Bai, baina ez ginen lehenak izan. Gerra Zibila aurretik txotxongilo emanaldiak egiten ziren, hori da behinik behin Fernando Amezketarraren liburuska batean ageri dena. Antza, Jose Egileor eta Gregorio Beorlegi plazaz plaza ibiltzen ziren txotxongiloak euskaraz egiten.

Manolo eta biok antzerki zaleak izan gara beti eta hain zuzen, hola ezagutu genuen elkar Antiguako parrokian antzerkia egiten. Ausardia zen, ordura arte neskak neskekin eta mutilak mutilekin nahastu gabe aritzen baikinen. Gauzak horrela, Gipuzkoan Colorin taldea zegoen, baina bakarrik gazteleraz antzezten. Bertako partaide batek erakutsi zigun panpinak nola egin. Ordurako hiru seme-alaba geneuzkan, eta egun batean etxe honetan bertan gure alabarentzat antzerkitxo bat egin genuen. Garai hartan gurasook parte hartze handia genuen ikastoletako ekintzetan, patata tortila txapelketa, edo zozketak egiteko. Halako batean jaialdi batean aritu ginen. Eginda gero, irakasleak harrituta geratu ziren, sasoi horretan oso zaila zelako umeentzako ikuskizunak euskaraz ematea. Kixki, Mixki eta Kaxkamelon pailazoak urtebete beranduago hasi ziren, kontuak atera. Ondoren, Feli Etxeberria Kaialde ikastolako irakasleak proposatu zigun gure txotxongiloekin bertara joatea. Lazkaoko Jaxinto apaizak eta andereño batzuek gure emanaldia ikusi eta Zaldibiakoei esan zieten. Poliki-poliki jendea hasi zitzaigun deika, inolako iragarkirik jarri gabe. "Zenbat kobratzen duzue?" galdetzen ziguten, eta guk ezetz, doan egiten genuela erantzun; orduan, opariekin hasi ziren eta azkenean, 500 pezeta kobratzea erabaki genuen.

Sormen prozesuan dago koska, eta nire ustez, halako sena izan dugu beti ipuinekin asmatzeko. Baina lehenik eta behin, ulergarri eta atsegina izan behar du, hori gabe alferrik dira erabil ditzakegun trikimailuak. Era berean, ipuina eta txotxongiloak ez ezik, apaingarri eta argiak ere kutunki zaindu behar dira girotzeko.

Bera izan da panpin kutuna. Xarma handia du oraindik ere, agian, une berezi batean jaio zelako eta oraingo umeek gurasoengandik jasotzen dute Erreka Marirekiko lilura. "Eman eta gero"k ere harrera ona izan du; nahiz eta ipuin konplexuagoa izan. Mundua borobila, txikia eta erabat ezberdina dela adierazten dugu, eta gure arazoek larriak ematen badute ere, munduak bere bidea segiko duela. Zu pozik baldin bazaude panpin jakin batekin, ziurtzat jo umeek ere maitatuko dutela, hori berehala helarazten da haurrengana. Oso zaila da alderantziz gertatzea.

Umeak parte hartzaile dira, baina ez jende askok dioen modura, neurri batean baizik. Uste okerra zabaldu da, hau da, haurrek zenbat eta oihu gehiago egin, orduan eta ikuskizun hobea izango dela, bada ez, ez nago ados horrekin, umeek ere publiko bat osatzen dute. Jakina, helburua komunikazioa lortzea da, baina ez dezagun ahaztu haurrek bat-batekotasuna berez badutela zerbait botatzeko. Hori dela eta, guk ez ditugu umeak xaxatzen garrasika erantzun dezaten, barrenetik atera behar zaie, bestela ez da naturala. Bihotz, emozio eta irudimenarekin esku hartzen badute, zertarako jarri umeak builaka?

Ez, pertsonaia arruntak izaten dira, Marikris panpinak esaterako, beti gauza gehiago nahi ditu, ez dago inoiz konforme. "Printze txikia"n ostera, inor ez da gaiztoa edo ona. Planetetan agertzen diren pertsonaiak harroputzak, berekoiak edota zalantzaz beteak daude. "Altxor bat patrikan" ipuineko Aupi, beti dago pozik eta jolasteko prest, Puaf ostera, beti nazkatua eta marmarka. Horren harian, Herensugea da gure pertsonaia maltzur bakarra.

