Hernio inguruan bizirik dirauten azken artzain txabolak
- herrixka ugari dugu eta lur hauek larre eta basoen ustiaketa izan dira betidanik, baina gipuzkoarrak mendi honiloturik mantentzen dituena, bertako erromeri eta festak dira. Herniok, baseliza zein artzain txabola artean, trikitixaketa maldak sortarazitako izerdiaren gazitasun alaia oroitarazten digu.
Plazatik irten eta Anoetako bideari asko jarraitu gabe, baserri artean sartzen den bidea hartuko dugu. Lete —gaur egun nekazal turismo moduan dihardu— baserriak duen armarri ederrak txundituko gaitu. Aurreraxeagoko bidegurutzean, eskuinera jarraitu eta Areta baserrira helduko gara. Bere atzealdean bigarren bidegurutzea dago, baina marra zuri-horiak argi eta garbi adierazten digute segi beharreko bidea ezkerrekoa dela.
Altuera hartzeko maldan gora goazela alboetako maldetako landaketa desberdinetaz ohar gaitezke. Kolore desberdintasunaren geometria zehatzak landaketa horiek Altzifre (
Cupressus sempervirens
Pinus radiata
Larix decidua
Belar niminoez osatutako larreekin topatuko gara artzantza burutzen den gune honetan. Kuxin formako oteak eta zuhaitzen bat edo beste ere topatuko dugu. Saroi inguruko hesiaren txarrantxan ile matazak topatuko ditugu, gehienak ardienak, baina besteren bat ere topa genezake; azeri edo azkonarrarenak adibidez. Artzainak honelakoren bat ikusten duenean azkar asko jarri ohi du zepo edo lazoa.
Aurrerago jarraitu eta pagadian barneratuko gara. Gaztainadi txikiak tartekatuta daude, baina gutxitan ikusten den haginak (
Taxus baccata
Ondoren landaketak igaroko ditugu. Alartzezko basoan onddoak ugari dira, baina alzifrezko landaketen azpibasoa nahiko biluzia gelditzen da eta soilik azikula kapa fin batek estaltzen du lurzorua.
Larrauleko bidearekin bat eginez (4 km) aurrera jarraituko dugu. Kilometro bat aurrerago Irumugarrietako harri borobila izango dugu parean eta hemendik bi aukera izango ditugu; bata ezkerraldean malda zuzen igoaz doan bidezidorra hartu eta Hernioko gurutzera edo gurutzeetara igotzea eta bestea, zeharka-zeharka aurrera jarraituz Zelatungo txaboletara heltzea (7 km). Zelatundik ere Herniora igo gaitezke eta hau da biderik ohikoena, baina ondoren Iturriotzera jaisteko asmoa dugunez oraingoan Hernioko bideari jarraituko diogu. Hernioko gailurrean bada hamaika gurutze eta beraz, ez da harritzekoa Ostiral Santu egunea egiten den gurutze bidea oso arrakastatsua izatea. Hau, Errezildik Hernioko gailurrera egiten da eta duen maldagatik bakarrik, nahikoa gurutzebide badela esan daiteke. Gailurretik itsasoa ikusten da eta bertatik Donostiako Kontxako bandera ikusi duenik ere bada. Gailurretik jaitsi eta Zelatungo bidean dauden burdinezko uztaietan igarotzeak erreuma eta beste hainbat gaixotasunetik uxatzen gaitu. Bertan saltzen dituzte, irailean zehar, zinta zuri-gorri-berdeak, ondoren urte osoan kotxeari mendizale itxura emango diotenak. Irail osoan zehar izango da erromeria eta festa giroa Zelatunen eta jende ikaragarri hurbildu ohi da inguruetatik.
Zelatundik berriro Alkizara itzuli gaitezke edo aurretiaz Iturriotzen autoa utzi badugu, Iturriozko San Joan ermitara hurbildu gaitezke beste 3,5 kilometro gehiago eginez. Iratzez estalitako sailak eta ardi latxaren larreen artean bizkor ibiliz gero, berehala helduko gara. San Joan ermita Errezilkoa omen da eta Iturriozko benta berriz Aiakoa. Gaur egun, benta hau itxita dago eta ardi batzuk ustiatzen dituzte artzain baten laguntzaz
Hernio inguruko borda edo txabolak artzainenak dira. Ugaritasun horrek mendiak artzantzarekin duen harremana garbi erakusten badu ere, bertako artzainak ez dira dozena bat baino gehiago izango eta guztiak inguruko herrietatik igotzen dira. Bakoitzak bere larrea du, ez baitago herri ondasunik.
Artzain txabolaren inguruan eraikitako egitura multzoari saroi, sarobe, sare, saia edo saboi deitzen zaio. Txabola estalpe, gaztategi, txerritegi eta oilotegiz osatua izan daiteke eta eskorta, baratze, egurtegi eta txakurtokiarekin batera sarea osatzen dute. Artaldeak gaua igarotzen duen lekuari deritzo sare eta udan artzaina bizi deneko txabola ere hemen izaten da. Estalpea txabolaren sarrerari deritzo. Bertan gazta egiteko ontziak gordetzen ziren eta sukaldea ere hor izaten zen. Txabolaren barrualderago lotarako gela egon ohi zen. Hirugarren gela bat gazta egiteko eta gordetzeko erabiltzen zen, gaztategia. Artzainak uda igarotzeko behar zituen elikagaiak gordetzeko edo bertan hazteko beharrezkoak zituen guneak gehitzen zizkion. Dena den, maizen agertzen diren guneak oilategia eta baratzea dira.
