Bada, umetan ikastolan obrak taxutzen hasi ginen, eta lehengusuekin ere gure antzezpentxoak egiten genituen etxean, sarrera eta guzti kobratuz. Hona etortzean fakultatean jarraitu nuen.. Pedagogia ikasketak amaituta, hiru hilabetez klaseak eman nituen San Patricio ingeles eskolan. Gustukoa nuen arren, antzerkirako grinak gehiago ahal zuen. Koldo anaia ere, Biologia ikasi ondoren, hona etorri zen laborategi batean lan egitera. Ondoren Tanttakan hasi ginen. Garai hartan ez nuen inoiz pentsatuko lanbide bat izan zitekeenik, baina hara! Pribilegiatua naiz alde horretatik.

Bai, egia esanda, hamalau bat urte egin genituen han. Hasiera hartan obrak elkarlanean prestatzen ziren, denen artean egiten zen dena. Denetik egitea oso gustukoa banuen ere, pixkanaka aktore lana alboratu eta zuzendu eta idazteari lotu nintzaion, lan aukera handiagoa nuelako edo.

Ufff, baina hori duela urte mordoa izan zen, historiaurrean ia ia. Baina bai, oso rol polita zen; bitxia da nola batzuetan jendea hobe gogoratzen den zutaz tutik ere esaten ez duzun rol batengatik pertsonaia hitzontzia izateagatik baino.

Ezkontza luzea izan zen gurea Tanttakarekin eta bide berriak urratzeko gogoa genuen; baina ez pentsa, ez zen haustura bat izan, prozesu naturala baizik. Ados-ekin hasi ginenean oraindik Tanttakaren "Todas culpables" antzelanean nengoen aktore modura beste hiru emakumerekin.

Hasierak beti dira zailak hemengo edozein talderentzat. Zorrak kitatzea izan zen makurrena, gorabehera franko genituela "Robinson" haur antzerkia egitea lagungarri izan zen. Gero, neuk idatzitako "Lamiak" prestatu genuen. Obra horrekin Bartzelonara joatean konturatu ginen Euskal Herritik kanpo ateratzea funtsezkoa dela antzerkitik bizi ahal izateko. "Desperrados" aldiz, askoz gehiago mugitu dugu.

Ia txoko guztietan izan gara Manolitorekin, Galizian, Andaluzian, Katalunian izan ezik; hango konpainia baten babesik gabe zaila baita han antzeztea; baina tira, saiatuko gara, Kataluniako publikoa oso hezia da-eta. Orain Gaztela Mantxa aldean bira bat egiten gabiltza eta datorren urtean Madrilgo antzoki batean taularatuko dugu.

Bai, horixe, guk ere ez genuen inolaz ere espero. Manolito zale porrokatuak izan gara beti, gazte literatura dirudien arren, helduentzat ere badelako. Hasieran sinetsita geunden eskubideak emanda zeudela, Alfaguara argitaletxeko libururik salduenetakoa izanik, irratian ere entzule ugari zuen, eta hori gutxi balitz, filma ere prestatzen ari ziren. Baina ez. Elvirari deitu nionean, elkar ezagutzea izan zen eskatu zidan gauza bakarra. Madrila joan, gure proposamena egin eta hara non, baiezkoa eman zigun. Ondo moldatu ginen, emakume apala eta irekia da. Jakinaren gainean zegoen Manolitoren liburuak gehien irakurtzen diren tokia Bilbo dela. Antzezlana ikusi eta gero beldur ginen zerbait leporatuko ote zigun, baina ez, zoriondu egin gintuen.

Hori izan da zailtasunik handiena, berez, motzak diren pasadizoak uztartu ordu t'erdiko dramaturgia egiteko, beti ere Manolitoren mundua islatuz, hau da, Carabanchel auzoa, familia, lagunak, eskola eta abar. Liburuak ez ezik, irrati emankizunak eta "El Pais"eko artikuluak ere baliatu nituen. Behin materiala pilatuta neukala, fintzen hasi nintzen.

