego bestearen gainetik zen, bizitasunean, deskribapenetan eta bertsoa osatzeko orduan. Sinpletasuna bilatzen zuen bere idatzietan, modu horretan irakurlearengana errazago irits zedin. Izan ere, Samaniegoren fabulak helburu moralizantea, hezitzailea dute. Animalien bitartez hainbat jarrera islatzen dute idatziek; inurria eta txitxarraren kasuan, esaterako, alferkeriaren aurka mintzo zaio egilea irakurleari.

Lehen aipatu dugun bezala, Iriarte ezagunarekin batera, biak izan ziren garaiko fabulista nagusiak. Lagunak izan ziren biak, baina apurka apurka nolabaiteko guda edo leiha literarioa sortu zen bien artean, harremana erabat hautsi zen arte. Edo, hobe esanda, Iriartek Inkisizio santuan biasteriarraren aurkako salaketa jarri zuen arte. Iriartek Samaniegoren testu baten eduki «desegokia» hartu zuen aitzaki. Egia zen Samaniego zela testuaren egilea (eta gogoratu hainbat ipuin erotikoren egilea ere badela). Baina, orohar, Inkisizioak gogoko ez zuena Samaniegok Frantziatik ekarritako ideia ilustratuak ziren. Azkenean Inkisizioak aske utzi zuen, baina Felix Maria ez zen nonbait lasai geratu eta horregatik agindu zuen, hil baino lehen, bere idatzi polemikoak desagertarazteko. Testu horiek ondoren izan dituzten irakurle guztien onerako, ez zen bere eskakizunik bete

Jekyll doktorearen fabuletatik Hyde jaunaren ipuin erotikoetara
Felix Maria Samaniegok orotara 257 fabula idatzi zituen, bederatzi liburuetan banatuta. Horiek guztiak, lehenago aipatu bezala, helburu hezitzaile eta moralez izan ziren idatziak. Ile beltz eta begi biziko gizon txiki horrek, ordea, bestelako biderik ere jorratu zuen literaturaren barruan, garaiko moralarekin bat ez zetozen bideak. Horrek, pentsatzekoa da, ez zion gehiegi lagunduko Inkisizioarekin zituen harreman zailetan eta horregatik bere lan erotikoak ez ziren erakunde hori desagertu arte argitaratu: «Album de Príapo», «Fábulas frutosóficas», «Cuentos y poesías más que picantes», «Cancionero de amor y de risa» eta «El Jardín de Venus» dira ordutik argitaratutakoak. Azken hau, esaterako, Gasteizko seminarioan idatzi zuen Samaniegok, garai horretan, paradojikoki, pedagogo eta moralista gisa jarduten baitzuen bertan. Paradojikoki, diogu, liburu horren bertso erotikoak bereziki zorrotz eta satirikoak zirelako kleroarekiko.

Bere idatzi lizunetan, fabula hezitzaileetako hizkuntza zuzen eta garbi berbera darabil. Baina testu horietan egilearen umorea da bereziki azpimarragarria. Dirudienez bere azken uneetan nolabait galdu zuen umorea


Azkenak
Lan banaketak

Gizakiok ez bezala, erlauntzako hiru partaideek jaiotzetik dituzte eginkizunak argi.


2024-05-06 | Nagore Zaldua
Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle

Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]


2024-05-06 | Jakoba Errekondo
Intsusa lore edariak

Edanari emateko prest? Uda atari hau aproposa da gero berokoak etortzean ez lehortzeko edariak destilatzeko. Hezetasunari eustea garrantzitsua da gorputzari bere onenean atxikitzeko, eta etxean sortutako mamarekin bada zer esanik ez.


2024-05-06 | Garazi Zabaleta
Erlauntzako airea arnastearen onurak

Eladi Balerdi erlezainaren eta Jose Manuel Atxaga erleen zale sutsuaren arteko elkarlanetik egitasmo berritzailea sortu da duela gutxi. "Arnastu erlauntzaren airea" eta "Erleen sauna" jarduerak proposatu dituzte, konbentzituta baitaude onuragarri direla... [+]


Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek

Titularra irakurri eta baten batek pentsatuko du esajerazio bat dela, neurriz kanpoko orokortze bat egin duela kazetariak. Israelgo informazio zerbitzuetako sei langile ohien lekukotasunetan oinarrituriko 'Lavender': The AI machine directing Israel's bombing spree in... [+]


Eguneraketa berriak daude