Frantsesaren nagusitasuna finkatzen duen idazki fundatzailea 1539 urtean finkatu zen; Villers-Cotterêts-eko manupean: «Frantsesa da zuzenbidearen hizkuntza». Herri hizkuntzei nolabaiteko publikotasuna eman zien lehen idazki ofiziala 1951koa da, Deixonne deitu legea. Azken honek posibilitatu zuen tokian tokiko hizkuntzek Hezkuntza Nazionalean sartzeko baimena ematea. Bien bitartean, eta mende erdi bat iragan ondotik, hizkuntz eskubideak bi zerrendetan sailkatzen dira, alde batetik, frantsesa erabiltzeko eginbideak, bestetik herri hizkuntzak erabiltzeko askatasunak. Bien artean jokatzen da herri hizkuntzen aldeko borroka eta etorkizuna.
Hizkuntza guttituen salbatzeko bi baldintza beharrezkoak dira, hizkuntz erakundearen aldetik eta gizartearen hizkuntz eskaera. Biak elgarrekin doaz betiere: hizkuntza herriarena delakotz, erakundea hizkuntzaren zaindaria da. Baina ez da aski. Ikusi Irlandan zer gertatzen den. Hortakotz, hiztunek beren atxikimendua erakutsi behar dute hizkuntzaren alde, familiako jarraipena segurtatuz eta egunero erabiliz etxean eta gizartean.

Hexagonoan eta itsas-handian badira 76 hizkuntza. Batzutan atxikimendua handia da, hala nola, euskararen, bretoiaren eta kreoleraren alde. Dirudienez, eskaera ahulagoa da OC eta Oïl-eko hizkuntz eremuetan. Inork ezer ez du eskatzen Guianako 20 hizkuntzentzat alabainan. Hain zuzen ere, Frantziako hizkuntz legediaren oinarria gizartearen eskaera da. Adibidez, guraso multzo aski handiak nahi badu, eskola batek ikasgela elebidunak ireki ditzake. Gizarte zerbitzuen mailan ere, eskaera zerbait bada: jatorrizko toponimia, euskarazko helbideak, posta zerbitzuetan, harreman elebidunak udaletxeetan eta saltegietan. Herri emankizunak irrati eta telebistan.
Zorigaitzez, euskarari buruzko atxikimendua ahulduz doa egunetik egunera. Alabainan, nekagarria da beti eskale izaitea: militantismoa beharrezkoa bada ere, ez da egoera normala, normalizazio falta frogatzen baitu. Familiako transmisioa guttituz doa, kasu: bi gurasoak euskaldunak direlarik ere, haurren % 83 dira euskaldun, guraso bat erdalduna delarik, haurren % 72 dira erdaldun.

Eskaera ahulduz doa, hizkuntz eskaintza ahula baita erakundearen aldetik. Frantziako estatuaren herri hizkuntzez axolatzen direnen helburu nagusiak bi dira: «hizkuntz legea» eta «izate konstituzionala» erdiestea. Dirudi, gaur egun, Bernard Poignant eta Guy Carcassonne-en txostenak (1999) irakurriz itxaropena haizu eta zilegi dela. Alde batetik, gobernuak sinatu dituen Eurokartako neurriak, Kililea txostenak (1994) definitzen duen «legezko izate egokiaren» oinarriak dira. Bestalde, parekotasun bat agertzen da hizkuntzen artean: nola herri hizkuntzek Frantzian beren lekua bilatzen duten, halaber, frantsesak Europan berea zaintzen du. Borroka berdina daramagu. Legegileek gehi bezate «Frantziako hizkuntzek ondare nazionala osatzen dute». Helburu praktikoa da «hizkuntz antolaketaketa» programa zabal bat finkatzea eta urtez urte eramatea. Hortakotz, bilgune batzu eraiki behar ditugu hautetsien, administratzaileen eta hiztunen artean. Paperean, Eskualde hizkuntzen Kontseilu bat bada, 20 urte hauetan loerian dagoena. Dinamika gizartetik etorriko da.
Alor honetan, Euskal Herria eredu bilakatzen ari da. Alabainan, Garapen Kontseiluak «Lurralde Antolaketa Eskeman» (1997) euskararen aldeko programa definitu zuen, eta Hautetsien Kontseiluak ildo beretik 11 ekintza onartu zituen. Helburuak finkatuak dira. Bainan ikusiz Hizkuntz Kontseiluaren eraikitzeko zailtasunak, asma dezakegu gure esku diren elkarteen ekimenak beharrezkoak izanen direla, erakunde politikoen mugiarazteko