Bertizko mugaren zeharkaldia

  • Beraz, Jaurerri bezala ezagutzen dugun garaia istorio itzel horren ano biziki laburra besterik ez dela esan dezakegu. Urte horietan, ordea, bertako pagadi eta hariztiak harlauzazko hesi batez inguraturik geratu ziren, Bertizko Jaurerria mugatzen duena eta aste honetako mendi ibilaldian jarraituko duguna, hain zuzen ere.Bertizko ondare ere diren megalitoak topatuko ditugu gure bidean, denbora galdua eta gure garaiaren arteko zubia izango bailiran.

2000ko urtarrilaren 16an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Jaurerriaren aparkaleku zabalean autoa utzi ondoren, lorategiaren albotik pasa eta Aizkolegi aldera doan pistara aterako gara; ezkerretara joko dugu, ordea, Balangondoa aldera, Arbaztegiko hego-magaletik Oieregiko bidean. Herri honetako zubi ederraren albotik igaroz, baina bera zeharkatu gabe, berehala hartuko dugu eskuinera sortzen den Meateko bidea.
Sunbilla eta Bertizarana lotzen zituen bide zahar eta garrantsitzu honek Erreparatzea etxeko artzain txabola eta artegietara eramango gaitu. Eskuineko haitzetan geratuko da Amaburuko trikuharria, baina historiaurreko beste oroitgarriak aurkitu nahi baditugu, Otaltzuko lepotik Mallurketako patarra igotzea nahikoa izango da, gailurrerako bidean hiru trikuharri topatzeko. Otaltzuko lepoan bertan, Jaurerria mugatzeko altxatu zen harlauzazko hesia ikusiko dugu lehen aldiz, igoera osoan jarraituko duguna. Mallurketak ikusmira ederra eskainiko digu: Bertiz, Legate, Belateko mendiak, Mendaur.
Bai Mallurketatik bai Erreparatzea aldetik, aise iritsiko gara Meateko lepora. Gaur egun aurriak besterik ez badira ere, lepoan ikusiko ditugun txabolak eta trikuharriak igarobide honek mendetan zehar izandako garrantziaz hitz eginen digute. Zenbat lagunek, zein garaitan eta egoeratan iragan zuten leku hau? Gure bideetako mundruna existitzen ez zen garaietan herrien arteko mendi bide eta pasagune hauek izango ziren benetako errepideak.
Aurrera jarraituz, pistatik Suspiruko lepora jaitsiko gara orain. Bertan Bertizko mugarekin topo eginen dugu harzara eta miraritsuki pistaren hondamenaz salbatu den Suspiruko trikuharriarekin ere.
Harrizko muga alboan dugula, izerdi tantak aterako dizkigu Iruetako malda gogorrak. Hala ere, Iñarmeakan terrenoa leunduko da eta pagadi ederren lasaitasunaz gozatu ahalko dugu. Ezkiringo lepoa iragan ondoren, Aizkolegi aldera joko dugu, Bertizko gailurrik altuena izanik. Bertan, Aizkolegiko jauregi zaharra begiztatuko dugu.
Hemendik hasiko dugu jaitsiera, Plaxaxelaiko lepoa igaroz lehenbizi eta Oronoztik Otxondora doan errepidera ateraz geroxeago. Errepidetik metro bakan batzuk egin ondoren eta Errandonea baserriaren parera iritsiz, bidearen eskuinean dagoen ataka pasa eta berriro Bertizen sartzen den bidezidorra hartuko dugu.
Aukeratu dugun bidea zinez zaharra da eta zenbait zatitan haren aztarna galtzen da. Errekak iragaiten zituzten zubiak ere desagertu dira, beraz azken zati honetan adi egon beharko dugu arrastoa ez galtzeko. Dena den, bidetatik ez oso urrun aurkitzen diren megalitoek (Artola eta Aiansoro) Mugaire aldetik Plaxaxelaiko lepora igotzeko behialetik erabiltzen zen bidea dela erakusten digute.
Pagadi beltzean barna ibili ondoren, Aizkolegirako pistara aterako gara eta luzea eta astuna irudituko bazaigu ere, arazorik gabe eramango gaitu hasierako aparkalekura, lorategi ederraren paretik
126 zuhaitz eta landare mota Bertizko Jaurerrian