Nik uste ereindako haziaren emaitza dela. Hemengo edozein taldek halako goraipamena jasotzea gainera, ona da besteentzat ere, hemen egiten dena ikusteko jakinmina pizten duelako. Ibilbide handia egiteke dago katalandarren mailara iritsi arte, baina ze demontre! Zergatik ez?

Niretzat obra komertzial bat egitea publikoari zerbait interesgarria eskaintzea da. Hala ere, publikoa erakartzaren aitzakian ezin da edozer egin, zenbait publiko mota baitago. Antzerki esperimentala ere behar beharrezkoa da, baina publikoak erraz ikusiko duen obra bat egiteak ez du esan nahi esperimentazioarik ezin egon daitekeenik.

Programazio egonkor bat eratzean eta heziketan dago koska. Baina udalak ados jartzea sare bat egiteko ez da nahikoa, ikusgai dauden obrak ere askoz gehiago iragarri beharko lirateke komunikabideetan. Hori egingo balitz, ziur egon jendea askoz gehiago joango litzatekeela, ohitura bilakatzeraino.

Bai, jakina, ikuskizun "zuri" bat eginda ere zure iritzia ematen ari zara. Behar hori dugu antzerkilariok, baina ez beti gustatzen ez zaiguna aldatzeko, kutsu poetikoa duten obrek ere bere lekua dute. Antzerkia da zentzu horretan gizakiaren kezkak islatzeko molderik zuzenena.

Bai, erakusleiho ezinhobea da telebista, baita antzezleentzat ere. "Gran Hermano"ko partaideek antzezlan bat egitea erabakiko balute, antzokia lepo beteko litzateke emanaldi bakoitzean. Maila handia duten antzerkiko aktoreak konturatu dira telebistaz balia daitezkeela beren burua ezagutarazteko.

Ez zaizu arrazoirik falta, badirudi Shakespeare eta garai bateko antzerkigileen lanak arrakastaren berma direla. Jendea itsuitsu fidatzen da horretaz, eta halako errezeloa dute obra berrien aurrean. Eta ez pentsa, idazle garaikideek lehen bezainbeste idazten dute, nahiz eta oihartzunik ez izan.

Ezin da ulertu nola Euskadiko Orkestrako musikarientzat hainbeste diru dagoen eta arte eszenikoentzat berriz, hain gutxi; aurrekontua barregarria da, egundoko desoreka dago. Baina ez pentsa, antzerki arlokoak ez gara ahaztuenak, dantzakoak gu baino okerrago daude-eta. Kultura izanda gure nortasunaren adierazle, nekez konprenitzen da plangintza orokorrik ez egotea arte eszenikoentzat, horrela nola bultzatuko da besteengandik hain ezberdin egiten gaituen euskal nortasun hori? Baina ez dut esan nahi konpainia bakan batzuek aurrekontu guztia xurgatu beharko luketeenik; hori ere ez litzateke batere aproposa, konpainia txiki asko saretik kanpo geratuko liratekeelako. Hasteko, profesionalekin lan egin, gehiago programatu eta antzerki ikasketak arautzeak egonkortasun bat emango lioke antzerkiari. Adibidez, aktore izateko zegoen eskaria ikusita, TAE -Arte Eszenikoen gunea- delakoa sortu genuen Donostian; bada, klaseak emateko egoitzarik gabe gaude oraindik. Bilbon eta Gasteizen berdin dabiltza.
Antzerki tradizio handia duten herrialdeetan aldiz, teatro mota guztiak dituzte, amateurra, haurrei zuzendua, profesionala eta abar. Londresen esaterako, hori oso hedatua dago auzo guztietan. Budapesten egon nintzenean ere 400 taldetik gora zeuden; egin kontu, txotxongiloak egiteko bakarrik bi antzoki zituzten, eta noski, eskaintzak eskaria hezi eta elikatzen du. Horregatik diot antzerkia matematiken pare eman beharko luketela eskoletan. Bizitzaz eta norbere buruaz asko erakusten du-eta.

