Villa nueva del Oiarso» izenez ezagutu izan zen Errenteriak XVI. mendetik aurrera ingurukoekin auzi eta gatazka ugari izan zituen. Merkatal portu eta murru-hiri honek hainbat eraso eta sute jasan behar izan zituen XV. eta XVI. mendeetan. Erdi Aroko herriak itxura berezia gorde du, bere zazpi kale eta toponimoekin. Parrokia eta Herriko Etxea dauden plaza inguruan aintzinako murru eta babes-dorre zaharren arrastoak ikus daitezke, Erdi Aroko distira haren lekuko. Joan den mendean hiribildu txiki hura lantegi gune azkarra bihurtu zen eta mende honetan ezagutu ditu Errenteriak benetako industri eta hiri garapena.

1607an eraiki zen. Aurretik kontzejua parroki-elizan biltzen zen. Akten arabera, mende honen hasieran handitu zuten eraikuntza.

XVI. mendean eraiki zuten euskal gotikoa deitzen denaren ezaugarriekin. Hiru habearte eta zortzi zutabe lodi ditu. Portadan elementu errenazentistak ditu. Hiribilduaren defentsa itxitura zen. Egungo elizaren azpian, 1512an dokumentaturiko hilobiak daude. Lehengo eliza toki berean zegoen, baina neurri txkiagoa zuen.

Asteasuko Catalina, Barbara eta Mari Juana ahizpek sortu zuten 1543an. Udalarekin arazoak izan zituzten hasieratik eta 1588an komentua Madalenaren basilikara eramatea pentsatu zuten, baina ez zen burutu.

Johanes de Landak 1541ean eman zuen eraikitzeko baimena. Planta errektangularreko basilika txikia da, harearrizko harlanduz egina.

Planta errektangularra eta harrizko hormak dituen eraikuntza. XV. mendekoa izan daiteke estiloaren arabera.

XV. mendean hiriaren gainaldean eraikitakoa, Nafarroako Atea zatekeenaren osagarri gisa.

1638ko sutearen ondoren eta Basanoagako gainean Errenteria berreraikitzeko proiektua gaizki atera ondoren, jendea herria berreraikitzen hasi zen. Garai horretakoak dira alde zaharreko etxe berezi nagusienak:

Kapitaneneako kalean. Bere harmarrian gazteluak eta otsoak ageri dira. Berezkoa zuen teilatu-hegala galdu zuen eta modernoagoa du bere ordez. XVII. mendeko etxe barrokoa.

Martin de Renteria y Uranzu izan zen jabea. XV. mende bukaera aldera sortu zen itsasgizona zen, "Errenteriako Matxinoa" bezala ezaguna. Bere garaipenik handiena Ibizako uretan izan zen "Barbarroja" bildurgarriaren aurka. Horregatik Carlos V. Enperadoreak general tituloa eta harmarria edukitzeko baimena eman zion. Estilo barrokoa du, hiru solairu, balkoiak irtenak eta simetrian banatuta.

Santa Klara edo Erdiko kalean. Frantziako atearen babeserako erabiltzen zen. 1638an su eman ondoren, estilo errenazentistan berreraiki zuten. Fatxada nagusiko balkoitxo berezia aipatu behar da. Mende honen bukaeran etxea erosi zuen Elizalde familiaren harmarria ikus daiteke uhandre eta gazteluekin. Egun Antia Etxea izenez ezagutzen da.

Eliza ilunegia zelako jarri zituzten Francisco M& Aiestaran abadeak, Julian Saez de Iturralde eta Isidoro Uribesalgo eskulturgileek