Mark Kurlansky EEBBetatik irten eta Espainiara abiatu zen 70eko hamarkadaren erdialdera, kazetari moduan. Francoren erregimenaren amaieraren berri ematea zuen xede eta zeregin horretan, ustekabean, Euskal Herriarekin egin zuen topo. Ordutik hona, ia urtero egin du bisita.
Bere aurreko liburuan, "Cod: A Biography of the Fish That Changed the World" (Bakailaoa: mundua aldatu zuen arrainaren biografia), bakailaoak historian izan duen garrantzia zuen hizpide. Eta bakailaoaz ari zela, nola ez, euskaldunak ere tartean ziren. "The Basque History of the World" (Munduaren historia euskalduna) honetan oraindik eta sakonago aritu da euskaldunetaz. Sakon eta ikuspegi positiboa emanez gainera.
Esana dugu, Kurlansky sarritan egona dela gurean eta liburuetan ere aritu da informazio bila. Hortaz jabetzeko liburuaren amaieran erantsi duen bibliografia zabalari begiratzea besterik ez dago. Euskal pertsonaia ezagun eta ezezagunak ezagutu eta elkarrizketatzeko aukera izan du.
Eta, hala ere, emaitza ez da Euskal Herriko historiaren analisi zehatz eta zientifikoa. Bere bizikizunen kronika da gehiago eta bizikizun horien aitzakian euskaldunon historia, kultura, identitate eta hizkuntzari egiten die errepaso, baita sukaldaritzari ere. Datu eta gertakizun zehatzetan oinarrituta ere, kutsu literario (batzuetan, liriko) nabaria duen kontakizuna da, azkenean, liburu mardul hau.

Donibane-Lohizuneko ostatu batean lehenengoz euskara, "hizkuntza sekretu hura, euskaldunen galerazitako mintzaira zaharra", entzun zuenekoa kontatuz eman dio hasiera liburuari egileak eta hortik abiatuta euskal nazioaren deskribapen orokorra eskaintzen dio irakurleari sarrera gisa. Liburuarentzako titulu hori aukeratu izana ere azaltzen du. Batzuetan mundua geu garela pentsatzen omen dugu, uharte bat omen gara eta, era berean, mundu zabalera lotzen gaituzten zubiak ugariak dira eta euskaldunak hain gutxi izanik ere, munduaren historiari ekarpen garrantzitsuak egin omen dizkiogu: nabigazioan, industrializazioan...
Mitikoak, "ia imajinatuak", misteriotsuak... gara Kurlanskyren esanetan eta historian zehar gogor egin zaie aurre euskaldunak menperatzen saiatu diren atzerritarrei. Euskaldunak, ordea, ez bide dute inoiz besteen lurraldeak konkistatzeko ahaleginik egin. "Ausardia menperakaitza" erakutsi omen dugu geureari eusteko, baita gure "nazio kontzeptu berezi eta bakarra sustatzearren temati borrokatu" ere.

Liburuaren ia 400 orriko testuari 56 irudi, 6 mapa eta 10 errezeta erantsi dizkio egileak. Bakailaoari buruzko aurreko lanean ere errezeta ugari proposatzen zuen estatubatuarrak. Oraingoan, besteak beste, bisigua, bakailaoa pil-pilean, Lapurdiko ttoroa, Ezpeletako piperrak ahatearekin, Gernikako piperrak edo Tolosako babarrunak nola prestatu azaltzen du. Kurlansky bera sukaldari lanetan aritua da eta gaiaren inguruan asko idatzi du. Herri bateko sukaldaritzak herri baten kultura eta historia islatzen ditu bere esanetan eta, horregatik, liburu honetako errezeta eta aipamenek esparru zabalagoak lantzeko aitzakia ematen diote egileari. Arrain errezetek, esaterako, euskaldunek itsasoarekin izan duten harreman funtsezkoaz jarduteko bidea ematen diote. Baina ez du, soilik, jakietara jotzen. Loiolako San Inaziorekin hasi eta erlijio zertan den azaltzen du eta akerraren aipamenarekin euskal sinesmen eta sineskeriak jorratzen ditu. Euskal txapela Gerra Karlisten inguruan aritzeko erabiltzen du eta euskal belarriari esker dotrina nazionalistaren loraldiraino joaten da. Gerra Zibilaren gordintasuna azaltzeko mundu guztiak identifikatuko duen titulua erabili du: "Gernika". Eta gerra osteko gosea azaltzerakoan, berriz ere, sukaldera jotzen du atalari titulu hau ipiniz: "The Potato Times".
Hiru zati nagusitan banatu du bere lana idazle eta kazetari estatubatuarrak. Lehenengoak, "The Survival of Euskal Herria" (Euskal Herriaren bizirautea), Gerra Karlista arteko errepasoa egiten du. "The Dawn of Euskadi" edo Euskadiren egunsentia izenez, Karlistadetatik Francoren heriotza bitarteko garaia du hizpide. Hala ere, egunsenti horren barruan, eta Atxagaren hitzak erabiliz, "gaua dator". Gauaren ondoren, nolabaiteko egunsenti berria iragartzen du hirugarren atalak "Euskadi Askatuta" euskarazko izenburuarekin. Trantsiziotik gaur egunerainoko bidea, hona etorri denean Kurlanskyk berak ezagutzeko parada izan duena, da mintzagai atal honetan. Baina, beti ere, gertakizun politikoak ingurumari zabalago batean txertatuz. Azken atal honen hasieran, esaterako, kapitulu oso bat dago txitxardinei eskainia.
Euskaldunen inguruan munduak duen irudi kaxkarra justiziaz hobetzea du xede Kurlanskyren lanak. Eta liburuan pilatzen den informazioa kontakizun bizi eta irakurgai atsegin moduan aurkeztu izanak xede horretan lagundu dio seguruenik. Liburuak harrera ona izan duenik ezin ukatu. Salmentetan 40.000 aleak gaindituak ditu eta zail da esaten gaur kopurua noraino iritsi den. New Yorken ez-fikziozko zerrendetan gora iritsi zen. Kanadan best-seller-a izan da eta Erresuma Batuan ere ari da apurka gora.
Kritika onak jaso ditu "The Basque History of the World"ek. Charles Johnson idazlearen hitzetan, Mark Kurlanskyk "munduaren historia, hizkuntza eta kulturan leiho argigarria zabaltzen du". Scott's Bookstore-ko Reid Thomson-ek aldiz, liburua irakurri ondoren "txapela jantzi, maletak egin eta euskal mendietara gauza berriak aurkitzera joateko gogoa" sortu zitzaiola dio.
Columna argitaletxea liburuaren gaztelerazko, katalanezko eta euskarazko itzulpenak kudeatzen ari da eta datorren udazkenean itzulpen horiek kalean izango dira. Liburua atzerritarrek Euskal Herria ezagutu dezaten idatzia dago. Neurri handiagoan edo txikiagoan, euskaldunari ezagunak gertatuko zaizkio liburuan aipatzen direnak.
Eta, hala ere, EEBBetatik etorritako bisitariak nola ikusten gaituen jakiteak ikusmira piz dezake. Udazkenean ikusiko dugu nolako harrera duen gurean. Baikortasun dosia hartu nahi duenak, bederen, gustura irakurriko du. Izan ere, baikortasuna da Kurlanskyren lanari falta ez zaiona. "Mila urte barru, edo akaso bostehun urte barru, baliteke Frantziarik edo Espainiarik ez izatea, baina euskaldunak hor izango dira oraindik"