Uda, sasoi ederra. Opor usaineko artikulua idazteko propioa, eman dezagun mendiaz. Gure belaunaldia oso mendizale, edo, gaztaroan esaten genuen bezala, mendigoizale, izan da. Orduan, mendira joaten ginen, Gorbeia edo Aizkorrira; orain, mendia egiten da, eta hasteko hirumilakoak. Hizkuntza aldatzen ari da, bizitza osoarekin. Onerako? Txarrerako?
Mendiak leku handia du euskaldunen imaginarioan, eta gehiegi lotu da natura garbia eta ama-lurra bezalako ipuinekin. Batzuek diote mendia kontsumorako lehen-gai bilakatzen ari dela orain, baina hori aspaldiko kontua da. Produkziorako, merkaturako, beti baliatua izan da eta paisaiak ez dira batere naturalak: edonon ikusten da jendeen eskua, eta estetika azken kontua izan da. Ekonomia monetarioa baino lehen, oihanak saroitu zituzten artzainek; gero, ikazkinek, ontzi-masten mozleek, meatzariek, zurginek, baserritarrek, denek ustiatu eta eraldatu dute mendia. Aisialdiaren zibilizazioa hasi bezain pronto, mendizaleen eta ehiztarien dirua sartu zen dantzan. Beste komunikabideren faltaz Zeanuriko tranbia hartzen zenean, gaua Gorbeiako txaboletan ematen zen, biharamun goizean gailurrera joateko: txaboletako loaldiak eta afariak, noski, pagatzen ziren. Hurbiltzeko martxarik ez da orain Euskal Herrian, baina tranbiako bilbotarren afariak edo todoterrenoko ehiztari bordalesentzat Zuberoako artzainek apailatzen dituzten bazkariak, gauza bera dira.
Zinezko arazoa ez da kalitatea, kantitatea baizik: mendian gauza asko egiten da eta jende gehiegi dabil. Errentabilitatea eta berekoikeria nagusi, badira inoiz ez bezalako posibilitateak oreka ekologikoa eta paisaiak hankaz gora botatzeko, eta segur botako direla. Gainera, hainbeste erabiltzaileren interesak kontrajarriak dira eta giroa okertzen ari da. Horrela, mendigoizaleek badute senda bilatzearen gustua eta ez diote galtzeari beldurra; berriz, ibiltari organizatuek maite dituzte bide balizatu zabalak, dudarik gabekoak. Biek oinez egiten badute, oilagorren ehiztariek bezala, uso-sasoian etortzen diren tropa mekanizatuek pistak nahi dituzte, eta pistazaleak ere dira motozaleak eta artzainak, nahiz eta azken hauentzat mendizale eta ibiltariei saldu gasnak mozkina garrantzitsua izan. Aipatu gabe lurra saltzeko tirria: zuloak (pantanoak egiteko) eta kaskoak (haize errotak ipintzeko) saltzen dituzte udalek eta partikularrek eta, omen, horrela lortu diruak beharrezkoak dira herrietan jendea eta zerbitzuak mantentzeko, baina kalte ekologikoen eragile handiak dira, mendizaleentzat jasangaitzak. Gero eta jende gehiago, gero eta aktibitate gehiago, gatazkak hasi dira. Aralarren ez dute perretxiko-biltzaile giputzik nahi, Larraineko alkateak ibiltari eta mendikariei debekatzen die mendia uso-sasoian, Urepeleko alkatesak gauza bera egin nahi du neguan, mendia "garbitzeko" suak nonahi eta nolanahika pizten direnean... Iaz su batek harrapatu du mendizale talde bat Errozaten: bost hildako... Badira bilkurak mendien erabilpena arautzeko: noizko bide balizatu obligatorioak, langan txartela pagatuz geroz eta gidari profesional baten ardura pean? Benta eta txabolen bisita-degustazioa barru, noski.
Igoal, lehen errazago zen. Behin, Lizarrako trenaren geltokian, goizean goizik, salatari ezagun batek barrandatu gintuen eta esan: "Badakit zertarako joaten zareten mendira: lasai hitz egiteko eta bideak gerlarako ikasteko!". Gasteizko gobernadoreak behin baino gehiagotan debekatu zigun ibilaldi bat edo beste, subertsio arriskua zela eta.
Orain, neuk jartzen dizkiot baldintzak eta debekuak nire buruari: "Abiatzeko bideak ez dik orube partikularrik zeharkatu behar... ehiza sasoian ez diagu ehiztarien ondotik ibili behar... todoterrenoen pistetatik ez dik merezi, dena hautsa eta zarata baita... poliziak zaintzen dituen errepetidoretatik urrun, mesedez ... giriek maite dituzten kasko famatuetan hago lasai, euskaraz entzunik atzerritar bezala tratatzen bahaute ere... lagunen txaboletan ez ezak sua aipa... erdara hutsezko seinaleak erauzi baino lehen, kontuz, begira inor ez dagoen...". Eta araudiak oso nahasiak direnean, bagoaz Pirinioetara, gora, urrun, pentsatuz gorago joan zela Luis Pedro eta bazekiela zergatik