Biak zaindu behar dira. Edozein zuzendarik buruan duena izaten da hori, bi lekutan egoteko ahalmena izatea, publikoaren tokian jarri, antzezpenak zaindu eta testuak erritmoari eutsi diezaiola lortzea. Testuarekin zer kontatu nahi duzun zureganatu behar duzu. Nik "Lamiak" idatzi nuenean, krisialdi batetik atera berri nengoen, zerbait alaia idazteko beharra sentitzen nuen nolabait iparra aurkitzearren. Baina orduan ere, publikoa nuen buruan. "Desperrados"en kritika soziala egiten bagenuen ere, umorearen bidez egiten zen ikusleak errazago jasoko zuelakoan. Eta "Manolito"rekin zer esanik ez, jendeak liburuen erreferentzia hain eskura edukita.

Ez dut uste. Teknologia birtuala iritsiko zaigu, jakina. Hori dela eta, antzerkilariok argi dugu ikasten jarraitu behar dugula, etengabe birziklatzeko beharra dagoela ikuskizun berritzaileak asmatzeko. Ate joka dagoen belaunaldiak ere ikusmolde berria ekarriko du, zalantzarik gabe. Esanak esan, antzerkiaren indargunea eta tiradizoa hitzean egongo da. Baita aktorearen presentzia ere, eta ez dago ezer hori ordezka dezakeenik. Are gehiago, azkenaldian antzezlanetan oinarrituak dauden filmak egiten ari dira, antzerkiak duen sasoiaren adierazle.

Hori topiko galanta da, dudarik gabe. Denetik dago aktoreen artean, zenbat buru hainbat aburu. Badira batere lotsatiak ez diren aktoreak, beti txisteak kontatzen dabiltzanak, zomorro samarrak eta kamaleoi hutsak direnak.

Ja, ja. Bai, baita haiek niri ere. Barre egitea bezain ona da, gainera. Niri behintzat, ezinezkoa zait aktoreekin distantzia gordetzea, buru belarri murgiltzen naizelako, onerako eta txarrerako. Batzuetan, nahiko nuke hotzagoa izatea, baina tira. Amaigabeko eboluzioan nagoela esango nuke. Kontuak kontu, aktore eta zuzendariaren arteko harreman horretan hurbilketa bat egon behar da, lurralde neutro batean nolabait esateko, entseguetan emoziozko alderdia agerian uzten dugulako. Lan egiteko orduan ere nabaritzen duzu nola ikasi duten aktoregintza.

Bai, dirudiena baino zailagoa. Mekanika, teknika, freskura, horiek guztiak eduki behar ditu aktoreak.

Ez, ohitu egin naiz sarri ikusten ditudalako. Kritikariak lankide gisa ikusten ditut eta haien kritika guztiak onargarriak dira baldin eta errespetuz egiten badira. Behin galdegin zidaten ea kritika bat egin nahi nuen, eta nik, ezetz erantzun, objektiboa izatea ia ezinezkoa iruditzen zait-eta. Zuri ere gertatuko zaizu, zeharo ezberdina da elkarrizketa hau niri egin edo Nuria Espert-i egitea. Programatzaileei dagokienez, nahiz eta nahiko adituak izaten diren, egia da batzuetan publikoaren izenean baztertzen dutena aitzakia izaten dela zure obra ez programatzeko. Eta kultur saileko norbait datorrenean, lanean ari dela pentsatu nahi dut. Baina talde amateurrak ikustera ere joan beharko lukete.

Ana Pimienta eta Iñaki Salvador-en Vaiven teatroa taldearekin "Lotsagabeak" izeneko lana zuzenduko dut hogei urte inguruko aktoreekin; freskagarria da gazteekin lan egitea, ilusioa eta ikasteko gogo bizia dutelako. Bestalde, Adosekin haurrentzako lan bat egingo dugu arrazakeriaren gaiarekin hunkitzeko. Datorren urterako berriz, obra handi bati helduko diogu.

Ez, ez naiz inoiz gogoratzen emakumea naizela antzerkia zuzentzen. Gainera, ez dut uste generoarekin zerikusirik duenik, pertsonaren baitan dago. Zerbait kulturala da, baina aldatzen ari da. Zergatik ez da emakumerik ikusten orkestra zuzendari gisa? Behin emakume bat batutarekin ikusi eta zur eta lur geratu nintzen