Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2025eko ekainaren 16an
"IRAKURTZEAK SOFRIMENDUA SORTARAZTEN DU"
- Une oparoa Pablo Antoñanaren literaturak bizi duena. Gero eta maizago jasotzen dugu bere liburuen deia. «Extraña visita y otros relatos» izenburupean argitaraturikoa duzu Bianakoarekin izan dezakezun azken enkontrua.
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Legezko lo-kuluxkaren ondoren hartu gaitu, azken bolada honetan ez omen du sobera lorik egiten, Elvira ez dator bat. Iruñeko karriketatik barna, maiz ikusiko dituzu pasiatzen; bakar batek esan duenez, Bianako Printzea saria jaso dutenen artean, kaletik dihoan bakarra, eta txapelarena, ez omen zuen kendu txapela sari-emailearen aurrean.
Ohikoa bilakatu zaigu Pablo Antoñanaren liburu berri baten aurkezpena. Pasa den hamarkadan gazte batzuk literaturarako berraurkitu zutenetik, eta hamarkada honetan bereziki, narratiba, kazetaritza, antropologia edo historia jorratu ditu. Pamiela, Bermingham, Txalapartan edo Gobernukoan, hiruzpalau liburu plazaratzen ditu urtero. «Argitaratzen didaten bitartean, luzarorako daukat». Elvirak eskuz irudikatzen du izkribuen andana. «Idatzitakoa gainbegiratzen dut, ukituak ematen dizkiot, ez dut presarik, idazle batzuk azkar eta asko idatzi behar izaten dute, idaztea ogibidea baitute; nik ez dut horren beharrik. Egunero eta astiro idazten dut. Ipuinak, kontakizunak idazteko gaiak ehundaka ditut gordeak ordenadorean».
Ohikoa bilakatu zaigu Pablo Antoñanaren liburu berri baten aurkezpena. Pasa den hamarkadan gazte batzuk literaturarako berraurkitu zutenetik, eta hamarkada honetan bereziki, narratiba, kazetaritza, antropologia edo historia jorratu ditu. Pamiela, Bermingham, Txalapartan edo Gobernukoan, hiruzpalau liburu plazaratzen ditu urtero. «Argitaratzen didaten bitartean, luzarorako daukat». Elvirak eskuz irudikatzen du izkribuen andana. «Idatzitakoa gainbegiratzen dut, ukituak ematen dizkiot, ez dut presarik, idazle batzuk azkar eta asko idatzi behar izaten dute, idaztea ogibidea baitute; nik ez dut horren beharrik. Egunero eta astiro idazten dut. Ipuinak, kontakizunak idazteko gaiak ehundaka ditut gordeak ordenadorean».
Inoiz, esana du, memoriak idaztekotan, lau hilabete eskas geratzen zaizkiola jakinda idatzi nahiko lituzkela, amorruz idatzi ere. «Memoriak arriskutsuak dira oso, konpromisoa hor da, ene inguruan gertatu dena, ezagutu dudan aldakuntza sozio-ekonomikoaz aritzea bai, baina zenbait kontu ezin da bizirik zaudela argitara eman».
KONTZIENTZIEN FOSILIZAZIOA.
Kontzientzia, 1945ean, Zaragozan ikasten ari zela piztu zitzaion, apaiz batek Hitlerek egindakoa kontatu zienean. Alta, oroimenak, zaharragoak diren garaietara darama Pablo: «Oroitzen ditudan pasadizoak sugarren antzekoak dira, Errepublikaren aldarrikapena, amatxiren heriotza, 1936a, 1935eko ihauteriak eta mitinak. Gure amak etxeko argiak itzaltzen zituen politikariak pasatzen ikusteko, aita zenak, maisua izaki, eskolak irekitzen zizkien, mitina eman zezaten...».
Artikuluetan behin eta berriro kontzientzien fosilizazioaz aritu zaigu, gertakizunak, besterik gabe, itxuraz aldatzen dira. «Egungo pentsamendu bakarrarenak, Antzinako Erregimenaren garaian katolizismoak betetzen zuen funtzio bera betetzen du». Irakurketa eta idazketa ditu babestoki, egia balore absolututzat hartzen ez duenarentzat nekeza da egia berreraikitzeko prozesua. «Irakurtzea kontzientziaren pizgarria da, gizakia biltzen duen armiarma-sare iluna desegiten laguntzen dizun ekintza, baina, aldi berean, irakurtzeak sofrimendua sortarazten du. Beraz, ikuspuntu horretatik, ez da batere harritzekoa jendearen jarrera, zertarako irakurri, jantzi, horrek sofrimendua badakar. Gehiengoaren pentsamenduarekin lerrokatzen dira».
