Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2024ko apirilaren 25an
"IRAKURTZEAK SOFRIMENDUA SORTARAZTEN DU"
- Une oparoa Pablo Antoñanaren literaturak bizi duena. Gero eta maizago jasotzen dugu bere liburuen deia. «Extraña visita y otros relatos» izenburupean argitaraturikoa duzu Bianakoarekin izan dezakezun azken enkontrua.
Legezko lo-kuluxkaren ondoren hartu gaitu, azken bolada honetan ez omen du sobera lorik egiten, Elvira ez dator bat. Iruñeko karriketatik barna, maiz ikusiko dituzu pasiatzen; bakar batek esan duenez, Bianako Printzea saria jaso dutenen artean, kaletik dihoan bakarra, eta txapelarena, ez omen zuen kendu txapela sari-emailearen aurrean.
Ohikoa bilakatu zaigu Pablo Antoñanaren liburu berri baten aurkezpena. Pasa den hamarkadan gazte batzuk literaturarako berraurkitu zutenetik, eta hamarkada honetan bereziki, narratiba, kazetaritza, antropologia edo historia jorratu ditu. Pamiela, Bermingham, Txalapartan edo Gobernukoan, hiruzpalau liburu plazaratzen ditu urtero. «Argitaratzen didaten bitartean, luzarorako daukat». Elvirak eskuz irudikatzen du izkribuen andana. «Idatzitakoa gainbegiratzen dut, ukituak ematen dizkiot, ez dut presarik, idazle batzuk azkar eta asko idatzi behar izaten dute, idaztea ogibidea baitute; nik ez dut horren beharrik. Egunero eta astiro idazten dut. Ipuinak, kontakizunak idazteko gaiak ehundaka ditut gordeak ordenadorean».
Ohikoa bilakatu zaigu Pablo Antoñanaren liburu berri baten aurkezpena. Pasa den hamarkadan gazte batzuk literaturarako berraurkitu zutenetik, eta hamarkada honetan bereziki, narratiba, kazetaritza, antropologia edo historia jorratu ditu. Pamiela, Bermingham, Txalapartan edo Gobernukoan, hiruzpalau liburu plazaratzen ditu urtero. «Argitaratzen didaten bitartean, luzarorako daukat». Elvirak eskuz irudikatzen du izkribuen andana. «Idatzitakoa gainbegiratzen dut, ukituak ematen dizkiot, ez dut presarik, idazle batzuk azkar eta asko idatzi behar izaten dute, idaztea ogibidea baitute; nik ez dut horren beharrik. Egunero eta astiro idazten dut. Ipuinak, kontakizunak idazteko gaiak ehundaka ditut gordeak ordenadorean».
Inoiz, esana du, memoriak idaztekotan, lau hilabete eskas geratzen zaizkiola jakinda idatzi nahiko lituzkela, amorruz idatzi ere. «Memoriak arriskutsuak dira oso, konpromisoa hor da, ene inguruan gertatu dena, ezagutu dudan aldakuntza sozio-ekonomikoaz aritzea bai, baina zenbait kontu ezin da bizirik zaudela argitara eman».
KONTZIENTZIEN FOSILIZAZIOA.
Kontzientzia, 1945ean, Zaragozan ikasten ari zela piztu zitzaion, apaiz batek Hitlerek egindakoa kontatu zienean. Alta, oroimenak, zaharragoak diren garaietara darama Pablo: «Oroitzen ditudan pasadizoak sugarren antzekoak dira, Errepublikaren aldarrikapena, amatxiren heriotza, 1936a, 1935eko ihauteriak eta mitinak. Gure amak etxeko argiak itzaltzen zituen politikariak pasatzen ikusteko, aita zenak, maisua izaki, eskolak irekitzen zizkien, mitina eman zezaten...».
Artikuluetan behin eta berriro kontzientzien fosilizazioaz aritu zaigu, gertakizunak, besterik gabe, itxuraz aldatzen dira. «Egungo pentsamendu bakarrarenak, Antzinako Erregimenaren garaian katolizismoak betetzen zuen funtzio bera betetzen du». Irakurketa eta idazketa ditu babestoki, egia balore absolututzat hartzen ez duenarentzat nekeza da egia berreraikitzeko prozesua. «Irakurtzea kontzientziaren pizgarria da, gizakia biltzen duen armiarma-sare iluna desegiten laguntzen dizun ekintza, baina, aldi berean, irakurtzeak sofrimendua sortarazten du. Beraz, ikuspuntu horretatik, ez da batere harritzekoa jendearen jarrera, zertarako irakurri, jantzi, horrek sofrimendua badakar. Gehiengoaren pentsamenduarekin lerrokatzen dira».
