Bilboko trafikoaren erdian nenbilen, gidatzeari utzi gabe korbata kentzeko ahaleginean. Bussines is bussines, euskal kulturan ere, aixkiria: ordezkatzen dugun enpresak behar duen irudia eman dezala, eta bere promozio bazkaritara konbidatu gaituen erakundeak ere senti dezala gure ahalegina.
Irratian denbora-pasako irratsaioren bat zegoen. Ijiji, ajaja. Eta Lizardi orkesta festibalero batez beztiturik agertu zitzaidan. Ai, Benito, zer egin ziok Alemaniaratutako musikari tolosar horrek hire "Oi Lur" hari? Tarteka ipini ohi diat binilo zaharra oraindik:

(eta hemen tronpak, trenetik Gipuzkoa-Bizkaia bukoliko haien udazkenari begira zihoan poetaren bihotz taupadak ilustratzeko)

Kopon! Hau kanta izorratzeko modua, hau abesti epiko bat Benidormeko festivalerako makilatzeko postura...
Irratia mututu nuen. Eta etxera biderako disko baten bila hasita, hor azaldu zen Lete, Xabier. Zenbat urte! Ez nuen intentzio berezi batekin hautatu, aitor dut. Baina gitarraren bibrazio xumeek harrapatu ninduten lehenbizi, eta apal hasita ia oihu bilakatzeraino gorpuztuz zihoan abotsak konkistatu gero.

Zer dauka hezurretaraino barnatzen zaigun kantakera honek? Zergatik zaizkit hain sinesgarri eta beteak bertsook beren biluztasunean?

Hesteetatik lehertuz ateratako sentimentu baten egia dario Leteri abots zakarrez. Kantatu sentiarazteko; entzunez sentitu.

Bizi bat sentiarazten dute kantok. Indarra daukate beti. Gaztearen kemena. Haserrea, behin eta berriro. Tristura, sarri. Itxaropena ere bai. Egiten ari denaz duen ziurtasunak ia oharkabean irenstera garamatza gaur ulertzen gaitz egiten zaigun Lizardi zaharraren hitza.

Ez da oroimina. Lete bere bertsoak aletuz joan zaidanean ez naiz hasieran oroitu duela 25 urte kantokin berekin Bilboko Santiago aretoan emandako kantaldiaz. Erabat gaurkoa sentitu dut. Gaurkoak eta betikoak ditugun gaiak era berezian kantari.

Malko bat baino gehiago eragingo zuen Lizardik bere egunean, eta Eibar parean autopistatik doan euskaldunari oiloipurdiak aterarazten dizkio gaur ere. Berdin oroituz hildako aitaz edo Granadan gose-greban hezurretan geratu den Imanol adiskideaz.

Bertso-kanta biribilak dira. Aberatsak. Umoak. Errioxako ardo zaharrak ahoa bezainbat barrenak betetzen dituztenak.

Seguru nago Tomas Araguesen armonizazio eder batekin, ganbara orkesta ttiki batez, obra gogoangarriak izango zirela. Eta aldiz, Valverderen laguntzaz egingako moldakuntza xumeekin ere, harribitxiak dira itotzear gauzkan lokaztiaren erdian, hagin triste edo arte dotore inguratzen gaituzten kanta-eukalipto eta cd-intsinisen artean.
Gizakion handitasuna, kateatzen gaituzten beldurrak, muga ditugun miseriak, grinak... hainbeste aldatu ote dira denborarekin? Ez al dira berdintsuak hemen eta Ushuaian?

Betiko gizakia, eta herri honen zauri zahar-berriak. Orain itxi nahi omen dugun ziklo berri baten hasiera baino lehenagokoak dira kantok. Lizarra-Garazi, Ajuriaenea, Estatutoa eta Amejoramentuak berak, baino lehenagokoak, Franco bizi zenekoak. Eta gaitzak berak dira, minak berdinak; agian mikrobioak orduan baino egoskorragoak.

Denok zahartu gara, beren onenera orain iristen ari diren gazteak salbu. Xabierren pista aspaldi galdua dut, Oiartzungo herri urtekarirako elkarrizketa hura egiteko bildu ginen afari hartatik (hik ez zakiat, Xabier, baina nik ezingo diat inoiz ahaztu Hilario Arbelaitzen ahate gibel zerutiar hura). Kanta batzuen hitzak azken urteotan aldatu dituela ere iruditu zait, telebistan ikus-entzundakotik. Axola al dio, ordea? Ukatu nahi balu ere, Xabier Lete hori hor dago. Bizi-bizirik, kantok erditu zituen poetaren hatzaparretatik ihes eginda.