Politikoen ezjakintasunak aztoratzen du: «Sekulako astakeriak bota eta jendeak botoa ematen die, politikari gehienek ez dute kulturarik, irakurtzea arrotz zaie, astirik ez dutelako edota horretarako borondaterik ez dutelako. Ugazabaren elea darabilte, antzezlanerako beti prest. Sean Conneryk esana du, sobera aktore txarra dela politikan aritzeko».
HIZKUNTZ ZALETASUNA.
Urola aldeko Zumarretxuko koadrilak, Ioarko txorien baimenez, euskarara bihurturiko «Juli Andrea» kontakizuna ez da Antoñanaren obrak merezi izan duen itzulpen bakarra. «Botín y fuego» alemanieraz irakur daiteke. «Lehenengoan, Sanchez-Ostiz lagunarekin aritu nintzen itzulpenaren aferaz, berarendako afera baita; inoiz bere liburuak itzuliezinak direla aipatu diote, ez dakit hori nere kasua den». Aberatsa da Antoñanaren prosa, barrokismorik gabekoa baina. Istorioak kontatzen dituen nekazari ilustratutzat du bere burua. «Lurrarekin oso harreman estua izan dut; dena sinplifikatzeko joera dagoen honetan, nekazarien hizkuntza aberatsa zait».
Pablok duda izan du fede bakarra, hori izan daiteke bizi izan duen bakartasunaren arrazoietako bat. Bakartasun horretan ere, hizkuntz zaletasuna piztu zitzaion. Gure Faulkner-ek horrenbeste aldiz kritikatu duen aberriaren enbaxadari zor dio estatubatuar literatura ezagutu izana. Itzulpenen bat egina dauka ingeles hizkuntzatik. «Ingelesa ikasteko erraztasun handiak izan nituen, gainera BBC irrratiaren albistegi emanaldiak aditzen nituen; hasieran, berriak astiro ematen zituzten, ingeles geldoan ematen zituzten, eta ondoren abiadura arruntean irakurri». Proposamen hori du euskararako. «Euskaldunzaharrekin zailtasunez aritzen naiz, gazte hasi nintzen euskara ikasten, borondatea banuen, eta nere kasa ikastea nuen helburu. Gramatika zahar batzuk baditut, horietako bat bizkaieraz, beste bat zientifikoagoa». Batasuna mesedegarria dela uste duten horietakoa da Pablo: «Batuarekin ezberdina zatekeen, gazte nintzen eta hizkuntzetarako nolabaiteko erraztasuna banuen. Epaltzarena da irakurri dudan azken obra».
Zinemarako eginak dirudite bere zenbait kontakizunek, arraroa irudi zaigu inolako eskaintzarik jaso ez izana. «Behin Bartzelonatik hots egin zidaten, `El sumario' zinemaratzeko asmoa zuten, baina telefonoarena ez genuen gainditu». Guk «La cuerda rota» proposatu diogu, berak «Relato cruento» eta «Botín y fuego» ikusten ditu egokien: «Badakizu zer den hori, ipuina hartu eta pertsonaia birsortu, Rivasen `La lengua de las mariposas' ipuinarekin egin duten bezalaxe. Horretan akaberak salbatzen du filma». Batzuk akabera bortitzegia iritzi diotela aipatu diogunean, «horiek ez dira UPNtik urruti ibiliko, beren burua edota hurbilekoen burua islaturik ikusi dute» erantzun digu.
TRADIZIOAK.
«Tradizioak behar-beharrezkoak dira, depuratuak egon ala ez, tradizioak ezberdina egiten du herria, eta gisa horretan sentitua», bere aipua da. «Tradiziotzat herriek dituzten usadio horiek ditut, non egun jakin batean, haiengan sinetsi ez arren, saindu bat gurtzen duten. Horietan nolabaiteko kohesio soziala gauzatzen da; tradizioaren barnea, berez, hutsa da, ez du sakontasunik esateko mugiezina den zerbaitetan oinarria duela».
