Bertizko mugaren zeharkaldia
- Beraz, Jaurerri bezala ezagutzen dugun garaia istorio itzel horren ano biziki laburra besterik ez dela esan dezakegu. Urte horietan, ordea, bertako pagadi eta hariztiak harlauzazko hesi batez inguraturik geratu ziren, Bertizko Jaurerria mugatzen duena eta aste honetako mendi ibilaldian jarraituko duguna, hain zuzen ere.Bertizko ondare ere diren megalitoak topatuko ditugu gure bidean, denbora galdua eta gure garaiaren arteko zubia izango bailiran.
Sunbilla eta Bertizarana lotzen zituen bide zahar eta garrantsitzu honek Erreparatzea etxeko artzain txabola eta artegietara eramango gaitu. Eskuineko haitzetan geratuko da Amaburuko trikuharria, baina historiaurreko beste oroitgarriak aurkitu nahi baditugu, Otaltzuko lepotik Mallurketako patarra igotzea nahikoa izango da, gailurrerako bidean hiru trikuharri topatzeko. Otaltzuko lepoan bertan, Jaurerria mugatzeko altxatu zen harlauzazko hesia ikusiko dugu lehen aldiz, igoera osoan jarraituko duguna. Mallurketak ikusmira ederra eskainiko digu: Bertiz, Legate, Belateko mendiak, Mendaur.
Bai Mallurketatik bai Erreparatzea aldetik, aise iritsiko gara Meateko lepora. Gaur egun aurriak besterik ez badira ere, lepoan ikusiko ditugun txabolak eta trikuharriak igarobide honek mendetan zehar izandako garrantziaz hitz eginen digute. Zenbat lagunek, zein garaitan eta egoeratan iragan zuten leku hau? Gure bideetako mundruna existitzen ez zen garaietan herrien arteko mendi bide eta pasagune hauek izango ziren benetako errepideak.
Aurrera jarraituz, pistatik Suspiruko lepora jaitsiko gara orain. Bertan Bertizko mugarekin topo eginen dugu harzara eta miraritsuki pistaren hondamenaz salbatu den Suspiruko trikuharriarekin ere.
Harrizko muga alboan dugula, izerdi tantak aterako dizkigu Iruetako malda gogorrak. Hala ere, Iñarmeakan terrenoa leunduko da eta pagadi ederren lasaitasunaz gozatu ahalko dugu. Ezkiringo lepoa iragan ondoren, Aizkolegi aldera joko dugu, Bertizko gailurrik altuena izanik. Bertan, Aizkolegiko jauregi zaharra begiztatuko dugu.
Hemendik hasiko dugu jaitsiera, Plaxaxelaiko lepoa igaroz lehenbizi eta Oronoztik Otxondora doan errepidera ateraz geroxeago. Errepidetik metro bakan batzuk egin ondoren eta Errandonea baserriaren parera iritsiz, bidearen eskuinean dagoen ataka pasa eta berriro Bertizen sartzen den bidezidorra hartuko dugu.
Aukeratu dugun bidea zinez zaharra da eta zenbait zatitan haren aztarna galtzen da. Errekak iragaiten zituzten zubiak ere desagertu dira, beraz azken zati honetan adi egon beharko dugu arrastoa ez galtzeko. Dena den, bidetatik ez oso urrun aurkitzen diren megalitoek (Artola eta Aiansoro) Mugaire aldetik Plaxaxelaiko lepora igotzeko behialetik erabiltzen zen bidea dela erakusten digute.
Pagadi beltzean barna ibili ondoren, Aizkolegirako pistara aterako gara eta luzea eta astuna irudituko bazaigu ere, arazorik gabe eramango gaitu hasierako aparkalekura, lorategi ederraren paretik
Bertizko Jaurerriari buruzko lehen berriek XIV. mendearen bukaera aldera eramaten gaituzte. Garai hartan, Karlos III.ak, «Prestua» izengoitiz ezaguna, Pedro Miguel Bertiz, hots, Bertizko jabea, mendialdeetarako merio izendatu zuen. Geroztik, Jaurerriaren ikurra Bertiz leinukoen armarria izanen da eta izena ere hortik datorkio.
1847. urtean, Jaurerriaren nagusiak ziren Bessollako markesek «jardin zaharra» deituriko 6.738 metro karratuko ingurua lorategi bihur zezala agindu zioten Felix Lambert lorazain frantsesari.
Mende erdi bat berantago, 1900. urtean, Pedro Zigak Jaurerria eskuratu zuen. Naturarekiko zaletasuna ukanik, etxaldeko zuhaitzen erraustea debekatu zuen. Honetaz landa, lorategia moldatu zuen garaiko gustu frantsestuaren arabera, hots, urmaela, glorietak eta behatokiak ugalduz.