Haurrak dena ulertzeko gai dira, bere mailan, noski, "Eman eta gero" adibidez, 3 urtetik 6ra bitarteko haurrentzat eskaini aurretik, jendeak ez zuen uste haurrak ulertzeko gauza izango zirenik, baina bai. Txotxongiloen bidez edozer konta dezakezu. Gu hasi ginenean, jendeak "etzazuela hainbeste lan hartu, hau haurrentzat da-eta" botatzen zigun. Bestalde, haurra etorkizuneko publikoa dela eta halako esaldiak txorakeria galantak dira. Gaurko publikoa da, eta kito. Heldu bati bezainbesteko begirunea zor zaie umeei. Haurrak nola dauden eserita ikusten dut, eroso egon daitezela, nahiz eta lurrean egon. Eta txotxongiloak hasi baino lehen haurrekin mintzatzen naiz zer moduz dauden jakiteko. Ikusi behar dutenaren aurkezpen txiki bat ere egiten diet.

Ba, egia esan, urte hauetan, umeen bizkortze prozesu horretan aldaketa nabarmena somatu dugu. Lehen haurtzaroa luzeagoa izaten zen, gaur egun, 12 urteko haurrak jauntxoak dira; lehen aldiz, inozentzia hori 14 urte arte heltzen zen. Hala ere, 3 eta 8 urte bitarteko umeek samurtasuna erakusten dute gure ikuskizun baten aurrean eta, eskerrak Jainkoari, hain zuzen, telebistan ematen dituzten gauzak zeharo ikaragarriak direlako. Orain Pokemon izeneko marrazki bizidunak daude modan. Esaterako, umeek txapelketa bat dute Pokemon "Kultura"n nor dagoen jantzien neurtzeko. "Kultura" deitzen diote, badakite "Crongis" bat zer den eta zer bihurtzen den uretan bustitzen bada. Baina gero ez dakizkite beren herri inguruan dauden mendi eta ibaien izenak. Lehiara eta borrokara bultzatzen dituen gizartea ezin da ona izan. Umetan horrela hasten badira, zer esanik ez helduak direnean. Ez dakit non gauden, baina galbidetik gertu behintzat bai. Hala ere, ez dut uste telebista eta bideo kontsolek txotxongiloak eta gu sekula desagertaraziko gaituztenik, gure indarra benetakoak izatean datza-eta.

Ez dakigu noiz arte iraungo dugun. Baina, makalaldi batean nagoela, umeek bidalitako gutun eta margoek ematen digute panpinekin segitzeko kemena. Denei erantzuten diegu, gainera. Bestalde, oso pozgarria da Kukubiltxo, Bihar edo Panta Rei bezalako taldeak gurekin batera lanean ikustea.

Duela gutxi "Printze txikia" eman ondoren, 27 urte inguruko mutil bat hurbildu zitzaigun eta umea zela gurasoekin Mexikora joandakoa zela kontatu zigun. Ez zekien nola baina, "Printze txikia"ren kaseta bere etxera iritsi zen. Bere familiaz aparte, hori zen euskararekin zuen lotura bakarra. Egunero entzuten zuen eta buruz zekien goitik behera. Halaxe, Donostian uda pasatzen ari zela, egunkarian irakurri eta zapla! korrika joan zen gu ikustera.
Beste behin, sagardotegi batean geundela, "txuleta gutxi egina nahi dut, mesedez" esan nion neska zerbitzariari, eta segidan berak erantzun: "Kontxo! Zu Erreka Mari zara-eta". Ahotsarengatik ezagutu ninduen. Aurreko batean, hipermerkatu handi eta itogarri horietako batean "gurdia betetzen" ari nintzela -noizbehin ere halako astakeriak egiten ditut-, ama batek ni ezagutu eta alabari Erreka Mari nintzela esan zion, orduan alabak, negarrari eman zion, ezinezkoa zela ni Erreka Mari izatea. Gizarajoa! Ez, esan nion nik, zure amak esan nahi du ni Erreka Mariren lagun mina naizela. Kasetak salduz ez gara aberastu, baina behin etxe batean sartuta, betirako izaten da. Agian horregatik guraso askoren "txapa" bihurtu gara, umeek behin eta berriro, gau eta egun ipuina jarri ohi dutelako. Gorrotatzen gaituzten fanak ditugu bai.

Nahiko gaizki pasa du gizarajoak, baina Kubara bueltatzen bada, ez pentsa kubatar arrunt baten bizimodua izango duenik, ez horixe, Fidelek Batista diktadorearen garaiko etxe puska bat emango lioke-eta, igerileku eta guzti. Ez naiz politika kontuetan sartuko, baina egia da kubatarrek zailtasun ugari dutela. Irla presondegia bihurtu da, ezin dute bisarik eskuratu. Hala ere, duela bi urte han egon ginenean jendeak haserreago zirudien orain baino. Elianen aferak ordea, herria elkartzea eragin du umea Kubara itzuli dadin. Gurekin alderatuz gero, gu "Mambo erregeak" garen arren, Haiti edo Nikaraguan baino hobeto daude Kuban, oinarrizko beharrak beteta dituztelako. Ez duzu kalean umerik ikusten, denak eskolan daude