Gero eta galdera zailagoak egiten dizkigute haurrek. Handitzen ari direlako ote da bakarrik? Ala erantzun batzuk baliorik gabe geratu eta galdera berrientzako arraposturik gabe gaudelako ere bai? Zer esan telebistak Balkanetatik ebatsita erakusten dizkigun irudi ikaragarrien aurrean? Zer egin asmatu dut (miseriaren eta basakeriaren exibizionismo lotsagabeari begiak isteko telebista katez aldatu) baina esplikazioak ditut falta.
Zoriontsuak dira Balkanetakoarentzako esplikazioa dutenak. Gaiztoa eta erruduna fijo nor den erabaki dutenak. Ikusi gabe sinesteko gai direnak. Konpontzeko gai ez gara, konponbidea ez baina irtenbidea (beti aurkituko dute irtenbidea, heriotz gehiago edo gutxiagorekin, agian bihar okerrago egoteko baina gutxienik oraingotik irten) erabakiko duten mahaitik urrun gaude, informazioa pasatzen den hodietara iristeko modurik ez dugu... a!, baina badakigu erruduna nor den.

igandez segidan Frantziako telebista publikoetako batean Balkanetako egoerari buruzko erreportaje ikusgarria eskaini dute. «Jugoslavia: Europako nazio baten suizidioa». BBC-k ekoiztutako aldizkari ikusentzunezko antologikoa: horko dokumentazio lana, horko protagonista garrantzitsu guztien bertsioak biltzeko modua, horko sintesi ahalmena... Talentua; eta dirua.
Tito mariskalaren ondorengo trantsizio urteak ikustea izugarria da. Milosevicen igoera bezala, une hartan telebistek (bertakoek, noski) eman zituzten irudietan bilduta, eta orduko protagonisten gaurko balorazioekin. Harrigarria Esloveniaren independentziara iristeko modua, gero gertatu direnak ikusita (eta oso ulergarria, guztien artean entenditzen errezenetakoa seguruenik). Argigarria Kroaziako prozesua. Beldurgarria Bosniako gerraren etorrera geldiezina.
Sarajevoko parlamentuan ikusi dugu (artean Bosnia Jugoslavia zenean) Karadzic sikiatra publikoki eta hotzean adierazten: «Jakin behar duzue Bosnia Jugoslaviatik bereizten bada ez zaretela musulman bakar bat bizirik geratuko». Parlamentuan, trajez jantzita eta aspaldi. Gasteizen ari balira bezala.
Horra geopolitikak ez dakit noiztik (gure inguruko jakitunak eztabaidan ari dira iraganaz, baina etorkizunik nekez diote inori argituko) odolustera kondenatutako herri bat. Bekatu bat egin al dut «herri bat» ipinita? Asterixen komiki zaharretan (ala Tintinenetan ote zen) obra zein hizkuntzatara itzulia dagoen ipintzen zuen lehen orrian, eta aspaldi hartan «serbokroata» zioen. Hizkuntza bera, idazkera ezberdinez.
Europaren erdian, horrelako jende eta herri puzzle batek eboluzionatu bazezakeen Suizaren eredu aldera, zergatik dago kondenatuta Libano bihurtzera? Zein ilargi indartsuk mugitzen du odolezko marea geldiezin hau? Eta benetako ekaitza lehertu denean, nor gara gu eta zer egiteko gauza?

iritsi zaigu eta 1914-18ko gerraren aurrean banengo bezala sentitzen naiz. Hain gauza diferenteak izanik? Bai, bada.
Benetako mugimendu erraldoiak ari dira gertatzen eta non gaude gu, hasteko, euskaldunok? Batzuek Chiraci begira eta besteok Aznarri. Egia da Iparraldeko gazteek ez dutela frontera joan behar bizia uztera. Eta beste mila diferentzia. Baina orduan ere baziren mugimendu bakezaleak, indartsu ziren mugimendu ezkertiarrak, konplexutasun aberats bat bazuen Europak: nolakoak ziren Europako gizarteak gerrara sartu zirenean eta nola irten ziren gainetik sarraskiaren gurpila kupidagabeak bazterrak zanpatu zituenean? Eta Europako biztanleak?
Herri bezala eta mugimendu politiko moduan sakoneko mugimendu handi horietan eragin gutxi dugula badakigu. Ez dakiguna da herri bezala osatzeko egiten ari garen ahaleginetan eta gure mugimenduek herritarren artean duten pertzepzioan zein eragin izango duten holako fenomeno sakon eta zamatsuek. Azken finean: NATO goitik behera birsortu dute, eta ez gara enteratu ere egin.
Pertsona bezala... Etxamendi-Larralderen «Aitatxi» kanta dezakegu familian, berriro. «Aitatxiri nion lehen galdegin/ zer zen gertatu Euskadin/ Zagolarikan artzain Iratin/ gerlara joan baitzuten behin/ Erran zerautan: Nik ez diakiat/ nongoak ziren/ nongoak ziren/ joan nautenak gerlara/ Euskal Herrian bainintzen artzain isil bat/ zendako nauten/ zendako nauten/ ereman harat/ Verdun alderat/ gizon hiltzerat!».
Verdun ez zegoen 1916an gaur Pristina den baino urrutiago garaztar batentzako. Geopolitikaren 1914-18ko broma hura aipatzen dute Iparraldeko abertzaleek Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoaren desnazionalizatzearen urrats funtsezko bezala. Orduan bezala, gu («zu ta ni ta bestea») gaude gerraren aurrean