Geroztik, lorategia botanikaren harribitxia bilakatu da, bertan mundu guztiko 126 zuhaitz eta landare mota biltzen baitira: sekuoia erraldoia, sekuoia gorria, likidanbarra, mendu-zumarra, kameliak, nekosta soila, banbua, ginkgo biloba, haginak...
Pedro Zigaren asmoa hura zela kontuan harturik, 1949. urtean, bera zendu zenean, Nafarroako Foru Aldundia bihurtu zen Jaurerriaren jabea. 1984. urtean Bertizko 2.040 hektarea Parke Natural izendatu ziren eta gaur egun, bide eta xenden barna galduz aurki daitezke lorategiko altxorrak, Jaurerriaren ondoan eraiki den interpretazio-gunea bisitatu ondoren. Alboko zelaietan Mauméjean anaien eskultura modernistek ere aberasten dute Nafarroako txoko maitagarri hau
Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.
Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!
.jpg)
ARGIA-k eta Azpeitiako Elkar-ekin taldeak elkarlanean antolatuta "Faxismoa gaur eta hemen" hitzaldia eman zuen Hedoi Etxartek San Agustin Kultur Gunean. Hemen duzue hitzaldia osorik ikusgai.
Egurraren sektoreko enpresek jardunaldi bat antolatu zuten joan den ostiralean Hernanin, jarraitzen duten baso-kudeaketa ereduari euskarri zientifikoa eman nahian. Eta fundamentuzko ezer esan ez zen hitzaurrearen ondoren, saiatu ziren gure lurraldea gero eta sarriago estaltzen duten eukalipto espezieak inbaditzailek direla ukatzen. 20.000 inguru hektarea hartu dute eukaliptoek 2018an, eta gure lurraldeko harizti eta amezti guztiak baino azalera gehiago estaltzen dute dagoeneko.
Aspaldiko partez bisitatu dugu Xabierko gaztelua martxo hasieran. Ganbaraz ganbara, gurekin zetozen iparraldeko lagunei azaldu dizkiegu Xabierko Frantziskoren ibilerak, bere anaia Amaiurko gazteluaren defendatzaileetarik bat izan zela eta ohiko topikoak. Bapatean, burnizko hesiz itxitako kaperatxo batera heldu eta hara! Heriotzaren dantza! Oier Araolazaren bitartez izan nuen horma-irudi bitxi honen berri duela lau bat urte eta hemen zerbait idaztekotan geratu nintzen. Gaur arte! Tira...
Martxoaren 24an, igandea, bere buruaz beste egin du Oçalanen isolamendua salatzeko Medya Çınar preso politikoak, ANFn irakur daitekeenez. Mardin hiriko espetxean zeukaten eta 24 urte zituen.
2017ko azaroaren 13ean Koreako hainbat herri –tartean izena ematen diona– kaltetu zituen Pohang lurrikara bertan erregaiak fracking bidez erauzteko teknikak esperimentatzen dituen estazio geotermiko batek eragin zuela aitortu du herrialdeko gobernuak, gertakizuna ikertzeko izendatutako aditu taldea ondorio horretara iritsi denean.
Saharar errefuxiatuen kanpamenduetan jaio bazen ere, Fatimetu Zenan (1999) haurra zela iritsi zen Euskal Herrira; Bermeora, lehenik, eta Ikaztegietara, gero. Joan den martxoaren 8ko indar kolektiboa dario, oraindik, bere hitzei, eta feminismoa urte, herrialde, klase eta pertsona guztiengana iristeko modua aurkitu nahi du. Emakume sahararren nortasuna eta garrantzia plazaratzeko eguna antolatu dute bihar, herrian.
Allartean blogari txit handiari irakurri nion Txepetxek esan zuela militantzia “erotizantea” izan behar zuela, hau da, sormena eta gozamena dakarren militantzia, konpromisoarekin batera. Beste batean (non demontre? Tomas Villasanteri?) irakurri nuen herri mugimendu eraldatzaileak “hezeak” izan behar zirela.
Bego Zuza Hernanin (Gipuzkoa) jaio zen, 1960an. Bertan bizi da eta herriko gizarte mugimenduetan inplikatutako emakumea da. Zero Zabor taldeko kidea da. Argia aldizkariko lehendakaria da, baina ez dio karguari garrantzirik ematen. Ikusten dituen bidegabekeriei ematen die garrantzia gehiago. Halakoen aurrean, ez da hitz soiletan edo geldirik geratzen den horietakoa.
Beste urte bat, Ekozinemaldi berri bat, planetaren egoerari gainbegirada berri bat, eta aise nabari da hazkuntza infinitoaren makinak etenik gabe dirauela parean aurkitzen duen guztia birrintzen eta baliabide naturalak murrizten, hazkuntza kontsakratuaren eta kontsumo geldiezinaren erritmora. (Ikusi Ekozimenaldiaren egitaraua osorik).