Politikoen ezjakintasunak aztoratzen du: «Sekulako astakeriak bota eta jendeak botoa ematen die, politikari gehienek ez dute kulturarik, irakurtzea arrotz zaie, astirik ez dutelako edota horretarako borondaterik ez dutelako. Ugazabaren elea darabilte, antzezlanerako beti prest. Sean Conneryk esana du, sobera aktore txarra dela politikan aritzeko».
HIZKUNTZ ZALETASUNA.
Urola aldeko Zumarretxuko koadrilak, Ioarko txorien baimenez, euskarara bihurturiko «Juli Andrea» kontakizuna ez da Antoñanaren obrak merezi izan duen itzulpen bakarra. «Botín y fuego» alemanieraz irakur daiteke. «Lehenengoan, Sanchez-Ostiz lagunarekin aritu nintzen itzulpenaren aferaz, berarendako afera baita; inoiz bere liburuak itzuliezinak direla aipatu diote, ez dakit hori nere kasua den». Aberatsa da Antoñanaren prosa, barrokismorik gabekoa baina. Istorioak kontatzen dituen nekazari ilustratutzat du bere burua. «Lurrarekin oso harreman estua izan dut; dena sinplifikatzeko joera dagoen honetan, nekazarien hizkuntza aberatsa zait».
Pablok duda izan du fede bakarra, hori izan daiteke bizi izan duen bakartasunaren arrazoietako bat. Bakartasun horretan ere, hizkuntz zaletasuna piztu zitzaion. Gure Faulkner-ek horrenbeste aldiz kritikatu duen aberriaren enbaxadari zor dio estatubatuar literatura ezagutu izana. Itzulpenen bat egina dauka ingeles hizkuntzatik. «Ingelesa ikasteko erraztasun handiak izan nituen, gainera BBC irrratiaren albistegi emanaldiak aditzen nituen; hasieran, berriak astiro ematen zituzten, ingeles geldoan ematen zituzten, eta ondoren abiadura arruntean irakurri». Proposamen hori du euskararako. «Euskaldunzaharrekin zailtasunez aritzen naiz, gazte hasi nintzen euskara ikasten, borondatea banuen, eta nere kasa ikastea nuen helburu. Gramatika zahar batzuk baditut, horietako bat bizkaieraz, beste bat zientifikoagoa». Batasuna mesedegarria dela uste duten horietakoa da Pablo: «Batuarekin ezberdina zatekeen, gazte nintzen eta hizkuntzetarako nolabaiteko erraztasuna banuen. Epaltzarena da irakurri dudan azken obra».
Zinemarako eginak dirudite bere zenbait kontakizunek, arraroa irudi zaigu inolako eskaintzarik jaso ez izana. «Behin Bartzelonatik hots egin zidaten, `El sumario' zinemaratzeko asmoa zuten, baina telefonoarena ez genuen gainditu». Guk «La cuerda rota» proposatu diogu, berak «Relato cruento» eta «Botín y fuego» ikusten ditu egokien: «Badakizu zer den hori, ipuina hartu eta pertsonaia birsortu, Rivasen `La lengua de las mariposas' ipuinarekin egin duten bezalaxe. Horretan akaberak salbatzen du filma». Batzuk akabera bortitzegia iritzi diotela aipatu diogunean, «horiek ez dira UPNtik urruti ibiliko, beren burua edota hurbilekoen burua islaturik ikusi dute» erantzun digu.
TRADIZIOAK.
«Tradizioak behar-beharrezkoak dira, depuratuak egon ala ez, tradizioak ezberdina egiten du herria, eta gisa horretan sentitua», bere aipua da. «Tradiziotzat herriek dituzten usadio horiek ditut, non egun jakin batean, haiengan sinetsi ez arren, saindu bat gurtzen duten. Horietan nolabaiteko kohesio soziala gauzatzen da; tradizioaren barnea, berez, hutsa da, ez du sakontasunik esateko mugiezina den zerbaitetan oinarria duela».
Mugaldekoa da Antoñana, bere hitzetan, orain Errioxa deitzen duten Gaztelarekin muga duen Ioarko Errepublikakoa; San Gregorio Ostiensen, Ioarko lehendakaria izendatu nahi izan zuten. Bianakoaren istorioek ez dute Lizarraldea, Estellerria muga. Antillak, Txina, Filipinak, Argentina... atlasekin bidaiatzen du: «Bidai-liburuak, geografia, atlasak gogoko izan ditut beti, material andana dut bildua, geografia magikoa deitzen dudan hori osatu ahal izateko». Alta, badirudi, ahozko tradizioa baliatzen duela kontakizun orotan: «Hor agertzen da lurralde horiekiko dudan harremana, gure aitatxi Dimas Kuba eta Filipinetan egon zen, eta afektiboki oso loturik nago bi herrialde horiekiko».
