Bertizko mugaren zeharkaldia

Jaurerriaren aparkaleku zabalean autoa utzi ondoren, lorategiaren albotik pasa eta Aizkolegi aldera doan pistara aterako gara; ezkerretara joko dugu, ordea, Balangondoa aldera, Arbaztegiko hego-magaletik Oieregiko bidean. Herri honetako zubi ederraren albotik igaroz, baina bera zeharkatu gabe, berehala hartuko dugu eskuinera sortzen den Meateko bidea.
Sunbilla eta Bertizarana lotzen zituen bide zahar eta garrantsitzu honek Erreparatzea etxeko artzain txabola eta artegietara eramango gaitu. Eskuineko haitzetan geratuko da Amaburuko trikuharria, baina historiaurreko beste oroitgarriak aurkitu nahi baditugu, Otaltzuko lepotik Mallurketako patarra igotzea nahikoa izango da, gailurrerako bidean hiru trikuharri topatzeko. Otaltzuko lepoan bertan, Jaurerria mugatzeko altxatu zen harlauzazko hesia ikusiko dugu lehen aldiz, igoera osoan jarraituko duguna. Mallurketak ikusmira ederra eskainiko digu: Bertiz, Legate, Belateko mendiak, Mendaur.
Bai Mallurketatik bai Erreparatzea aldetik, aise iritsiko gara Meateko lepora. Gaur egun aurriak besterik ez badira ere, lepoan ikusiko ditugun txabolak eta trikuharriak igarobide honek mendetan zehar izandako garrantziaz hitz eginen digute. Zenbat lagunek, zein garaitan eta egoeratan iragan zuten leku hau? Gure bideetako mundruna existitzen ez zen garaietan herrien arteko mendi bide eta pasagune hauek izango ziren benetako errepideak.
Aurrera jarraituz, pistatik Suspiruko lepora jaitsiko gara orain. Bertan Bertizko mugarekin topo eginen dugu harzara eta miraritsuki pistaren hondamenaz salbatu den Suspiruko trikuharriarekin ere.
Harrizko muga alboan dugula, izerdi tantak aterako dizkigu Iruetako malda gogorrak. Hala ere, Iñarmeakan terrenoa leunduko da eta pagadi ederren lasaitasunaz gozatu ahalko dugu. Ezkiringo lepoa iragan ondoren, Aizkolegi aldera joko dugu, Bertizko gailurrik altuena izanik. Bertan, Aizkolegiko jauregi zaharra begiztatuko dugu.
Hemendik hasiko dugu jaitsiera, Plaxaxelaiko lepoa igaroz lehenbizi eta Oronoztik Otxondora doan errepidera ateraz geroxeago. Errepidetik metro bakan batzuk egin ondoren eta Errandonea baserriaren parera iritsiz, bidearen eskuinean dagoen ataka pasa eta berriro Bertizen sartzen den bidezidorra hartuko dugu.
Aukeratu dugun bidea zinez zaharra da eta zenbait zatitan haren aztarna galtzen da. Errekak iragaiten zituzten zubiak ere desagertu dira, beraz azken zati honetan adi egon beharko dugu arrastoa ez galtzeko. Dena den, bidetatik ez oso urrun aurkitzen diren megalitoek (Artola eta Aiansoro) Mugaire aldetik Plaxaxelaiko lepora igotzeko behialetik erabiltzen zen bidea dela erakusten digute.
Pagadi beltzean barna ibili ondoren, Aizkolegirako pistara aterako gara eta luzea eta astuna irudituko bazaigu ere, arazorik gabe eramango gaitu hasierako aparkalekura, lorategi ederraren paretik