Mendi komunaletan baratzeak izateko baimena eskatu egin behar izaten zuten eta patata, porru eta azak ekoizten zituzten. Txerriren bat izatea ere ohikoa zen, berau gizentzeko gazta egitean izaten zuten haborekina, hau da, esnearen gazura erabiltzen zuten. Eskorta, ardiskuna edo jaistokiak harrizko hesi honetan ardiak gauez gordetzen dira eta egunez berauek jaisteko balio du.
Maiatzean, artaldebideak edo altzubideak erabiliz mendietara igotzen dira, txaboletan bizitzeko. Inoiz ez dute bide hau ostiralez egingo. Egun horretan Jesukristo hil zutenez, istripuren bat izateko arriskua areagotzen omen da. Neguan –nahiz eta batzuk Santu Guztien Eguna igaro arte itxaroten duten–, ardiak hartu eta jaitsi egiten dira
Duela gutxi, Netanyahuren gobernuak, AEBen baimenarekin, legez kanpoko jarduerarekin jarraitzea erabaki du Gazan, eta zerrenda osoaren kontrola hartzea. Historia pixka bat egingo dut ez zaidalako zuzena iruditzen komunikabide edo kazetari batzuek Gazan gertatzen ari dena 2023ko... [+]
Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]
Irailaren 2an izango da epaiketa Iruñeko Zigor Arloko 2. epaitegian, ustez 2021ean makroetxaldeak haren inguruko lurrak minden hondakinekin kutsatzeagatik. Sasoi hartan Valle de Odieta makroetxaldeko administrazio kontseiluan ari ziren bost pertsona epaituko dituzte.
Fitxa: Musika Hamabostaldia. Gewandhausorchester Leipzig.
Zuzendaria: Andris Nelsons.
Bakarlaria: Isabelle Faust (biolina).
Egitaraua: Pärt, Dvorak eta Sibeliusen lanak.
Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren... [+]
Gordin esan dute Aiaraldeko ikastetxeok: euskalduntzea “arriskuan dago” eta ikastetxeek, bakarrik, ezin diote aurre egin “egoera larriari”. Autokritika egin, eta hamar konpromiso hartu dituzte, hezkuntza komunitateek praktikara eramatekoak. Era berean,... [+]
Ikerketa batek ondorioztatu du adituek uste baino AMOC korrontearen kolapsoa egoteko aukera handiagoak daudela. Korrontean aldaketa handiek eta azkenengo kolapso batek euri tropikaletan eraldaketa handiak eragingo lituzke, Europan negu oso hotzak eta uda lehorrak izango... [+]
600 misil eta dronetik gora bota ditu Errusiak Ukrainako hiriburuaren aurka. Gerra hasi zenetik egindako aire eraso handienetakoa da. Zelenskik nazioarteari eskatu dio erantzun dezala, Putin Trumpekin bildu eta bi aste eskasera.
Abuztuaren 15ean Vladimir Putin eta Donald Trump Alaskan bildu ziren. Ofizialki, Ukrainako gerrari amaiera emateko bidean beste urratsen bat emateko. Baina Gazan milaka pertsona hiltzeko gupidarik ez duen politikariak serio esan al dezake penagarria eta tristea dela Ukrainan... [+]
Duela egun gutxi 6.000 alegazio baino gehiago aurkeztu dira Azantzan eta Sarbilen poligono eoliko berri bat eraikitzeko proiektuaren aurka. Antzeko beste proiektu batzuetan bezala, herritar eta talde antolatuen ahaleginari, antolaketari eta lanari esker egin da alegazioendako... [+]
Informazioaren arloko dozenaka profesional bildu dira ostegun arratsaldean Iruñeko Gazteluko Plazan, Gazan kazetari lanetan ari direnen aurka Israelgo armada egiten ari den sarraskia salatzeko.
Artikulu bati zer nolako izenburua jarri ez da aise hautatzen, ezta? Hasiera batean, “euskaldun gezurti, tranpatiak” bezalako izenburua idazteko asmoa nuen, baina inor mintzeko gogorik ez dudanez, goikoari eutsi diot, ene gogoetaren muina hobeto ulertaraziko... [+]
Bilboko Udalak ostegunean adierazi du Abandoibarrako kontzertua bertan behera geratu eta gero, Plaza Biribileko agertokia eskaini ziela hiru artistei, baina ezezkoa eman zutela. Abeslariek bertsio hori ukatu eta zehaztu dute: bakarrik Kai Nakari eskaini zioten.
Bigarren aldiz gelditu dute Katalunian Espainiako Vuelta Israel-Premier Tech taldearen parte-hartzea salatzeko. Hainbat pertsonak Palestinako banderak atera dituzte eta txirrindularien bidea oztopatu dute Oloten.
Nafarroako Osasun Departamentuak iragarri du ospitaleko solairu gehienak klimatizatuko dituztela 2026 amaierarako. ARGIAk elkarrizketaturiko bi erizain laguntzaileek nabarmendu dute premiazkoa dela banako gelak, komun irisgarriak eta aire girotua izatea.
Araba eta Nafarroa zeharkatu behar zituzten goi-tentsioko bi linea elektrikoren proiektuak ez dira gauzatuko. Espainiako Trantsizio Ekologikorako Ministerioak Aragoiko Tueste herrian Forestaliak egin behar zituen lau poligono eolikoen proiektuak artxibatu ditu.