«No estamos solos» bere eleberrian agertzen diren txinatarrenak erudito lokal baten harridura sortarazi zuen. «Aitatxiren garaiko Filipinetako argazkiak gorde ditut, eta horietan txinatar asko agertzen dira. Hortik dator Txinarekiko nere miresmena; Iribarren harriturik zegoen horrekin». Pabloren aburuz, ez omen da errealitatea sobera bihurtu behar fikzioa sortzeko, inoiz, harrigarriagoa dirudi: «Elementu horiek guztiak present daude nere idazlanetan, gainerako guztia, ohi denez, liburuetakoa, fikzioa da».
HISTORIA.
Idatzi nahi duen autobiografia gogora ekarriz, historiaz idatzi dituenak aipatu dizkiogu. Zeresana eman zuen «Noticias de la Segunda Guerra Carlista» izan dugu hizpide: «Liburu horretan, idatzi ordez, jaurti egiten nuela esan zuten espainiar telebistan, gainera okerrak zituela. Etor daitezela eta iturriak erakutsiko dizkiet». Ez da hori karlismoaz, bigarren karlistadaz, idatzi duen ikerketa lan bakarra. «Eusko Ikaskuntzak antolaturiko `Violencia en Euskal Herria' izenburuko jardunaldietan parte hartu nuen». Ahozko tradizioa eta dokumentuen informazioa uztartuz, herriarengandik, herritarren sofrimenduarengandik askozaz hurbilagoa den irakurketa egin nahi izan digu. «Bianan zioten gisan, karlista ez dena ez da katolikoa. Karlismoa Antzinako Erregimenaren jariatzea izan zen, Eliza Katolikoak nagusigoa mantentzeko egindako saioa. Eta ondoren 36koa, antzekotasun ikaragarriak, zenbait testuk esku berdinez idatzirik dirudite, hori deskalabrua!».
Ikerketa landu duen Antoñana ezezagunagoa zaigu. Oraingo honetan ere, antropologia eta historia lanek bere produkzioaren zati handi bat hartzen dute. Geronimo de Uztariz Institutuaren Kongresurako egiten ari denaz gain, Baroja Katedrarako «Casa y familia» izenburupean lan bat ari da burutzen; antropologia izanen du abiapuntua. Ikerketa lanak eskatzen duen esfortzuaz oharturik, «gustura aritzen naiz, baina seriotasunez egin nahi izaten dudanez, ordu asko eskaini behar dizkiot, eta horrek literatura bazter uztea dakar. Istorioak asmatzea errazagoa omen da, noski baietz. Bestalde, kontakizunari forma eman behar zaio, literaturaren bidez egiazkotasuna eman ahal zaio gertakizunari».
Bianakoa literaturak garaiko soziologia ezagutzeko parada ematen duela defendatzen dutenetakoa da. «Unamuno, Baroja, Kanpion lekuko, literatura, maiz askotan, historia baino zehatzagoa da. Historialaria datuak baliatuz pontifikatzen hasten da, baina idazleak gertakizunak bero-bero eskaintzen dizkizu». Alta, bere irudiz, Tolstoiek Errusiarako egin zuen «Gerra eta Bakea» egin gabe dagoela gurean: «Unamuno eta Kanpionenak? Bai, baina zerbait gehiago egin daiteke».
Bilduak dituen dokumentu andanan arakatzen hasten da. «Oso gauza bitxiak aurkitu ohi ditut. Esaterako, hemen duzue Gazteizko Udalak 1791n egindako ordenantzak, prosa legal hutsa dira, eguneroko bizimodua deskribatzen dute, debekuek jendearen usadioak erakusten dizkigute».
Zernahi dauka bere paperen artean. «Horra Epaitegi Goreneko fiskalak 1900ean bidalitako zirkularra; alperkeria, ardozaletasuna eta armen erabilera omen ziren aberriaren arazo nagusiak. Justiziaren geldotasuna jotzen du armen erabilera zabala izatearen arrazoi gisa. Bidegabekeriak konpondu ezean, norberak zigorra ezartzen du, mila urte igaro eta, ura bere bidean».
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Juan Aldaz Arregi
#2
Jenofa Berhokoirigoin
#3
#4
Imanol Satrustegi Andrés
#5
Azkenak
2024-04-28
Jenofa Berhokoirigoin
BOLLOTOPAKETAK
Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua
Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]
2024-04-28
Olaia L. Garaialde
Gorputz hotsak
"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"
Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]
2024-04-28
Axier Lopez
Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile
Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]
2024-04-28
Miel Anjel Elustondo
Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz
"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"
25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]
2024-04-28
Urko Apaolaza Avila
Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan
Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]
Eguneraketa berriak daude