Mugaldekoa da Antoñana, bere hitzetan, orain Errioxa deitzen duten Gaztelarekin muga duen Ioarko Errepublikakoa; San Gregorio Ostiensen, Ioarko lehendakaria izendatu nahi izan zuten. Bianakoaren istorioek ez dute Lizarraldea, Estellerria muga. Antillak, Txina, Filipinak, Argentina... atlasekin bidaiatzen du: «Bidai-liburuak, geografia, atlasak gogoko izan ditut beti, material andana dut bildua, geografia magikoa deitzen dudan hori osatu ahal izateko». Alta, badirudi, ahozko tradizioa baliatzen duela kontakizun orotan: «Hor agertzen da lurralde horiekiko dudan harremana, gure aitatxi Dimas Kuba eta Filipinetan egon zen, eta afektiboki oso loturik nago bi herrialde horiekiko».
«No estamos solos» bere eleberrian agertzen diren txinatarrenak erudito lokal baten harridura sortarazi zuen. «Aitatxiren garaiko Filipinetako argazkiak gorde ditut, eta horietan txinatar asko agertzen dira. Hortik dator Txinarekiko nere miresmena; Iribarren harriturik zegoen horrekin». Pabloren aburuz, ez omen da errealitatea sobera bihurtu behar fikzioa sortzeko, inoiz, harrigarriagoa dirudi: «Elementu horiek guztiak present daude nere idazlanetan, gainerako guztia, ohi denez, liburuetakoa, fikzioa da».
HISTORIA.
Idatzi nahi duen autobiografia gogora ekarriz, historiaz idatzi dituenak aipatu dizkiogu. Zeresana eman zuen «Noticias de la Segunda Guerra Carlista» izan dugu hizpide: «Liburu horretan, idatzi ordez, jaurti egiten nuela esan zuten espainiar telebistan, gainera okerrak zituela. Etor daitezela eta iturriak erakutsiko dizkiet». Ez da hori karlismoaz, bigarren karlistadaz, idatzi duen ikerketa lan bakarra. «Eusko Ikaskuntzak antolaturiko `Violencia en Euskal Herria' izenburuko jardunaldietan parte hartu nuen». Ahozko tradizioa eta dokumentuen informazioa uztartuz, herriarengandik, herritarren sofrimenduarengandik askozaz hurbilagoa den irakurketa egin nahi izan digu. «Bianan zioten gisan, karlista ez dena ez da katolikoa. Karlismoa Antzinako Erregimenaren jariatzea izan zen, Eliza Katolikoak nagusigoa mantentzeko egindako saioa. Eta ondoren 36koa, antzekotasun ikaragarriak, zenbait testuk esku berdinez idatzirik dirudite, hori deskalabrua!».
Ikerketa landu duen Antoñana ezezagunagoa zaigu. Oraingo honetan ere, antropologia eta historia lanek bere produkzioaren zati handi bat hartzen dute. Geronimo de Uztariz Institutuaren Kongresurako egiten ari denaz gain, Baroja Katedrarako «Casa y familia» izenburupean lan bat ari da burutzen; antropologia izanen du abiapuntua. Ikerketa lanak eskatzen duen esfortzuaz oharturik, «gustura aritzen naiz, baina seriotasunez egin nahi izaten dudanez, ordu asko eskaini behar dizkiot, eta horrek literatura bazter uztea dakar. Istorioak asmatzea errazagoa omen da, noski baietz. Bestalde, kontakizunari forma eman behar zaio, literaturaren bidez egiazkotasuna eman ahal zaio gertakizunari».
Bianakoa literaturak garaiko soziologia ezagutzeko parada ematen duela defendatzen dutenetakoa da. «Unamuno, Baroja, Kanpion lekuko, literatura, maiz askotan, historia baino zehatzagoa da. Historialaria datuak baliatuz pontifikatzen hasten da, baina idazleak gertakizunak bero-bero eskaintzen dizkizu». Alta, bere irudiz, Tolstoiek Errusiarako egin zuen «Gerra eta Bakea» egin gabe dagoela gurean: «Unamuno eta Kanpionenak? Bai, baina zerbait gehiago egin daiteke».
Bilduak dituen dokumentu andanan arakatzen hasten da. «Oso gauza bitxiak aurkitu ohi ditut. Esaterako, hemen duzue Gazteizko Udalak 1791n egindako ordenantzak, prosa legal hutsa dira, eguneroko bizimodua deskribatzen dute, debekuek jendearen usadioak erakusten dizkigute».
