Irene Hurtado filologoaren «Goierriko eta Tolosalde hegoaldeko hizkerak» lana IX. Gerriko Ikerlan-Sariketan saritua izan da eta argitalpena jada kalean da. Dialektologia lan honetan egileak aspaldiko xede bat bete du: «Tolosaldeko euskararen azterketa egiteko eta ingurukoekin konparatzeko proiektoa nuen. Goierriko hizkerarekin konparatzen hasi nintzen. Gero Gerriko sariarena sortu zen Goierrin eta horretan hasi nintzen». Bera sodupearra izan arren, aspaldidanik du harremana bi eskualde horiekin, euskara ikastera horietara jotzen baitzuen. Txikitan A ereduan ikasi zuen. Sodupe erabat erdalduna denez, txikitandik Lauaxeta ikastolako ikastaroetara eta Gipuzkoako alderdi horietara joaten zen euskara hobetzera.

Esan bezala, Tolosaldearekin hasi zen eta bailara horretako datu dezente zituen, baina Gerriko sariketaren aukera sortu zenean, Goierrira zabaldu zuen ikerketa. Tolosalde hegoaldea deitzen dena Alegia, Altzo, Amezketa, Abaltzisketa, Ikaztegieta, Orendain eta Baliarrain herriek osatzen dute. Lan egiteko bi eratako datuak bildu ditu Hurtadok: berak prestatutako galdekizunen erantzunen grabazioak eta testuetako datuak (artikuluak, lanak, testu zaharrak eta berriak, XX. mende erdialdekoak gehienbat). Bere ikerketaren ondorio nagusia da Goierriko hizkeran nahasketa handia dagoela. Batetik Euskal Herriko mendebaldeko hizkeraren (batez ere Deba ibarrekoaren eta Bizkaiakoaren) ezaugarriak ere badaudela gipuzkeran (nahiz eta batzuk galbidean izan) ikusi du ikerlariak, adibidez «patatea» bezalako bukaerak (artikulua eranstea) eta «emakuma», «lora», «andra» bezalako bukaerak. Tolosalde hegoaldean berriz, ez daude mendebaldeko hizkeren eragin horiek edo gutxiago behintzat. Bestetik, Gipuzkoa iparraldeko, Euskal Herriko erdialdeko ezaugarriak Tolosalderaino iristen direla nabaritu du Hurtadok, baina Goierrira ez hainbeste. Gipuzkoa iparralde osoan epentesiak («ogiya», «txoriya», «munduba», «buruba» bezalakoak) daude eta Tolosaldean ere bai, baina Goierrin ez.
Goierri eskualde zabala izanik, sartaldea eta sortaldea bereizi ditu filologo bizkaitarrak zenbait elementu aztertzeko. Aldaketa batzuk herriz herri ematen dira eta beste kasu batzuk Goierri osoan ematen dira eta baita Tolosaldean ere. Bi eskualde nagusi horien arteko hizkera-muga Alegia eta Legorreta artean kokatuko litzateke.

Araba Goierritik gertu egonda, Araba aldera jotzeko joera handia izan da goierritarren artean, batez ere sartaldean (Zegama, Idiazabal, Segura, Zerain). Eta harreman horrek nola edo hala eragina izan du hizkeran. Gaur egun oraindik ere eragin hori mantentzen dela uste du egileak, «norentzako» esan beharrean «norendako» erabiltzen baitute adibidez.
Dena ez da desberdin noski, Goierri eta Tolosaldeako hizkeren artean. Gauza komunak ere badaude. «Azken batean hizkera hauek gipuzkeraren ezaugarri indartsuak dituzte: ‘det’ esatea (eta ez ‘dut’ edo ‘dot’), ‘gera’ (ez ‘gara’)» .
Tolosako euskarak bere garbitasunagatik duen famaz galdetu diogu filologari eta hori mitoa izan arren, batez ere bere lanean aritutako adinekoek aipatu diotela dio. Bestalde lekukotasunak (idazleenak, Lekuona adibidez) bildu ditu. Eta agian horregatik izen on horregatik, tolosaldeko hizkeraren ezaugarri batzuk mantendu egin direla dio, eta mendebaldeko euskararen ezaugarri batzuk, aldiz, behera doazela.
Batuaren eraginaz ere galdetu diogu. «Askotan zonalde horietan batua ez dute oso arrotz ikusten. Batez ere gazteek. Batua hezurdura da, baina nahi bezala jantzi behar dugula iruditzen zait, gipuzkeraz edo bizkaieraz edo...» esan digu Hurtadok. Hala ere, batuak hizkera horietan duen eraginean ez da sartu gehiegi.
Filologo hau ez da geldirik egotekoa eta hurrengo lanean hasita dago. «Tolosan zentratuko naiz hurrengoan. Herri jakin bateko lana izango da edo gehienez inguru hurbilekoa (Izaskun, Ibarra, Belauntza). Gaur egungo hizkera jasoko dut, baina ahal dudana egin beharko dut» dio. Horretarako Tolosako Udalaren beka bat jasotzeko itxaropena du ikerleak.
Orain arte oso gauza gutxi dago Tolosako hizkeraz: Lekuonaren artikulua Tolosako VII. mendeurreneko liburuan eta Izagirrek BAP aldizkarian Tolosa, Ibarra eta Belauntzako baserritarrekin egindako elkarrizketa, 1967koa. Orain Irene Hurtadok urtebetean egingo duenarekin ederki osatuko da ikerketa hau