ZERUKO ARGIA 1970.eko irailaren 13an kaleratu zenerako, Franco Donostiara etorria zen eta Felipe de Ugarte hiriko alkateak zein Juan María de Araluce Villar Gipuzkoako Diputazioko lehendakariak hiritargo osoari eskatutako ongietorri zinez beroa eskaini zitzaion bertan... garaiko egunkariek ziotenez, bederen. Bejonzeiola! Handik egun gutxitara, hilaren 19an zehazki, jaso behar zuen ezustekoa gainditzeko balioko ote zion. Izan ere, Munduko Pilota Txapelketa inauguratzera joan eta, ez zitzaion, bada, euskaldun bat, Joseba Elosegi jelkidea, bere buruari su eman eta ia-ia gainera etorri?

Francoren gorabeherak ez ziren, ordea, garai hartako ZERUKO ARGIAren kezka nagusiak (itxuraz behintzat, zentsuraren begia luzea zen-eta). "Donostiako Euskal Jaietan" nahiago zuen harek murgildu, nahiz era berean triste agertu, baina "François Mauriac hil zaigu"lako. Antza denez, gure aldizkariaren orduko arduradunek asko maite zuten idazle frantziarra, haien ustez "irurogei urte ontan, izan dugun nobelista eta idazlerik onenetakoa, dudarik gabe", eta horixe adierazten zuten azalean. Editorialean, berriz, "euskaldunen lagun andi bat" izan zela azpimarratzen zuten: "Euskalerriaren alde oso garbi jokatu zan beti. Egiazko lagunak zoritxarretan ezagutzen dira. Mauriac ahalegindu zan bihotzez gure erriaren eta gizonen alde. Gutxi bezala irten zan Euskalerriaren alde" eta hori "goitik behera frantziarra izanik, euskaldunak eta Euskalerria maite" zituelako. "Gure estu-aldietan alde jarri zitzaigun eta ez negar egiteko, arpegia aurrez aurre emateko baizik", zioten gero.
Haatik, editorial horren egileak ere izango zuen halako susmo txarren bat, alegia bere irakurleen artean izan zitekeela, agian, idazle frantziarra hain suharki maitatuko ez zuen lagunik edo, eta badaezpada, edo defentsarik onena norberak eraso egitea dela gogoratuaz, hauxe ere bazioen: "Askok esango dute De Gaulle-ren morroi utsa zala. Egia. Baiña irakur dezagun aipatutako bere azkeneko idaz-lanean De Gaulle berari ere esan zizkionak, ain zuzen Euskalerriaren arazoa gogoratuaz. Etzan nolanahiko gizona"...

Ohartuko zinetenez, idazlea saiatzen zen euskara batua osatu ahal izateko ordurarte emandako arauak betetzen. Horretan ere ez zetozen denak bat berarekin, baina, aste hartan eta editorial horren inguruan ageri ziren artikuluak ikusita, kostako zitzaion inori antzematea aurkakorik izan bazela ere. Hauexek irakur zitezkeen orrialdean: "Itz ederrak", Baztarrika Danielek "askatasuna, demokrazia, beartsuak, berdintasuna, gogorkeririk-eza" eta antzeko hitz borobilen esanahiaz egindako lana; "Orixe eta batua", Letamendiak izenpetzen zuen gogoeta (ikus Hemeroteka); "Batasuna behar", zehazten ez zituen zenbait pertsonen izenean Patxi Altunak izenpetzen zuen "Baionako zina" (ikus Hemeroteka)... eta irakurle azkarraren errezeloa piztuarazi zezakeen lana, Gaztañaga'k osatutako "Kezkak. Sagardotegiko afaria. Kezka artean arnas-bide" hain zuzen ere. Oso lan fina, garaian nahikoa ezezagunak ei ziren sagardotegietako ohiturei eskainia. "Gaurko jendeok ba dugu entzute. Askoz geiagorik ez, ordea, geienok. Ez ditugu ezagutzen beren giroan eta beren xaltxan. Nik neronek, sagardo-errikoa izanik jaiotzez, ez nuen askorik ezagutzen" zioen pasarte batean. Gero, ezjakintasun horri konponbidea ematen saiatzen zen, eta ez nolanahi! "Dakianak ba daki. Leiar edo kristalezko edontziak (gaur ulerkorrago danez, basoak), aal bezain zabalak, zenbat-eta leiar meegoa, obe: teillatutik jarioka jetxi oi dan ixtilla edo ituzuraren antzera, upeletik darion sagardoa artzeko gertu. Ikustekoa da, xarra-xarra edontzian egiten duan zurrunbillo apartsua. Askoz obea, berriz, aoan uzten duan ozkirri atsegina". Baina "edatea, beste gabe, ez da ezer. Geienaz ere, egarria iltzea; sagardotegietan afari egitea, esate baterako, ori da gauza berezia eta bitxia. (...) Eta danok zutik. Ori da arritzekoa, asteko beintzat. Bestela, izan ere, nola ibilli sagardoketan? Geunden bezela zutik, jan aurrena arrautz-opilla; gero aragi errea. Eta ez nola-nai: erre-ala jan, jan-ala erre. Bukatzeko, gazta-jana. Eta sagardoa? Or dago koxka! Au da, ba, gauzarik bereziena. Antxe zutik, elkar-izketan eta berriketan, jan arrautz-opilla eta aragia; eta, aldizka, danok bana-banaka upel-ingurura. Atera txotxa edo ziria eta...".
Jarraitzen zuen, noski, baina ezin, bada, lana bere osotasunean hemen jaso. Hala ere, zuzenean euskara batuaren inguruan deus esaten ez zuen arren... uhmmm! Nago Gaztañaga jauna ezagutzen zuenak urrutitik hartuko ziola usaina sagardotegien laudorio haren atzean egon zitekeenari... izenburu berezi hura irakurri bezain laister, apika: "Kezkak. Sagardotegiko afaria. Kezka artean arnas-bide"!