Bertizko Jaurerriari buruzko lehen berriek XIV. mendearen bukaera aldera eramaten gaituzte. Garai hartan, Karlos III.ak, «Prestua» izengoitiz ezaguna, Pedro Miguel Bertiz, hots, Bertizko jabea, mendialdeetarako merio izendatu zuen. Geroztik, Jaurerriaren ikurra Bertiz leinukoen armarria izanen da eta izena ere hortik datorkio.
1847. urtean, Jaurerriaren nagusiak ziren Bessollako markesek «jardin zaharra» deituriko 6.738 metro karratuko ingurua lorategi bihur zezala agindu zioten Felix Lambert lorazain frantsesari.
Mende erdi bat berantago, 1900. urtean, Pedro Zigak Jaurerria eskuratu zuen. Naturarekiko zaletasuna ukanik, etxaldeko zuhaitzen erraustea debekatu zuen. Honetaz landa, lorategia moldatu zuen garaiko gustu frantsestuaren arabera, hots, urmaela, glorietak eta behatokiak ugalduz.
Geroztik, lorategia botanikaren harribitxia bilakatu da, bertan mundu guztiko 126 zuhaitz eta landare mota biltzen baitira: sekuoia erraldoia, sekuoia gorria, likidanbarra, mendu-zumarra, kameliak, nekosta soila, banbua, ginkgo biloba, haginak...
Pedro Zigaren asmoa hura zela kontuan harturik, 1949. urtean, bera zendu zenean, Nafarroako Foru Aldundia bihurtu zen Jaurerriaren jabea. 1984. urtean Bertizko 2.040 hektarea Parke Natural izendatu ziren eta gaur egun, bide eta xenden barna galduz aurki daitezke lorategiko altxorrak, Jaurerriaren ondoan eraiki den interpretazio-gunea bisitatu ondoren. Alboko zelaietan Mauméjean anaien eskultura modernistek ere aberasten dute Nafarroako txoko maitagarri hau


Azkenak
Eduardo Ibero (Yala Nafarroa)
“Eskerrak eman nahi dizkiogu Iruñeko jendeari, beraien bultzadarekin heldu gara txupinazoa botatzera”

Eduardo Ibero, Lidon Soriano eta Dyna Kharrat, Yala Nafarroa Palestinarekin plataformako kideek, 2025eko sanferminei hasiera eman dion suziria piztu dute.

 


2025-07-07 | Imanol Muro
Zergatik Joxe Azurmendi euskal gazteontzako?

Euskaraz hitz egiten duen gure herriak zortea izan du azken mende erdi luzean zehar gure herriari buruz pentsatzen aritu den figura bat edukitzegatik. Joxe du izena eta Azurmendi abizena. Oharkabean pasa daitekeen izena da. Bere obra milaka eta milaka orrialde emankorrek osatzen... [+]


BBCk Israelen alde egitera behartzen dituela salatu dute bere langileek

BBCko 100 langile baino gehiagok gutun bat argitaratu dute hedabideak Israelen alde duen jarrera salatzeko. Modu anonimoan egin dute, bestela "ondorio larriei" egin beharko lieketelako. Erresuma Batuko kultura eta komunikazio arloko beste 300 pertsonek ere sinatu... [+]


Martutenek emandako ihesaldi dantzagarrienak 40 urte

Astelehenean, 40 urte beteko dira Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabea presoek Martuteneko kartzelatik ihes egitea lortu zutenetik. Egiako pisu batean izan ziren ezkutaturik bi iheslariak, eta oraindik milaka eztarrik abesten dute «kristoren martxa dabil!».


“Zazpi sendabelar ukendua”-ri zor dioguna

Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]


2025-07-07 | Iñaki Sanz-Azkue
Hegoaldeko suge leuna: ehiztari bat ilunpean

Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]


2025-07-07 | Jakoba Errekondo
Joan deneko usain bete ekain

Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]


2025-07-07 | Garazi Zabaleta
Larrinbarri
Ahabi ekologikoak Anbotopetik

Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]


Kneecap, Last Tour eta protestaren merkatua

Kneecap taldea BBK Liven egoteak eztabaida piztu du makrofestibalek protesta politikoaz egiten duten instrumentalizazioaz eta kultura-eredu nagusiaren kontraesanei buruz.


Baionako fiskaltzak ikerketa abiatu du Ane Lindanek EHZn egindako emanaldiaren harira

Espainiako Abokatu Kristauen Fundazioak Bilboko artista salatu du arrazoi beragatik, “eskarnio delitua” egin duela argudiatuta. EHZk barkamena eskatu die artistaren emanaldiak mindu dituenei, baina egoera gorrotoa sustatzeko baliatu dutenengandik “urrun”... [+]


Munduan 220 milioi tona plastiko sortu eta %10a baino ez dira birziklatzen urtero

220 milioi tona plastiko sortzen dira munduan eta %10a soilik birziklatzen da, zifra hori hamar urtez mantendu da bere horretan. Hainbat talde ekologistek salatu dute egoera uztailaren 3an, plastikozko poltsarik gabeko nazioarteko egunean.


Eguneraketa berriak daude