Zernahi dauka bere paperen artean. «Horra Epaitegi Goreneko fiskalak 1900ean bidalitako zirkularra; alperkeria, ardozaletasuna eta armen erabilera omen ziren aberriaren arazo nagusiak. Justiziaren geldotasuna jotzen du armen erabilera zabala izatearen arrazoi gisa. Bidegabekeriak konpondu ezean, norberak zigorra ezartzen du, mila urte igaro eta, ura bere bidean».
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Koldo Nausia
|
Antxeta Irratia
#3
Paula Amilburu
#4
#5
Miel Anjel Elustondo
Azkenak
2025-06-16
Behe Banda
barra warroak
Berandu zabiltza
Oporretan nago baina oraindik ez dut zutabea hasi. Oporretan nago baina nire gelak ez du igarri. Oporretan nago eta etxeko hautsa ez da mugitu. Oporretan nago eta topaguneko kanpin dendak lokatzez beteta jarraitzen du egongelan. Oporretan nago baina nire agenda ez da... [+]
2025-06-16
Jon Fernández González
Ehunka herritar turismo masiboaren aurka manifestatu dira Donostian
Donostiako desazkunde turistikoaren aldeko BiziLagunEkin plataformak deituta, Europa hegoaldeko turistifikazioaren aurkako SET sarearekin koordinatu dute ekimena.
2025-06-16
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Analisia
Kanarietara bidaiatzeko oharrak
Mingainari kosk txikia eginda joan ginen oporretan Kanarietako Lanzarote irlara. Maiatzaren erdian, turista asko-askorik topatuko ez genuela jakinda, prezio guztiak ere merkeago, eta hara eta hona mugitzeko lasaitasun gehiago. Espero bezalaxe izan zen. “Esperientzia”... [+]
2025-06-16
Bertsozale.eus
Unax Aizpuruak irabazi du Euskal Herriko Eskolartekoa
Arantzan izan da saioa eta herrialde guztietako 13 bertsolari aritu dira kantuan. Bertsozale asko gerturatu dira eta giro ona gailendu da.
2025-06-16
Eneko Imaz Galparsoro
Jerusalemen eraikitzen ari den tren sarea gelditzea eskatu diote ehunka lagunek CAFi
CAFek urteroko akziodunen batzarra egin duen egun berean, Jerusalemgo trenaren martxan duen tren proiektua bertan behera uztea exijitu diote Donostian eginiko manifestazioan. Amnesty Internationalek hitza hartu du tren ekoizlearen akziodunen batzarrean, eta Israelen "legez... [+]
2025-06-16
Aiaraldea
Juan Garai konkistatzailearen “aurpegia zuritzea” leporatu dio EH Bilduk Urduñako Udalari
2025. urtean konkistatzaile baten omenezko monumentu bat egitea "lekuz kanpo" dagoela adierazi dute oposizioko kideek.
Irungo kale-segurtasuna zaindu nahian sortu den ‘Auzo Patruilak’ ez ditu agintariak kezkatzen
Irungo Udalak isilarena ematen duen bitartean, asteburuero hiriko kaleen segurtasuna zaintzeko aitzakiapean "Patrullas Vecinales" antolatu duten herritarren taldea ugaritzen doa. Ertzaintzak sare sozialetan ikusi dituztela aitortu du, baina Andoni Urdangarin Irungo... [+]
2025-06-16
Zigor Olabarria Oleaga
Osakidetzak gazteleraz eskaintzen dizkie saioak Gasteizko Zabalgana auzoko D ereduko haurrei, eta bi ikastetxek uko egin diote zerbitzuari
Hainbat urtetan jarduera hezitzaileak gazteleraz jaso ostean, bi urte direla Zabalgana ikastetxeak euskara hutsean ematea eskatu zion auzoko osasun zentroari. Osasun zentroko arduradunek diote ez dutela horretarako baliabiderik. Osakidetzak egoera ikasturte honetan... [+]
2025-06-16
Josebe Blanco Alvarez
Ekotalibanak
Ustez lasaiak diren espazioetan ere hau sinatzen duenak jasotakoak dira hurrengoak: ekotaliban, NIMBY, bobo, kolapsista, negazionista, ekozekena, belarjale... Denek partekatzen dute eremu semantikoa: ekologismoa. Ekologismoaren baitako zenbait pertsonari edo mugimenduri deitzeko... [+]
2025-06-16
Jakoba Errekondo
Gaizki hezitako tomatea
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
2025-06-16
Garazi Zabaleta
Kimuak
“Bizirik dagoen landarea duzu ahoan ernamuin bat jatean”
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Eguneraketa berriak daude